VOV4.K’ho - Tơngai rềp ndo, Jơnau Hìu sơnơm chi tam dờp geh uă jơnau lùp bơh làng bol lơh broă sa dê pơyua tus, lùp bè bàr pe bơta kòp gơbàn uă tàm tờm tiêu, kung bè ală broă lơh mờ bơta chài sơngka sền gàr tờm chi tam kal ke ngan do tơnơ\ kàl tơnhàu. Tơnơ\ do, ồng Trương Văn Cao, Kuang atbồ Trạm tam phan mờ sền gàr phan tam kơnhoàl Krông Pach, càr Daklak geh hơ ală jơnau lùp bơh làng bol lơh broă sa dê.

Ơ ồng, tu\ do, cau lơh broă sa pa jơh tơnhàu kàl tiêu, uă tiah tờm tiêu gam gơtìp bơtờp kòp chơ\t mhar, chơ\t lơyaì mờ khà lơh bơtờp mhar ngan mơya ờ hềt geh ală broă lơh rơcang sơndră geh cồng nha. Tơngai do, tờm tiêu kờn geh sơngka sền gàr mờ rơcang sơndră kòp bè lơi?

Ồng Trương Văn Cao: Tàm tơngai tu\ do, tàm ală tiah lơh tiêu tàm Tây Nguyên đơs bal mờ càr Daklak đơs is neh jơh tơnhàu mờ bàr pe tiah gam tơnhàu rah rài, gơ wèt mờ ală sươn tiêu dum jơla. Ngan den tàng bè hơ\, làng bol kờn pal sền ngăc tơnhàu jơh, den bol he pal jì nhơ\t lơh kloh niam sươn tiêu. Tơnơ\ dùl tu\ tơngai tờm tiêu ròng plai bè hơ\, jrong tiêu sùm geh bàr pe bơta kòp bè bơ sềt…Mờ bàr pe bơta `ui gơnhồm tàm tờm tiêu. Den tàng bè hơ\, tơnơ\ tu\ làng bol jơh tơnhàu, làng bol pal lơh bơh broă lơh ràu sươn, den bol he sùm ngui bàr pe bơta sơnơm lơh bơh đồng nàng bồm 2 dơ\, ngài pah dơ\ [ồm là bơh 7 tus 10 ngai. Bal mờ hơ\, làng bol pal lơh kloh niam bàr pe jơi `ui tàm tờm tiêu bơh bàr pe sơnơm chế phẩm sinh học, sơnơm do geh kuơ tàm broă ting bơtrơh, rơcang sơndră mờ kơryan ală jơi phan ờ kuơ bè `ui, bàr pe jơi `ui mun, `ui cuh sơnơm tềng tờm tiêu, nàng dong tờm tiêu lài mờ tu\ mu\t tàm tơngai gơmòn bồ mat bơkàu, den gơ geh bơkàu mờ geh plai niam rlau. Bal mờ broă lơh kloh niam ràu sươn, rơcang sơndră ală bơta kòp `ui tàm tờm tiêu, den làng bol he pal kah ơn bơtơl tai phơng sươn tiêu in.

 Broă ơn bơtơl tai phơng sươn tiêu in tơnơ\ tu\ tơnhàu kờn pal sền ngăc ală bơta lơi, ơ ồng?

Ồng Trương Văn Cao: Tàm tơngai tu\ do, kờn ngan rlau jơh là phơng lân, nàng lơh geh tơl ală bơta niam ai tờm tiêu in kis pràn wơl, căt ntê, gơmòn bồ mat bơkàu niam ngan rlau jơh. Ngan den tàng bè hơ\, bol he ờ go\ di ngui đạm uă halà kali uă. Mờ pal ngui phơng lân uă, pơgồp bal [ồm tềng nha nàng lơh tiêu gơ mòn bồ mat bơkàu niam rlau. Bal mờ hơ\ tai, bol he pal ngui ală bơta phơng vi lượng, bè Bo, kẽm, magiê, mang-gan, gơtùi ơn bơtơl sươn tiêu in tàm ală tu\ kis dờng, tơnguh khà tơ\t plai, tơnguh cồng nha lơh geh tiêu tàm kàl mờr tus in. Bơta ndai, tơnơ\ tu\ jơh tơnhàu, kờn tiêu geh uă bơkàu den geh dùl tu\ tơngai ơm ờ tuh dà, bè hơ\ den geh dong lơh nha lơ u\t rlau, mờ ală tu\ gơmòn geh lơh pràn rlau. Den tàng bè hơ\, làng bol gơtùi ơm tuh dà, tơngai ơm ờ tuh dà gơtùi tơn jo\ bơh 30 tus 45 ngai gơ jat tàm tơl bơta ù. Tàm tơngai hơ\, bol he gơtùi pơgồp bal [ồm dùl êt phơng lân dong tờm tiêu gơ mòn bồ mat bơkàu niam nàng tờm tiêu geh bơkàu mờ tơ\t plai. Tơnơ\ tu\ geh mìu, den tờm tiêu sơnđờm căt lơngkòt, gơ mòn bơkàu, pơgồp bal mờ geh bơkàu nàng ai ală tu\ tơ\t plai geh lơh niam.

 Jat jơnau đơs bơh làng bol tam tiêu dê, tàm bàr pe tiah gam geh uă `ui nsồp, kờn pal rơcang sơndră mờ kơryan `ui do bè lơi, ơ ồng?

Ồng Trương Văn Cao: Kung ndrờm bè ală tờm chi công nghiệp ndai sơl, `ui snồp là dùl bơta kòp ngòt rơngơ\t ngan gơ wèt tus mờ sươn tiêu, gơtìp tàm tờm, rơyas chi lơh sươn tiêu croăn băt dờng. Geh tu\ là tu\ `ui nsồp geh uă den digơlan lơh tờm tiêu gơtìp nhhòp, ro, chơ\t mờ gơmù cồng nha tơnhàu. Làng bol kờn pal sền ngăc `ui nsồp là bơta kòp lơh bơtờp uă ngan tàm tơngai lồi kàl mìu, bồ kàl prang mờ gơbàn jo\ jòng tàm jơh gùt kàl prang tơn. Bol he kơryan bơta lơh bơtờp bơh `ui nsồp dê bơh bàr pe broă lơh tơnơ\ do. Dơ\ dùl là: làng bol pal sùm lòt còp rơ wàng sươn, tu\ sền go\ `ui nsồp tàm sơngyùr plai, pơnoà nha, pah nha mờ tàm dơlam ù tu\ kùai ù hơđăng den geh sền go\ ală `ui nsồp, geh bal ală tăp dà bò glòm gùt dar rơyas tiêu. Mờ tu\ `ui nsồp sơlơ geh uă den lơh nha tiêu pàl, mờ geh tu\ là gơ jrùh sơngyùr plai, mờ pàl nha tờm tus dì nha cồng, mờ ală nha tiêu tềng cồng kung gơtìp croăn wơl mờ tiêu croăn băt dờng. Nàng rơcang sơndră `ui nsồp, làng bol kờn pal lơh geh nsrum nha gơ in ha pah nàng kơryan bơta rơ\ rài bơh `ui nsồp dê. Bal mờ hơ\, ờ go\ di ngui phơng đạm uă tài bơh gơ lơh nha tiêu geh gơ căt uă mờ sơlơ lơh geh bơta niam ai `ui nsồp in sơlơ rơ\ rài rlau tai.

Dilah pal ngui sơnơm hoá học nàng gơ sơ\t `ui nsồp den pal lơh bè lơi, ơ ồng?.

Ồng Trương Văn Cao: Ba` ngui uă ir ală bơta sơnơm mờ phơng sih hoá học, tài geh lơh roh te\ bơta tàm pơnring ală phan kis tàm sươn, den tàng bè hơ\ bàr pe jơi phan kuơ ờ huan geh uă tai, mờ jơi `ui nsồp den sơlơ geh uă tai. Tàm tu\ dilah bol he sền go\ kòp kơn jơ\ ir, den hơ\ sồng ngui broă lơh hoá học. Bol he gơtùi ngui ală bơta sơnơm mờng ngui pơgồp bal [ồm tềng nha mờ tuh tềng tờm nàng kơryan bơta lơh bơtờp bơh `ui nsồp dê, kơryan ală tu\ deh tăp mờ rơ\ rài bơh `ui nsồp dê. Gơ wèt mờ sươn chi gơtìp kòp den lơh lài ngan rlau jơh là pal ngui ală phan bơna sinh học nàng kơryan kòp. Ală chế phẩm sinh học ờdo ờdă ai tiah ơm kis in, ờdo ờdă ai bơta pràn kơldang să jan bơh bol he dê in, tu\ do geh bàr pe bơta sơnơm sinh học bè bơ sềt 3 màu, bol he gơtùi [ồm mờ tuh tơn tềng tờm nàng kơryan lơh bơtờp `ui nsồp. Kuơmàng tàm lồi kàl mìu mờ bồ kàl prang den làng bol ngui ală phan bơna hơ\ nàng kơryan lơh bơtờp `ui nsồp. Ờ go\ di lời `ui nsồp lơh bơtờp uă ir geh lơh kal ke tàm broă kơryan tơnơ\ do.

- Ơ ồng, geh ờ uă suơn tam tiêu tu\ do kung gơbàn pàl nha jo\. Dus jrang den go\ rơyas gơbàn as ha là neh chơ\t. Bal lơh bè lơi kờ` sơndră mờ bơta do ơ ồng?

Ồng Trương Văn Cao: Bơta tơngo\ jrang tiêu pàl nha là geh uă bơta, di gơlan tài ờ tơl phơng, dơ\ 2 tai là tài tu luh; dơ\ 3 là tài gơrềng bơh ờ uă bơta bơsềt chơ\t lơyaì, tàm rơyas jrang tiêu geh gơbàn tài gơbam dà, ờ geh bơta niam kờ` hòn gơs bè ờs den tàng lơh gơbàn pàl nha. Tàm tu\ gơbàn pàl nha jo\ bè hơ\ cau sơnđan là kòp chơ\t lơyài tàm jrang tiêu. He gơtùi sền mờ broă rồ rơyas jrang tiêu. Di lah rơyas as mờ geh pơnai, den do là tu luh sa tàm rơyas, tu\ tu luh do mu\t tàm rơyas jrang tiêu den lơh kơrian broă jồp dà bơh tàm ù kờ` ròng jrang tiêu, den tàng nha tiêu gơbàn pàl. Mờ tàm bơta gơbàn uă, tu luh lơh bơcah rơyas tiêu mờ lơh ờ uă bơsềt bè phitotra ha là bơsềt chơ\t mhar ha là phusarium là bơsềt chơ\t lơyài mu\t. Bơsìh hơ\ tai, di lah gơbàn pàl nha tài sras geh tàm rơyas jồp dà lơh jrang tiêu kung gơbàn pàl nha sơl. Tàm bơta do, he pal gơsơ\t sras. Gam di lah tài tu luh, tơnơ\ mờ tu\ sền go\ sồt tềng rơyas den he pal lơh mờ ờ uă chế phẩm, kờ` gơsơ\t tu luh tàm rơyas mờ tu\ tu luh gơmù den jrang tiêu hơ\ sồng pràn wơl bè ờs.

- Broă ngui ală chế phẩm pơgồp bal mờ phơng sih kờ` tơmù tu luh pal lơh bè lơi, ơ ồng?

Ồng Trương Văn Cao: Tu\ do, làng bol gơtùi ngui ờ uă chế phẩm bè Tecvigo kờ` tuh tàm tòm jrang tiêu jăt mờ khà geh cih tềng khàr, tu\ gơbàn tu luh, he pal tuh 2 dơ\ mờ ngài bơh 7 tus 10 ngai. Mờ tơl jrang tiêu tuh bơh 5 tus 7 l^t dà sơnơm kờ` gơsơ\t tu luh. Bơdìh hơ\ tai, geh ngui chế phẩm sinh học tricodatma klài bal mờ phơng kơnrồ neh ồm ha là phơng vi sinh, he sih tàm suơn di pơgăp bơh 5 tus 7 k^ tơl tòm, sih tàm kàl mìu, sih bơh 2 tus 3 dơ\ den geh tơmù broă kis tu luh dê. Mờ pah nam, gơtùi ngui phơng kơnrồ neh ồm ha là rơhe jơm tềng jrang tiêu pơgồp bal mờ dà tricodatma geh dong kờl rơyas jrang tiêu geh uă vi sinh vật geh kuơ, mờ tơnguh khà PH tàm ù, dong kờl rơyas jrang tiêu pràn den lơh tơmù tu luh.

Di lah he ngui phơng hoá học uă den lơh jrang tiêu chơ\t. Di lah ờ sih phơng den jrang tiêu ờ tơl phơng, tàm hơ\ kuơ màng ngan là ờ tơl phơng đạm den lơh pàl nha, ờ tơl phơng geh tơngo\ nha ràm tềng tòm gơjrùh. Den tàng, he pal sih phơng ndrờm bal mờ pơgồp bal mờ phơng hữu cơ, vi sinh phơng rơpu, kơnrồ neh ồm. Dùl `jrong tiêu geh bơh 3 tus 4 k^ plai den 1 nam pal sih bơh 1 tus 1, 2 k^ phơng NPK mờ tàm pà ndrờm kờ` sih tàm kàl mìu. Bơdìh hơ\ tai, ală bơta phơng ndai he gơtùi ngui bè phơng ka, ờ uă bơta dà mờ he gơtùi lời kờ` ồm, sih den geh tềm pềr priă mờ gàr niam jrang tiêu hòn gơs niam. Tơmù ală phơng hoá học, tềm pềr jroă, mờ lơh niam ù, di pal mờ broă kờ` jrang tiêu hòn gơs niam tàm nha, ntê mờ ròng plai lơh suơn tiêu hòn gơs niam sùm...

- Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!

Cau cih mờ yal tơngi\t- Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl