VOV4.K’ho - Tu\ tơngai do,  tàm ua\ suơn kơphe neh gơlik sras nsồp lơh aniai rơyas. Kờ` tam dra\ mờ  sras nsồp do, ua\ làng bol neh blơi sơnơm hóa học, sơnơm tu sền gàr phan tam kờ` bồm tàm suơn chi. Do la broa\ lơh bơhìan geh dong  làng bol gơsơt sras nsồp mơya cồng nha tàm sơnơm ờ  jơnhua tài dà sơnơm geh gơbàn aniai tus khà geh bơh phan tam geh. 2 nam do,  bơh cồng nha sền sơnơng bơh jơnau ‘’rwah ờ ua\  jơi bơsềt,  phan kis bal tềng chi tam,  phan kis tàm ù, geh tơl pràn lơh jơh sras nsồp aniai tềng  rơyas kơphe bơh Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, neh lơh gơs 2 chế phẩm sinh học bơh broa\ sơndra\ jơh  sras nsồp aniai rơyas kơphe la Wasi F1 mờ Wasi F2, dong ...  gơsơt jơh   sras nsồp geh cồng nha mờ ờ  duh ngui dà sơnơm.

Tàm tiah mbur nha bơh tờm sầu riêng, suơn kơphe ơnàng rlau 1 lồ bơh hìu nha\ mò Võ Thị cẩm kis tàm [òn Phú Phong, xã Ea Drơng, kơnhòal Cư\ Mgar, càr Daklak  gơs tơlir niam ngan. Mơya, bơh mờr dùl nhai do, sras nsồp, sras jù neh gơ bàn  ua\ ngan geh lơh plai kơphe gơ jrùh ua\. Mò Cẩm ai git,  bulah neh blơi sơnơm rê bồm, mơya  tus tu\ do,  gơbàn bơta do gam ờ hềt jơh sơl. Hìu nha\ ờ suk ngan la geh gơ mù cồng nha tơnhàu kơphe mờ broa\ bồm sơnơm hóa học ua\ di gơlan geh lơh aniai tus chi tam mờ tơmù plai geh:

Pa do  sras gơbàn tàm suơn.  geh lòt blơi sơnơm rê bồm mơya ờ gơsơt jơh sras, mìng pơgap di 70%. Sras nsồp mờ sras jù neh lơh aniai ua\ ngan, dilah geh git gờ`, bồm sơnơm di pal mo mơya gơ kung geh lơh aniai di 20%. Mờ sras jù geh lơh aniai tus 50% dilah ờ git gờ`...

Kung  la  suơn kơphe geh ua\ sras nsồp, mơya ồng Trần Hữu Tòan kis tàm xã Ea Tiêu, kơnhòal Cư\ Kui`, càr Daklak neh rwah mờ broa\ gơsơt sras mờ broa\ lơh sinh học. Geh bơta pơlam bơh cau kuang bơh Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên, ồng Tòan neh ngui 2 chế phẩm sinh học sơndra\ sras lơh aniai  rơyas kơphe mơa Wasi F1 mờ Wasi F2. Do la phan geh lơh bơh cồng nha sền sơnơng  rwah ờ ua\ jơi bơsềt,  phan kis bal,  phan kis tàm ù, geh pràn  sơndra\ sras nsồp lơh aniai rơýa skơphe bơh Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên. Ồng Trần Hữu Tòan ai git, sơnơm rcang sơndra\ geh sras mờ  broa\ ngui kung buơn bòai, mìng kờ` tuh tềng tờm ờ di la bồm bè lài:

Sras tàm suơn a` dê  ua\ ngan bơh sras đang tờm, sras tềng tờm la ua\ ngan. Bơh ngai Viện rê lơh tơ lòng lài den sras neh jơh rhời. Tu\ do,  sras kung geh mơya  gam êt...

Jat ồng Phạm Ngọc Hải, cau kuang bơh Kong ti kơphe Việt Thắng, càr Daklak den ơla mờ broa\ ngui sơnơm hóa học nàng gơsơt sras den  tu\ do mờ ala\ phan sinh học la Wasi F1 mờ Wasi F2, làng bol neh geh broa\ lơh pa kơljap rlau tai, cồng nha rlau tai tàm broa\ sơng ka sền gàr  suơn kơphe. Broa\ lơh do neh  geh mut  lơh mờ  geh sền tàm ờ ua\ tiah tam kơphe tờm ngan càr dê, tàm hơ\ geh Kong ti kơphe Việt Thắng kung neh  geh ngui geh cồng nha. Ồng Phạm Ngọc Hải ai git:

Sras gơbàn tềng tờm den cau lơh broa\ bươn ngan  go\,  kung geh ua\ bơta sơnơm hóa học, sinh học,  mơya di lah gơbàn tềng tờm, rơyas,  cau lơh broa\ êt ngan sền. Ngan la cau kuang kỹ thuật lòt còp  tàm suơn ua\ tu\ kung ờ git go\. Bol a` geh lơh bal mờ Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên  git go\ mờ bơsong geh sras lơh aniai tờm rơyas kơphe la bơta  niam ngan. Geh jơnau sồr tus do, kờ` pal geh ngui ua\ ngan mờ gờ` geh ai chế phẩm do tàm lơh sa.

Geh ngui ala\ broa\ lơh sinh học ơla geh tus ngui sơnơm,  dà sơnơm do  kờ` geh  rcang sơndra\ tu sa aniai gam la broa\ lơh niam kờ` dong   cau lơh broa\ sa tơngguh cồng nha, bơta niam kơphe geh,  kờ` wèt tus dùl rài lơh sa suơn sre kơljap.

Lơh bè lơi nàng rơcang sơndră kòp tu sa aniai geh cồng nha mờ ờ duh pal ngui sơnơm hoá học. Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa mờ mpồl kuang bàng bơh Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên neh kơlôi sơnơng, mut ngui ngan ngồn mờ jòi bàn broă lơh geh cồng nha. Tơnơ\ do Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa geh yal loh rlau bè ală cồng nha geh kuơ bơh tơngume kơlôi sơnơng do:

Ơ Thạc sỹ, cồng nha kơlôi sơnơng tơngume “Sac rơwah, mut ngui ờ uă bơta bơsềt kis bal, phan kis tàm ù digơlan jai rơcang sơndră sras `sồp lơh aniai rơyas tàm tờm kơphe” neh gơtùi mut ngui tàm broă lơh sa làng bol in bè lơi?

Thạc sỹ Đào Thị Lan Hoa: Cồng nha kơlôi sơnơng là cơldu\ lơh tơr lòng, bol a` neh lơh gơlik tơr lòng 2 chế phẩm là Wasii F1 mờ Wasii F2 nàng rơcang sơndră sras `sồp lơh aniai rơyas kơphe tàm suơn. Cồng nha ai go\, bơta pràn bơh chế phẩm do geh mut ngui tàm mìr kơphe kơnhoàl Cư Kuin dê ai cồng nha jơnhua rlau 80% bè bơta pràn rơcang sơndră. Bè đah cau lơh broă sa, bol a` go\ là broă ngui chế phẩm do [uơn ngan. Dilah mut ngui di mờ jơnau pơlam bol a` dê là tu\ lòt sền go\ sras `sồp den bol he tờ tềng tờm, tờ rơyas tờm kơphe dê jrô pơgap 30 phơng, tơnơ\ hơ\ rih chế phẩm hơ\ sồng rơ sìh dà mờ bồr wơl, den cồng nha rơcang sơndră geh jơnhua ngan…

Sras `sồp là phan lơh aniai kal ke ngan rơcang sơndră, broă ngui chế phẩm sinh học bè hơ\ pơn drờm mờ broă rơcang sơndră lài do den geh kuơ bè lơi ơ Thạc sỹ?

Thạc sỹ Đào Thị Lan Hoa: Tàm tơngai pa do, bol a` kung neh kơlôi sơnơng uă ngan tàm ală chi tam ndai, gơwèt mờ tờm kơphe kung neh geh cồng nha tus mờ sras `sồp lơh aniai plai. Ai gơwèt mờ sras `sồp lơh aniai rơyas, ai go\ bơta kuơ bơh broă ngui chế phẩm bơ sềt kí sinh côn trùng, rơcang sơndră sras `sồp lơh aniai rơyas pơn drờm mờ ală broă lơh ndai tàm bơta là niam ngan tus mờ tiah ơm kis broă lơh sa mờ tiah ơm kis gùt dar in, ờ huan lơh aniai tus ală bơta jơi phan kis geh tàm suơn. Gơwèt mờ rơndap broă bơtàu tơnguh lơh sa suơn sre kloh niam tàm tơngai tus den broă ngui chế phẩm sinh học digơlan geh uă ngan cau sac rơwah…

Mơya ơ mò, bơta pràn “kờ` kơryan mhar kòp” bơh ală chế phẩm sinh học dê gơ ndrờm mờ ală bơta sơ nơm hoá học làh ờ?

Thạc sỹ Đào Thị Lan Hoa: Tàm tơngai mut lơh tơr lòng lài tàm suơn kơphe rơcang sơndră sras `sồp lơh aniai rơyas den go\ cồng nha ngui chế phẩm lơỳai rlau mờ sơnơm hoá học, mơya bè tơngai nàng sras `sồp lơh aniai wơl den ndrờm bal. Bol a` go\ là mìng mut lơh bơh 1 tus 2 dơ\ là cồng nha neh ndrờm bal. Den tàng tu\ ngui chế phẩm den gơ geh tai bơta kuơ là ờ lơh gơbàn bơta dră wơl sơnơm tus mờ kòp phan sa aniai đơs bal. Tu\ ngui chế phẩm tơngai sơn rờp digơlan lơỳai rlau, mơya bè jo\ jòng den gơtùi tơnguh uă rlau bơta pràn tàm ù bè bơta [uơn, mrềt duh, khà sùh ìo, khà Ph, den gơ lơh phan lơh aniai ờ tus wơl, bơta do ai go\ bơta kuơ bơh chế phẩm sinh học dê…

Bơdìh mờ broă ngui chế phẩm, tàm broă lơh sa làng bol pal kah ală bơta lơi nàng tơnguh ală jơi bơsềt kung bè phan kis tàm ù dră wơl gơtùi rơcang sơndră sras `sồp ơ mò?

Thạc sỹ Đào Thị Lan Hoa: Làng bol pal kah, pal ai geh ală bơta [uơn tàm suơn kơphe gơ in dipal nàng bơ sềt kí sinh in bơtàu tơnguh. Mùl màl, bol a` sồr tu\ lơh niam chế phẩm den pal tàm bơta ù tơl khà sùh ìo, tàm ală suơn pal lơh geh bơta ha pah, pơ gồp bal mờ tam ală tờm chi jơm mbur, bơta do geh dong bơ sềt gơguh uă, ngan là tàm ù, dilah geh ală suơn phơng hữu cơ gơbàn ồm lề den tơl bơta nàng khà bơ sềt do gơguh uă tàm ù.

Ơi, dan ưn ngài Thạc sỹ uă ngan!

                                      Cau cih mờ yal tơnggit K’Brọp, K’Duẩn