VOV4.K’ho – Tàm dơ\ lơh chờ bơh ală kòn cau tiah đah tô Tây Nguyên dê sùm geh ală drap, yang tơrnờm. Gơ wèt mờ làng bol ală kòn cau Tây Nguyên tiah do, tơl nơm drap, yang ndrờm geh dùl jơnau pơrya krơi is gơ dê

Bơh yô yau, drap, yang neh geh cau Tây Nguyên tam cah is nàng ngui tàm uă jơnau kờ` krơi is. Ală drap, yang kuơmàng geh ngui nàng lơh yàng den sùm geh rùp 2 nơm đăng grài, klàng kò geh mòn mpờl, sềm, chi che tềng să halà rùp klìu pu\ tềng tồr. Kòn cau Jarai, Bơnhàr, Sơdàng sơnơng là, dilah pơdơng yàng in ală drap, yang kuơmàng bè do, den yàng geh sền gàr [òn lơgar, ai kàl lơh sa gơs niam, trồ tiah mìu càl niam, gơtùi pleh phan brê jà` bơsak mut lơh aniai [òn lơgar. Dùl bơta drap, yang ndai là drap yàng tơrnờm `ô gờm chờ tàm ală dơ\ lơh chờ tàm [òn. Drap, yang do sùm geh lơh dờng ngan, jơnhua bơh 60 tus 80 phơng, ơnàng ndul bơh 50 tus 55 phơng. Geh dùl bơta niam ngan, là uă ngan ală drap, yang ngui nàng [e\ tơrnờm sùm geh bơka mờ uă tềl wil dềt geh mòn mpờl bè ală gar `òng geh sring gơs uă tap, tồn lah gơ di lơh bè hơ\ mơya mùl màl hơ\ là jat jơnau sồr blơi phan bơh cau rài yau dê, nàng kờ` ai tơnggo\ bơta tam klac bal tàm [òn lơgar; tơl tềl wil dềt ai lơh pơn yơu 1 nă cau in, jơh ală bơ tòm tơr gùm bal mờ gơp, rơndap gơs uă tap geh pơrya là jat jơng, kơp kờ` bơta chờ hờp ờ tu\ lơi tơn jơh…

Tàm ală tu\ klau pơnu tàm [òn ting mòc geh phan brê, khi nggui gùt dar bơnhă ồs mờ geh `ô tơrnờm tàm drap, yang geh mòn tồr bè rùp ală phan brê bè: đe, prò, kit halà bơ `ồng… sền gơ lơh niam ngan. Jat bơhìan bơh yau, tu\ geh `ô tơrnờm tàm drap, yang do, khi rơp geh bơta sơbac mhar, ngac ngar, pràn kơldang rlau tàm dơ\ lòt ting mòc phan brê tơnơ\. Dùl bơta drap, yang tơrnờm ndai sùm geh cèng tàm ală dơ\ lòt ting mòc phan brê dờng (hơ\ là yang Pơlum jat mat sơnđan bơh kòn cau Jarai dê halà yang Hakeng jat mat sơnđan bơh cau Sơdàng dê), drap, yang do dềt gời, mìng jơnhua 22 phơng, gơtùi ơn tàm sơ\ dềt mờ jơnau kờ` là ưn ngài yàng brê. Jat ală cau chài ting mòc phan brê, jơh ală jơi phan kis tàm brê, li la chi che ndrờm bơh yàng brê atbồ, sền gàr, gơtùi kup geh phan brê là tài geh yàng ai pà den tàng pal geh phan pơdơng nàng ưn ngài yàng.

Kuơmàng, geh ală yô drap, yang sơnđan là “Drap, yang ùr bơklau” tài sùm geh yô, drap, yang do geh lơh mờ bơka ndrờm bal, mìng krơi tàm bơta dờng dềt mờ khà jơnhua, khà lơyah. Tàm dơ\ `ô bau, cau ùr mờ cau klau tàm bau geh `ô tơl nă cau 1 drap tơrnờm, ai tơnggo\ bơta hàng niam bơh 2 nă khi dê. Do kung là jơnau kờ` đơs mờ hìu bơnhă, jơi nòi là khi geh sùm lòt bal, kis gơboh gơbài bulah khat tàm bơta lơi. Geh ală yô drap, yang geh lơh mpờl rùp cơlde\, tu\ ơn rềp den sền bè kòn cơlde\ bơh tơnơ\ kap kòn cơlde\ tềng đap, sền gơ lơh niam ngan, sùm geh ală hìu bơnhă pas sơm [e\ tơrnờm `ô tàm ală dơ\ lap bau.

Dùl bơta drap, yang tai geh đơs là kuơmàng ngan tàm tiah đah tô Tây Nguyên là drap, yang “mè kơnđu kòn”. Drap, yang do dềt, geh sờng uă ngan rlau jơh là dà bè kơltau ndung, phan nàng lơh drap, yang do là ù buh ờ bơrlu\, jù bơ`à ờ sờng phan glòm đah bơdìh (2, 3 bơta drap, yang tơnơ\ do geh sờng glòm đah bơdìh), gùt dar pơnì drap, yang geh mòn tồr nàng tồt ding bồp, bơka ală tềl wil dềt mờ kòn cơlde\ geh lơh mpờl, să drap, yang geh trah mòn rùp đang grài mờ kuơ màng là geh pơn đềt tai drap, yang “kòn” tềng bơr. Drap, yang “kòn” jơnhua bơh 10 tus 15 phơng, gơ đềt bal mờ drap, yang “mè” mờ kung geh bơka bè drap, yang “mè” sơl. Drap, yang “Mè kơnđu kòn” geh uă bơta, mă bơh 1 tus 4 nă kòn. Ală drap, yang “kòn” gơ đềt bè 1 nơm ly krơi is, ai tơnggo\ bơta ki ngàm bơh cau tờm hìu bơnhă dê gơ wèt mờ nac, tơrnờm geh [e\ tàm drap, yang do lài do sùm geh `ô tàm ală dơ\ kă bro phan bơna mờ geh ngui nàng “cribơyai” mờ ală cau geh pơn rơ mờ ală cau đơng lam bồ ndai tàm [òn lơgar. 2, 3 jơnau pơrya ndai den đơs là, drap, yang tơrnờm do là rùp ai lơh pơn yơu bè bơta kờ` gơboh đah mè mờ kòn.

Jơh ală drap, yang kuơ màng geh ngui nàng [e\ tơrnờm sùm geh hòi là “drap, yang dam”; mìng is “drap, yang dra” den jơh ală ndrờm bè geh ơn dùl bă tiah tềng hìu [ềp, geh cau ùr ngui nàng prap phan sa, poac brê halà poac lơh sràt nàng prap sa hời rơ hời tàm 2, 3 nhai. “Drap, yang dra” geh lơh bè yang cau yoan dê, geh drap, yang dờng ngan (ơnàng ndul gơguh tus 60 phơng, jơnhua 80 phơng) mơya krơi mờ yang cau yoan dê là bơr drap, yang dê dềt ngan, mìng ơnàng bơh 15 tus 18 phơng, mìng tơl nàng tơmut dùl mpàng tê gời, ndơp ngan, dong prap gàr phan sa niam rlau. Drap, yang do bal hiă bè dà sờng đah bơdìh, ờ sờng uă dà, ờ geh tồr, ờ lơh mpờl uă tềl wil dềt bè “Drap, yang dam”, drap, yang do mìng bơka 2, 3 nơm rùp wil dềt gùt dar să yang. Tàm bơta pin dờn bơh 2, 3 jơi bơtiàn kòn cau tàm tiah đah tô Tây Nguyên dê, rùp sềr tàm drap, yang do là bơta ai lơh pơn yơu  bơh che ờ tu\ lơi tac dê, là bơta tơrbo\ bal hìu bơnhă, ai tơnggo\ bơta kuơ màng bơh “rài jat jơi mè dê”, geh kơnòl mờ bơta song dơpă jơh nùs bơh cau ùr dê tu\ neh bau.

Tàm mpồl bơtìan làng bol kòn cau tàm tiah đah tô Tây Nguyên, geh uă drap, yang ngan rlau jơh kung gam là ală kòn cau Jarai, Bơnhàr, Sơdàng halà Jeh Triêng; khà drap, yang bơh ală kòn cau Brâu, Rơ Mâm dê… geh dùl êt ngan. Dùl bơta ndrờm bal đah ală kòn cau tiah do là tu\ dùl nă cau sang rài, den khi geh cèng drap, yang tus mờ dunia liêng [ồc, bè dùl “phan kuơ” dră wơl bơta pràn bơh cà ràk dê. Den tàng, he sùm go\ tàm tơr`ang bơtô [ồc bơh làng bol kòn cau dê geh 2, 3 nơm drap, yang mơya neh lơh gơ in ờ gam bè ờs tai, pơn yơu bè gơtìp tơn bluh trồm halà lơh bơcah tềng bơr,.. là jơnau pơrya ai bơta roh rui tàm hìu bơnhă mờ digơlan kung là kờ` đơs là drap, yang ờ gơtùi ngui tai, pleh gơtìp tung kơ`au. Kung bè hơ\ tàng, ală drap, yang yau ngai sơlơ ờ huan gam jat tu\ tơngai, mìng gam khà êt ngan geh cau tờm pà wơl kòn cau he in lài mờ tu\ sang rài den gam prap wơl.

Tu\ do, ală kòn cau tàm tiah đah tô Tây Nguyên đơs bal, càr Gia Lai đơs is kung gam `ô tơrnờm [e\ tàm drap, yang tàm ală dơ\ lơh ỳang, lơh chờ dờng bơh [òn lơgar halà hìu bơnhă dê; 2, 3 hìu bơnhă tàm ală [òn tiah sar lơgar ngài kung gam [e\ tơrnờm tàm ală drap, yang kuơ màng mờ mìng ală nac kuơ màng ngan ngồn den hơ\ sồng geh jà `ô. Bulah rài kis tu\ do neh geh uă tam gơl mơya drap, yang kung gam là phan kah yau rhiang nam, là che tơrbo\ đah tu\ do mờ rài yau.

Cau mblàng K’Duẩn