VOV4.K’ho – Bơh mpàng tê chài rơgơi cau ùr dê, bơta niam crih crài ngan rlau jơh neh geh khồm tơmut huềng gơs ală blah ồi kòn cau. Ồi kòn cau ờ mìng là phan ngui mờ gam ai tơngo\ bơta kơp kờ`, nùs nhơm bơh cau tà` dê mờ là bơta niam chài bơh jo\ krơi is ngan bơh làng bol ală kòn cau dê.

-Bơh yô yau, ồi kòn cau là phan ờ gơtùi ờ geh bơh làng bol ală kòn cau Tây Nguyên dê. Phan soh ờs mờng bơh làng bol kis bơh jo\ tàm tiah do dê là cau klau den ntrò`, àu đò bơh bồ; ai cau ùr den soh àu, mbơn ồi tà` mờ phan tà` ồi kòn cau. Tàm ală dơ\ lơh chờ, lơh yàng, lap klau tam bau ùr, sa tềp… phan soh do ờ mìng pơn jờng bơta niam mờ gam ai tơnggo\ niam chài bơh jo\ bơh tơl jơi bơtìan kòn cau dê. Tàm tơl blah ồi kòn cau ndrờm ai tơnggo\ bơta niam krơi is bơh tơl bơta niam chài sềr rùp bơka, cèng bơta niam chài rơgơi, bơhìan bơh jo\ bơh kòn cau jat bă tiah dê.

-Neh gơ gơs ờs mờng, khat dùl nă cau ùr Tây Nguyên lơi tu\ dờng ndrờm geh mè khai dê bơto bơta chài tà` ồi nàng ờ mìng tà` is să tờm he in ală blah ồi niam mờ gam ai jơh hìu bơnhă tơnơ\ do in tai. Ală blah ồi niam ngan rlau jơh geh lời nàng soh tàm ală ngai lơh chờ, lơh yàng, `ô bau, tu\ làng bol tàm [òn bơtòm tơrgùm mat chờ hờp tàm sap ntas dròng cing mồng, cau ùr lơi geh blah ồi niam kung geh sền là cau tryang tryồng, jak chài.

-Nàng gơtùi mòn gơs ală blah ồi kòn cau niam bal mờ ală gùng sềr rùp, niam chài bơka krơi is là jơh dùl tơngai lơh broă jơh nùs mờ glar bòl, bơh tam tờm đềs, pic đềs, ruồi brài, trum mờ tà`. Tơnơ\ tu\ pic đềs bơh tàm sươn rê, khi pal ruồi gơs brài hơ \sồng trum. Broă trum dà bìai in geh đơs là broă lơh bòl mờ nền nòn ngan rlau jơh, tài ală dà tàm blah ồi kòn cau ndrờm geh trum mờ ală phan geh is, gơ jat tàm tơl bơta phan soh mờ ngui dà trum ndrờm bal. Ua\ ngan ndrờm geh lơh bơh ală nha, kơmhồ chi, kơnuh geh is bè dà rơmit den ngui kơnuh rơmit, dà tơlir jù den ngui kơmhồ tờm tràm, dà jù geh lơh gơlik mờ broă tram nha trám mờ bo\; dà pơrhê dum geh ai bơh ală bơta kơmhồ chi brê…

2, 3 bơta ồi kòn cau bơh làng bol kòn cau dê

-Tơnơ\ tu\ lơh gơs ală bơnah broă rơcang lài phan nàng tà` ồi, ală che brài pa geh tà` tềng bơr nơ\. Bơr nơ\ tà` bìai bơh ală kòn cau Tây Nguyên dê ndrờm bal, mờ ndrờm geh mòn mờ gle, đơr, dơm chi mùl geh. Bơr nơ\ tà` bulah balhia\ mơya kung li la mờ ua\ ngan bơta, geh bơta bơr nơ\ mìng mờng ngui ai broă tà` ồi mbơn, tà` ồi tơ\, geh bơta bơr nơ\ den mờng ngui nàng tà` ală blah phan dềt rlau bè kơldung kòn cau, ồi ma\, ntrò`… Nàng gơtùi tà` gơs ală blah ồi niam, sồr pal geh mpàng tê chài rơgơi, ai tơnggo\ nùs nhơm bơh cau tà` dê. Jat jơnau kơlôi sơnơng bơh ală kòn cau Tây Nguyên dê: bìai jù ai lơh pơn yơu ù tiah mờ jơh rài kis khi đềt mềr – tu\ gam kis kung bè tu\ chơt; dà jù là dà ai lơh pơn yơu bơta kờ` gơboh, bơta brồ guh, bơta kơp kờ`, bơta tàm kờ` in; dà tơlir là dà bơh trồ tiah, tờm chi dê; dà rơmit là dà bơh bơta àng, bơta pơgồp rong bal đah kòn bơnus mờ ù tiah, phan geh is.

-Bơh mpàng tê chài rơgơi cau ùr dê, ală gùng sềr rùp bơka ndrờm cèng bơta niam chài ua\. Lài do, ală gùng sềr rùp bơka bơh cau Tây Nguyên dê bal hia\ ngan, ua\ ngan là mìng jat bơta sap sèng gùng ziczac dê, geh sềr song, rùp kue, rùp che sơna kam, 3 mum, mat tơngai, àng kơnhai… Tơnơ\ do, tu\ rài kis lơh sa bơtàu tơnguh, rài kis ngai sơlơ tam gơl ua\, bal mờ bơta tryang tryồng, bơsram đòm jat, kơlôi sơnơng bơh nghệ nhân tà` ồi dê neh tà` gơs ua\ rùp kal ke rlau. Mờng quèng ngan là ală gùng sềr tàm pơn ring, tam gơl bơh ală rùp sềr, rùp cau, jơi phan kis mờ ală phan ngui rềp mềr, mờng quèng mờ rài kis pah ngai bè: mpal, tờm gơ nơng, kai ntùng hìu rơng, ală bơta tờm chi bơkàu, ală jơi phan kis… Tu\ do, ua\ ngan nghệ nhân gơtùi tà` gơs ală bơta lơi mờ khi sền go\ halà jat jơnau sồr bơh nac dê bè akhar, mat cau, rơndeh par, ngkơr phàu… Jơh ală gùng sềr rùp, niam chài bơka tàm pang bìai là rùp dunia geh is niam ngan, geh ai tơnggo\ jat bơta tam gơl pa mờ jơh ală rùp sềr bơka bơh [uơn tus kal ke neh geh ală nghệ nhân lơh chài ngan.

Broă tà` ồi kòn cau kung gam geh làng bol sền gàr

-Kung bè ală kòn cau ndai tàm Tây Nguyên sơl, phan soh làng bol kòn cau Sơdàng dê sùm geh trum dà jù mờ dà jù kuh. Rùp sềr bơka tàm phan soh ua\ ngan geh bơka gùt dar àu, ồi. Gơwèt mờ kòn cau Rơđê, dà jù mờ pơr hê là 2 bơta dà geh kờ` ngan rlau jơh. Ală rùp sềr geh rơndap tap sèng mờ bơka tềng blah ồi kòn cau ndrờm geh lơh jat gùng bơkang bơh pang bìai dê tu\ tà`. Rùp sềr bơka sùm geh lơh jat gah mờ tềng nggùl blah ồi dê. Dilah ồi mbơn den ală rềp sềr bơta tơr gùm tềng gah bìai mờ tềng bồ đap blah ồi dê tu\ mbơn.

-Rùp sềr bơka tềng ồi kòn cau K’ho he dê den bal hia\ ngan, ua\ ngan là rùp hin thoi, 3 mum tàm tơrbo\ bal, mòn gơs ală gùng sềr rùp mờ lơh gơlik bơta tờm blah ồi in, rùp hin kơljap mờ cèng bơta krơi is bơh cau K’ho dê. Rùp ngò` ai lơh pơn yơu bơta tam klac bal, đềt mềr mờ kờ` gơboh in; rùp mat sềm lơh he kah tus tu\ tơngai, nam nhai; hìu rơng ai tơnggo\ bơta hờm ram, ring lơngai halà ală rùp mat tơngai, dà dờng, brê bơnơm den ai tơnggo\ bơta ndu gơn rơh, ki ngàm gơwèt mờ yàng… Mùl go\ ngan tàm ală blah ồi kòn cau M’nông dê là ală rùp tà` 3 mum tàm tơrbo\, pơgồp bal mờ geh sềr tai ală rùp sềm, phan brê, chi che halà ală rùp tàm rài kis pah ngai bơh làng bol dê. Ală rùp sềr bơka ồi kòn cau ai tơnggo\ bơta pin dờn đah huềng bơh cau M’nông dê bè ù tiah, dà dờng, brê bơnơm, bơta pràn bơh trồ tiah mờ bơta khin cha bơh kòn bơnus dê.

-Bơdìh mờ rùp sềr bơka mờng quèng ngan tàm rài kis pah ngai, tàm phan soh cau Bahnar, Jarai dê gam geh ală rùp sềr bơka cèng bơta pin dờn “rbô phan ndrờm geh huềng lơm”, cèng tềl tơnggo\ ală yàng geh gơ dờp tus rài kis mpồl bơtìan bơh kòn cau Bahnar dê, pơn yơu bè yàng sềm ntờp. Rùp sềr bơka bơh cau ùr Bahnar, Jarai dê mờ bơta pin dờn deh ua\ kòn kung geh ai tơnggo\ loh làng ngan bơh bơta chài lơh phan soh mờ niam chài bơka rùp sềr geh sền nền nòn mờ sap sèng rùp sềr bơka tềng ngko, tê, dàng tơh, ndul àu, mơya tiah mờ khi sền gròi ngan rlau jơh kung là ndul àu, tài do là tiah tơr gùm jơh bơta deh dùh cau ùr dê, tài khi sơnơng là, ndul là tiah ròng siam kòn tàm ndul tu\ gam bun, ai tơnggo\ bơta deh dùh bơtàu tơnguh bơh kòn bơnus dê. Rùp sềr bơka tềng ồi mbơn cau ùr Bahnar, Jarai dê kung geh sền gròi ua\ tềng ngkời ồi, tềng but mờ jơng ồi mbơn.

Cau ùr kòn cau M’nông tàm phan soh kòn cau

-Nam 2019, Dak Nông pơn iờ să ngan là càr bơyai lơh chờ niam chài ồi kòn cau Việt Nam dơ\ 1. Tàm dơ\ lơh chờ niam chài ồi kòn cau Việt Nam, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đơs nền: Lời te\ tơl blah ồi kòn cau tà` gơs ndrờm cèng pơrya bè ală jơnau niam bè kah yau, bè bơta krơi is bơh ală rài niam chài, đơs bơta pin dờn mờ ală bơta kuơ niam chài lơh gơlik bơta li la bè niam chài bơh 54 jơi bơtìan kòn cau oh mi bol he dê. Lơh bè lơi bơh tu\ do tus tơnơ\ do, tàm ală phan pà bơh Thủ tướng dê ai ală kuang đơng lam bồ dunia in tàm ală dơ\ lòt còp geh ồi kòn cau bơh làng bol he dê mòn gơs.

Tus Tây Nguyên tu\ do, nac nhơl chờ geh iat sap mpong ntas niam ngan bơh ală jơnau dròng cing mồng dê, geh `ô tơr nờm, hơ\ sồng geh ờ tu\ lơi gơtùi hui\ bơta sac rơwah niam chài crih crài bơh ù, bơh trồ, bơh brê tơlir, bơh `rùh dà dê tàm tơl blah ồi kòn cau Tây Nguyên dê tai.

Cau mblàng K’Duẩn