VOV4.K’ho - Bulah geh git la tiah tam ua\ ngan kơphe bơh kơphe Việt Nam dê, mơya gah tam kơphe càr Daklak gam pal kong mờ ua\ ngan kal ke, bè: Kơphe kra, ù tiah den slơ ngai slơ klàr, trồ tiah den gơ tam gơl nisơna, tu sa aniai. Ngan la tàm broa\ ngui phơng tuh ờ di khà, di tu\ tơngai mờ di pơlam neh lơh gơbàn aniai tus bơta dờng pràn mờ cat pràn kơljap bơh kơphe. Tàm jơnau “Lòt bal mờ cau lơh broa\ sa” do, ala\ cau jak lơh broa\ sa geh mblàng ala\ bơta gơbàn aniai bơh broa\ tuh phơng ờ di mờ tơng kah ờ ua\ bơta tu\ ngui phơng tuh nàng dong chi tam dờng mờ kơljap.
Jat trơ gùm kờp bơh Anih tờm bơto pơlam broa\ lơh sa dà lơgar ai go\, tàm mơr 30 nam do, kơphe tàm Việt Nam geh tam ua\ ngan mờ neh gơ gơs la chi tam geh bơta kuơ màng ngan nàng tam pơr lòng, ai kơphe gơs la phan tơlik tac mờ lơgar cau ơm dơ\ 2 tàm dunia. Bulah geh bơta kuơ bè bơnga\ mờ tàm drà ka\ bro dunia mơya kơphe đơs bal mờ gah tam kơphe tàm Daklak đơs is sùm pal kong mờ ua\ ngan kal ke bơta lòng. Ua\ bơta geh lơh gơbàn aniai tus broa\ dờng kơljap bơh gah kơphe gùt lơgar, bè: Gơbàn aniai bơh tam gơl trồ tiah geh lơh tam gơl nisơna aniai ngan tus bơta dờng kơphe dê, tu sa aniai slơ ngai slơ ua\ ngan, pria\ kơphe, sơnơm tu mờ cau lơh broa\ sùm gơbàn ờ kơljap geh lơh cau tam kơphe gơbàn aniai. Bulah bè hơ\, dùl tàm ala\ bơta geh gơ bàn aniai ngan gam la bơta mờng ngui phơng tu\ do. Tiến sĩ Nguyễn Đăng Nghĩa atbồ anih lơh broa\ sền sơnơng mờ dong mblàng lơh broa\ sa suơn sre Nhiệt đới, đơs:“Tu\ do, den đơs, ù lơh broa\ sa, ù tam chi bơh bol he dê gam ờ ring tai bè bơta nđiơm gơs, gam gơbàn dà cò klàr ngan, hala đơs lơyah bơta pràn kơldang ù dê gam ờ sô ngan”.
Bè hơ\, broa\ geh ngui ua\ ir phơng geh tuh ua\ ngan chi tam in ờ mìng ờ lơh chi sa jơh phơng mờ gam lơh hoàc hươr tus cồng nha he bơcri. Mùl màl, tu\ do neh geh ua\ ngan jơnau yal bè khà niam, bơta khà tuh phơng mờ broa\ pơlam ngui phơng neh geh ala\ cau lơh sa geh cih yal tềng bào phơng. Bulah bè hơ\, jat ala\ cau jak gah lơh sa suơn sre den bulah ngui bơta phơng lơi mờ tàm tơngai lơi den gam pal lơh jat 4 bơta pơlam di geh dong cau tam kơphe kơryan geh broa\ ngui ua\ ir phơng tuh. Tiễn sĩ Trương Hồng ka\n bộ Viện kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên tơng kah:“Sơnđìng tàm 4 bơta di. Tuh di bơta phơng. Bar la tuh di khà phơng chi kờ`. Mờ bol he pal tuh di bơta pơlam chài. bal mờ broa\ tuh di pơlam chài phơng, bol a` gam geh đơs lài mờ làng bol tuh phơng di pơlam. Làng bol bol he tu\ do mờng ngan geh pơrya la, kơp mìu te\, go\ trồ mơr mìu den cèng phơng lòt tuh. Bơta do geh lơh ờ niam ngan tài tu\ trồ gơbàn mìu dờng den lơh phơng gơ bàn dà cò pơrdô lơh roh ua\ ngan phơng. Hala càng mìu mờ trồ ờ mìu, trồ gơlik tơngai den phơng geh gơbàn gơ ta\ nhơm roh bơh 15-20% mờ khà phơng gơ bàn roh bơh dà cò geh tus 40%, geh lơh hoàc hươr ngan phơng bol he tuh chi in. Tu\ bol he tuh phơng ờ di bè hơ\ den chi geh ờ tơl phơng ròng tờm, ròng plai mờ geh lơh plai gơ jrù. den tàng, bol a` geh đơs mờ làng bol la ba` tuh phơng càng mìu, mìng tuh phơng tu\ tàm suơn geh tơl sù iò, mờ niam rlau jơh la jơh tuh phơng den he bôr mờ ù di bơh 5 tus 10 phơng. Jat sền sơnơng bơh gah lơh broa\ bol a` dê di lah làng bol lơh di pơlam bè do den geh tơngguh cồng nha ngui bơh 10-20%. Bơh hơ\ geh dong tềm pềr geh phơng mờ kuơ màng rlau la dong sền gàr tiah kis”.
Jat tiến sĩ Trình Công Tư ka\n bộ Anih tờm sền sơnơng ù tiah, phơng tuh mờ tiah kis Tây Nguyên, sền bal den ù tiah Tây Nguyên, ngan la ù pơrhê bazan gơ kờ` ngan mờ ua\ bơta chi tam. Bulah bè hơ\, geh 2 bơta la đah lượng kung kuơ màng ngan tus mờ ala\ chi tam tơnhàu gàr bè kơphe, tiêu, hơ\ la phơng lân, kali, den la ờ tơl. Den tàng, tu\ tuh phơng, làng bol pal tơng kah bơsir 2 bơta do:“Dilah he mìng tuh phơng đàm mờ ờ sền ngac tus phơng lân mờ kali la ờ tơl ngan. Tu\ do, jat broa\ lơh bal mờ làng bol geh ngui phơng neh bơrlu\ lài la phơng NPK geh lài, bulah bè hơ\, khà klài phơng do sùm ờ di pal tus jơh ala\ bơta chi tam den tàng tu\ ngui phơng NPK làng bol pal ngui ala\ bơta phơng mìng dùl is lơm”.
Dùl bơta kuơ màng rlau tai la bulah geh tam tàm ù lơi den bơnga\ kuơ màng bơh kòn bơnus gam geh ai go\ kơrnuat kuơ màng ngan tàm broa\ sền gàr mờ bơtàu tơngguh bơta nđiơm gơs bơh ù dê. Bè tàm ù bazan di lah kơphe ờ geh sơng ka sền gàr niam den gơ lam tus tờm kơphe gơ bàn cruan, plai den êt. Tàm broa\ bơsir phơng nàng ù nđiơm gơs den bol he pal tam pơnring bơh phơng vô cơ mờ phơng hữu cơ kờ` dong ù geh tơl điơm gơs ròng chi, ù ờ gơbàn kra\, gơbàn sràt, geh tơl nđiơm dong chi tam kis gơs dờng pràn. Thạc sĩ Đào Hữu Hiền ka\n bộ Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên tơng kah:“Dilah ờ tuh phơng hữu cơ, ờ bơcri sơng ka sền gàr di kỹ thuật den geh lơh gơ kra\ ù, ờ niam ù, suơn chi gơ ờ dờng mờ ờ pràn niam, cồng nha geh ờ jơnhua, khà plai ờ niam, sơnơng suơn chi slơ ngai slơ kra. den tàng 2-3 nam bol he pal tuh phơng hữu cơ dùl dơ\, tu\ hơ\ bol he tuh phơng hữu cơ geh ai go\ cèng wơl cồng nha dờng ngan”.
Broa\ geh ngui bơta jak chài pa tàm broa\ lơh sa la dùl broa\ lơh kờ`, mờ kuơ màng ngan, bơdĩh mờ broa\ lơh jat jơnau pơlam ngui phơng bơh ala\ cau jak chài, cau mờng chài, làng bol kung pal sơnđìng tàm bơta trồ tiah tàm [òn lơgar nàng geh ala\ dơ\ tuh phơng di pal, di pal mờ bơta dờng pràn bơh kơphe. Broa\ geh ngui tuh phơng di pơlam geh dong chi dờng pràn, niam, khà gàr kơphe niam mờ kơphe kung bơtàu tơngguh kơljap rlau, ngan la tàm bơta trồ tiah ờ niam bè tu\ do.
Cau cih mờ yal tơnggit K’ Brọp
Viết bình luận