VOV4.K’ho -  Tàm broa\ lơh gơs kòi, den kàl bồ sơnam  la kàl bềng bơta kal ke,  bơta lòng tài trồ tiah ờ niam, bơta duh ìo bươn ngan gơbàn gơlik tu sa aniai. Den tàng, nàng sền gàr cồng nha geh bơh kàl kòi bồ sơnam, geh lơh cau lơh sre pal lơh ngan sền gàr sơng ka kòi mo tơn bơh tềng lơh ù, sih, tus mờ sơndra\ tu sa. Jơnau ngai do, kỹ sư Ngô Hữu Châu geh yal ờ ua\ jơnau kờ` ngan.

Ala\ bơta tu lơh aniai kòi kàl bồ sơnam la kòp: ro kòi, tu sa, tep rtèl pàl bơh vi khuẩn, tu pồt nha dềt, gơbàn rơ ồ nha. Mờ kòp ro kòi,  sùm gơlik geh mờ lơh aniai bơh tơngai kòi deh kòn,  bun, lik. Kòp geh lơh aniai tàm nha,  kồ kòi, ngko nha, ngko sơnyùr kòi. Kòp geh lơh aniai ngan tus cồng nha lơh geh dilah ờ go\ gờ` mờ rcang sơndra\ di pal. Kòp pa gơbàn la ala\ tep rtèl jù bè jrum cit, tơnơ\ jo\ kòp geh gơbàn gơs bè mat sềm bar bèt. Nàng rcang sơndra\ kòp ro kòi, làng bol ba` lời ra` dà sre, tu\ kòp pa gơbàn den bồm sơnơm, bè: Filia, Famy, Rabcide, Beam,…Kỹ sư Ngô Hữu Châu geh dong mblàng bal:“Kờ` rcang sơndra\ kòp ro kòi, tàm bơta lơh sa den làng bol pal lơh ù, lơh kloh sre nàng geh gơsơt tu aniai bơh kàl lài, pal lơh nền ù. Bơta dơ\ 2 tai la  tu\ do geh ala\ sơntìl kòi sơndra\ geh kòp ro kòi, làng bol pal geh ngui. Dơ\ 3 la làng  bol pal sih kòi rha, tài tu\ do geh ua\ tiah ngan sih kòi jir mờ khà sơntìl tus 10 kg tàm dùl sào, đơs lài mờ làng bol cau lơh sre la mìng ngui bơh 12 kg sơntìl tàm 1 sào, ua\ ngan rlau jơh la 15 kg”.

Sơmac sre: Kòn bơh sơmac sre la dùl bơta sơmac dềt. Sơmac dờng gơ tap rah rài hala tơl mpồl bơh 3-4 tap. Sơmac sre tơnơ\ gơ diah geh dùl tu\ tơngai lơyah di 1-2 ngai gơ kis tàm dà, tơnơ\ hơ\ gơ mut tàm tò nha cuh tềng cồng dờng bơh kòi lơh nha pa cat kòi dê gơ pồt bè nha han, sơmac pa kis tàm hơ\. Tu\ sơmac pa mut tàm hơ\ lơh tờm kòi gơbàn wil mờ dờng, tàm tơngai kòi  pa dờng den he ngui 2 nao tê bơ den geh go\. Cồng nhe nha bè nha han ờ gơlik kòi mơya gơ geh cat cồng pa nàng bơsir wơl cồng aniai. Tu\ sơnyùr neh gơ mòn gơs den  kih bơh sơmac ờ lơh aniai tai. Broa\ sơndra\ sơmac do, kỹ sư Ngô Hữu Châu pơlam:“Tu\ go\ trồ tiah gơbàn jơngo den ngan la geh bơta sơmac sre gơbàn ua\, tu\ mờ neh gơbàn ua\ la  kan ngan gơsơt jơh, den tàng tu\  go\ trồ tiah gơ rhiưm jơngo den pal yuh soat dà sra mờ ngui ala\ sơnơm pơnai tu bè Basudin 10H, Furadan klài bal mờ bòt hơ\ sồng sih tàm lo\ sre mờ khà 1 ky\ mơ gùl tus 2 kg tàm dùl sào, tơnơ\ hơ\ lời dà tàm sre di 3 phơng tàm dùl poh. Bè hơ\ la tu\ sơmac nha han tap, diah gơs kòn den gơbàn gơsơt”.

Nhòp la phan kis geh lơh aniai ngan  tus mờ kòi bồ sơnam. Bol gơ gơtùi re ngài ngan nàng jòi geh ala\ ba\ sre di pal. Bol gơ kis gal ngan tềng cồng nha kòi, pồt 2 khùem nha jat gùng song, ơm tàm dơlam jồp bơsơt kòi, lơh nha kòi ờ niam, lơh pàl nha mờ  di gơlan lơh ro nha di lah nhòp ua\ mờ sre gơbàn soat dà. Nhòp mìng lơh aniai kòi tu\ gam dềt. Trồ tiah duh, ra`, dà sre ờ tơl dà, ờ tơl phơng la bơta gơ kờ` ngan lơh nhòp dờng ua\ mờ lơh aniai kòi. Rcang sơndra\ nhòp ờ duh pal ngui sơnơm hoá học, tài kòi geh gơtùi cat nha pa nàng bơsir wơl. Den tàng,  tàm ala\ sre geh gơbàn nhòp lơha niai he mìng kờ` geh ơn tơl dà, tuh phơng tơl di pal, kòi geh dờng pràn geh sơrlèt aniai bơh nhòp. Dilah tàm bơta gơbàn ra` soat dà, ờ geh dà ơn tàm sre, gơtùi bồm phơng  tềng nha kòi nàng geh dà hala geh phơng pràn kòi in dờng tàm tơngai ờ jo\ mơya  tưnơ\ hơ\ gam pal ai dà pơ đìh tàm sre, kòi geh dờng wơl pràn, ờ geh lơh aniai tus cồng nha geh.

Kỹ sư Ngô Hữu Châu tơng kah tai dùl bơta kòp la tep rtèl  pàl nha bơh vi khuẩn:“Kòp tep rtèl pàl nha bơh vi khuẩn la bơh vi khuẩn lơh aniai, tu\ kòi bun. Rcang sơndra\ kòp do den he kung sih kòi rha, pleh lơh kòi sre gam bơta gơbàn ìo, kòp gơbàn ua\. Tu\ kòi lik, nàng tơnhàu geh ua\ den pal bồm sơnơm rcang lài, gơtùi ngui sơnơm Kasumin, Kasuran, Staner. Do la ala\ sơnơm sơm tàm ngan  tus mờ vi khuẩn”.

Kòp rơ ồ kềng gah nha. Gơbàn ua\ ngan bơh  tu\ kòi bun tus mờ kòi lik, tàm lồi kàl kòi, den ua\ mìu la bơta lơh kòp gơ bơtờp ua\. Tềl kòp gơbàn bơh cồng nha mut, lơh gơs dùl tềl rơ ồ tềng cồng nha. Tu\ nàng drim gờ`, lòt còp sre làng bol geh go\ tềng cồng nha  kòp geh ala\ ntờc dà dềt, dà do ngan la ala\ dà bơh vi khuẩn gơlik geh. Bơh ala\ ntờc vi khuẩn do,  bol gơ geh bơtờp bơh tờm do tus tờm ndai. Kòp geh gơbàn ngan mờ ala\ sơntìl kòi thồm, kòi sa bơkah. Tàm ala\ ba\ sre tuh ua\ phơng đàm buơn ngan gơbàn kòp. Tu\ kòp gơbàn, den pal tơmù khà tuh phơng đàm,  tơngguh phơng kali, pal tam gơl dà tàm lo\ sre mờ bồm ala\ bơta sơnơm tơnơ\ do: Visen, Agri-life, Bactocide… tàm tu\ kòi bun mờ lài mờ tu\ kòi lik, ngan la tơnơ\ ala\ dơ\ mìu nhàc. Pal kah, làng bol ba` klài sơmơm bal mờ phơng bồm tàm nha kòi.

Nàng tơmù ala\ bơta gơbàn aniai bơh tu sa kòi tàm kài kòi bồ sơnam, jat kỹ sư Ngô Hữu Châu, pal rwah sơntìl sơndra\ kòp la dùl broa\ lơh kuơ màng:“Kàl kòi bồ sơnam den gơbàn  tu aniai kòi la ua\ ngan, den tàng pal rwah sơntìl ê\t  gơbàn tu sa aniai ua\ ngan mờ geh tơnhàu ua\ kòi tai, den niam rlau jơh làng bol he pal ngui sơntìl kòi pa. Tài ala\ sơntìl kòi pa ờ gơbàn kòp ro, mờ cồng nha tơnhàu jơnhua, bơh 8 tấn mơ gùl ua\ rlau tai, ala\ hìu nha\  sền gàr niam gơtùi tus 9 tấn tus 9 tấn mơ gùl tàm dùl lồ. Mờ ờ ua\ sơntìl dùl bơta kòi lơm den tu\ do geh sơntìl OM 6976 den kung  geh bơta sơndra\ kòp niam ngan, tơnhàu geh ua\, dilah sơng ka sền gàr niam kung tus 7 tấn tàm dùl lồ”.

                                                          Cau mblàng K’ Brọp.