VOV4.K’ho – Kung bè ală kòn cau ndai tàm Tây Nguyên sơl, gơ wèt mờ cau K’ho he, tam bau là dùl broă kuơ màng ngan rlau jơh tàm rài kis, broă sền sơ wì, sac rơ wah pơ ùr halà bơkàu geh lơh nền nòn ngan. Cau K’ho jat jơi mè, den tàng broă lùp lap mờ `ô bau ndrờm bơh hìu ùr dê rơcang lài lpưh lơm. Tu\ cau ùr neh kờ` cau klau lơi, den geh sồr bè bèp tus lùp lap. Dilah neh kờ` klau lơi den hìu ùr pal dờp ală jơnau sồr bơh hìu klau dê (hơ\ là dan phan kơt bau). ~ô bau bơh cau K’ho yau dê ờ lơh nggồr nggàc mơya kung gam ai tơnggo\ bơta jơh nùs mờ sền dờng màng gơboh gơbài hìu bơnhă dê.

~ô bau bơh cau K’ho yau dê geh lơh jat 2 tu\ tơngai, là lùp lap mờ `ô bau. Dơ\ lap bau geh lơh tàm hìu klau mờ sùm geh lơh tàm trồ mang. Tài hìu ùr pal kơ lôi rơcang lài pleh ờ gơtìp cau dơ`o\ tơnhial dilah lùp bau ờ gơtùi. Bơhìan lap bau sùm bơh cau kồ` hìu ùr dê lơh. Phan ơn tàm dơ\ lap bau cau K’ho yau dê sùm là rơpu, kơn rồ, sur, iar, drap, `òng, kòng dò jơng, kòng dò tê, ồi kòn cau, àu mpha…

Gơ wèt mờ cau K’ho, dơ\ lap bau mờ `ô bau ờ duh pal sền ngai niam nhai niam, mờ geh lơh tàm dùl tơngai dipal tàm nam nàng ờ lơh aniai tus broă lơh sa. Dơ\ lap bau cau K’ho dê sùm geh lơh tàm nhai prang tu\ ală phan bơna, kàl lơh sa, kòi, tơngời neh geh tơnhàu jơh mờ neh geh jun rê prap tàm đam, tàm drong. Mblàng lơh loh bè broă lơh lap bau tàm trồ mang, ồng K’Brỏh, ơm tàm tổ dân phố K’Ming, thị trấn Di Linh, kơnhòal Di Linh, càr Lâm Đồng pà git: “Đơs bè lap bau cau K’ho yau dê, den sùm geh lơh tàm trồ mang. Mìng tu\ lơh `ô bau tàm hìu ùr den hơ\ sồng lơh tàm trồ ngai, hìu ùr lơh `ô bau tàm trồ ngai là tài bơh lơh jat bơhìan rò bơr tơu rê. Ai lap bau lơh tàm trồ mang là tài bơh hìu ùr pal jun phan kơt bau hìu klau in. Hìu ùr jun jơh tơl bơta phan kơt bau hìu klau in, bơh kồ` tus ală cau ndai tàm jơi nòi hìu klau. Tu\ hìu ùr jun tơl phan kơt bau pal geh den 2 hìu bơnhă geh rơ wah ngai nàng lơh `ô bau”.

Lơh wơl bơhìan `ô bau cau K'ho dê ({a\u Lâm Đồng)

Jat bơhìan bơh cau K’ho yau dê, tơnơ\ tu\ hìu ùr jun jơh phan kơt bau, den hìu klau geh lơh bơhìan rò [an. Lài mờ tu\ mut tàm hìu, kòn [an pal lơh bơhìan ràu jơng. Bơhìan do geh pơrya là kòn [an pal sền gàr bơta sàng goh, là cau ùr song ring. Dùl bơhìan ờ gơtùi ờ geh tàm dơ\ lơh `ô bau cau K’ho yau dê là bơhìan sang pròc iar. Do gơtùi sền là broă kuơ màng ngan rlau jơh tàm `ô bau nàng 2 nă cau do in ngan ngồn neh gơ gơs là ùr bơklau.

Bè ờs den tơnơ\ tu\ hìu klau lơh `ô bau 1 ngai den hìu ùr bơyai lơh rò bơr tơu. Dilah tàm `ô bau đah hìu klau `ô sa dờng ngan, den tu\ rê đah hìu ùr, tơl bơhìan geh lơh bal hia\ ngan. Tài ală bơta phan geh kuơ  ngan rlau jơh neh cèng jun hìu klau in jat bơhìan kơt bau. Geh tu\ 2, 3 nam tơ nơ\ den hơ\ sồng khi lơh `ô bau đah hìu ùr.

Tơrnờm là phan `ô tờm ngan tàm `ô bau cau K’ho yau dê. Phan sa tàm `ô bau cau K’ho yau bal hia\ lơm, là ală bơta biap, kơnuh, plai đo mùl geh tàm [òn lơgar. Ngai `ô bau, dilah hìu bơnhă lơi pas gơs den geh gơm piang lơiang, gơm mbar, phe bơkah nàng iờ sa nac in tàm ngai `ô bau, ai hìu bơnhă bè ờs den mìng gơm piang gời. Phan sa tờm ngan tàm ngai `ô bau cau K’ho yau dê là biap pài. Tài `ô bau jà gal ngan nac bơh [òn rềp, [òn ngài. Biap pài plai pơnat geh tru\ mờ ntìng sur bal mờ phan te\ là nha djiao (dùl bơta nha chi lơngồt mờr ndrờm bè bòl ngòk tu\ do) geh [o\ mờ phe tram, halà geh tru\ mờ poac iar, halà dùl bơta poac phan ndai dê… Halà tru\ biap pài mờ plai nhồng, rơpual,biăp nse, gòl...

Jat bơhìan cau K’ho yau dê, tu\ hìu klau lơh poac sur nàng iờ nac den geh lời wơl bồ nàng jàu hìu ùr in. Bơnah gam wơl bơh poac sur dê geh hìu klau tru\ gơm gơs phan sa nàng iờ nac tàm ngai `ô bau. Dilah hìu bơnhă lơi pas sơm lơh poac rơpu nàng iờ nac tàm ngai `ô bau, den hìu bơnhă geh tah poac, tam pà poac nàng lơh phan pà ai tơl hìu bơnhă lòt `ô bau in, mờ jơnau pơrya là tam pà bal bơta chờ hờp, lơh gơlik bơta tam klac, đềt mềr tàm [òn lơgar.

Lơh wơl bơhìan `ô bau cau K'ho dê ({a\u Lâm Đồng)

Ồng K’Bét, ơm tàm tổ dân phố Bồ Liêng, thị trấn Đinh Văn, kơnhòal Lâm Hà, càr Lâm Đồng pà git: Tu\ lơh jơh `ô bau tàm hìu klau, hìu klau gam pal lơh dùl bơhìan tai là jun kòn klau khi dê rê hờ hìu ùr. Bơhìan do geh lơh ngai tơnơ\, tu\ neh lơh jơh `ô bau tàm hìu klau. Bulah bè hơ\, kòn bơr tơu pa rê hìu ùr tơnơ\ tu\ bau den pal wèr lòt lơh broă halà lik lòt bơdìh tàm pơgap 1 poh: “Tàm `ô bau cau K’ho yau dê, kòn bơr tơu tơ nơ\ tu\ geh hìu ùr lơh `ô bau den tu\ rê hìu pơ ùr pal ơm tàm hìu pơgap 7 ngai ờ geh lòt lơh broă halà lòt tàm mìr. Bơta kơ lôi sơ nơng cau yau dê là tài pa bau den tàng ngòt gơtìp ờ bơtuah tus mờ kòn bơr tơu, den tàng pal ơm tàm hìu nàng pleh bơta ờ bơtuah. Ơm tàm hìu jơh 7 ngai den hơ\ sồng kòn bơr tơu geh lòt lơh broă”.

Tu\ do, jat rài kis tam gơl pa, cau K’ho ờ gam lơh `ô bau tàm trồ mang tai. Broă lơh `ô bau tàm trồ ngai kung geh lơh nggồr nggàc, lơh `ô sa dờng bè ală kòn cau ndai sơl. Ua\ ngan phan soh bơh ùr klau `ô bau dê kung jat rài kis pa sơl; cau klau soh vest, cau ùr soh àu `ô bau. Mơya, ua\ hìu bơnhă cau K’ho kung gam prap gàr bơhian yau, ùr klau `ô bau kung gam soh phan kòn cau he dê. Ờ ua\ hìu bơnhă rơcang phan pà `ô bau halà phan kơt bau mờ ală ồi kòn cau bè ồi àu, chèu lă [àng halà ồi tơ\... Kuơ màng, cau K’ho jat jơi mè, den tàng bơhìan lap bau lài mờ tu\ bau mờ kòn bơr tơu rê hờ hìu ùr kis tơ nơ\ tu\ `ô bau kung gam geh gàr sùm tus tu\ do.

Cau mblàng K’Duẩn