VOV4.K’ho -  Bulah la cau tam neh ua\ nam hala pa tam mờ tiêu,  cau tam tiêu tàm Daklak kung geh jơnau ờ suk tàm broa\ tam mờ  sơng ka sền gàr suơn tiêu bơh hìu nha\ he dê. Cau ai tơnggit jơnau đơs geh đơs yal wơl ờ ua\ bơta ờ suk bơh làng bol dê, bơh jơnau cih tơnơ\ do.

            Tàm ala\ nam rềp do, go\ ala\ hìu nha\ gùt dar geh pria\ ua\ ngan bơh broa\ tam tiêu,  hìu nha\ bi Lý Văn Giang kis tàm [òn Giang Tiến, ntum Ea Puk,  kơnhoàl Krông Năng kung geh lòt sền suơn chi nàng bơsram đòm jat. Nam 2013,  bi Giang neh kơl sang 6 sào kơphe, nàng tam tiêu. Tam ndang mờ bơsram ndang, tus tu\ do,  bulah go\ suơn tiêu hòn gơs niam mờ  sơnđờm neh plai, mơya bi gam gơ lơh ờ suk ngan tài bơta phan kis lơh aniai neh gơlik geh tàm ờ ua\ hìu nha\ làng bol tam tiêu ndai. Bi Lý Văn Giang đơs:“Tơngai he tam den he pal sền kuơ ngan tàm  bơta chài, bơta mờng tam tiêu den he pal bơsram ua\ rlau tai, bơta chài den ua\ ngan la bơh mờng  la tờm ngan, den tàng kờ` ngan  geh broa\ dong  kờl bơh ala\ cau jak chài. Ngan la dilah geh bơta sền gròi mờ bơta dong kờl bơh ala\ cau jak den làng bol chờ ngan”.

            Mờ hìu nha\ ồng Lê Hữu Nghị kis tàm ntum Ea Tiêu, kơnhoàl Cư\ Kui`, càr Daklak, neh tam tiêu rlau 20 nam do. Mơya,  tàm broa\ sơng ka sền gàr, geh rlau 1 lồ 6 sào tiêu hìu nha\ dê, ồng kung gam gơbàn ala\ bơta ờ suk, ngan la tàm broa\ rwah phơng tuh mờ sơnơm sền gàr phan tam tu\ geh ngui tàm suơn chi. Ồng Nghị ai git,  ờ suk ngan rlau jơh la ngui phơng mờ sơnơm ờ ngan, tài mìng ngui ờ di sơnơm  hala blơi di phơng ờ ngan den suơn chi gam tơnhàu niam geh gơbàn sang sơbì gời mờ roh ua\ tu\ tơngai nàng gơ geh dờng wơl. Ồng Lê Hữu Nghị đơs:“He mìng ờ suk ngan la  bơta bơsềt kòp mờ ngòt ngan la phơng tuh ờ ngan mờ sơnơm ờ ngan. Mùl màl,  bè tàm hìu tac kung bè hơ\ sơl,  ala\ bơta lơh mbè lơi mờ he geh git mờ pleh geh. A` tuh phơng ờ tu\ lơi a` tuh phơng êt pria\ ờ,  ua\ ngan la  a` tuh ala\ phơng kas pria\ di  khà  êt ngan  kung pal phơng tơlak  prau rhiang rbô, rwah ala\ bơta phơng tơl khà niam, ala\ mpồl lơh phơng niam, ngan, kờp bal sơnơm tu kung bè hơ\ sơl, he  pal rwah ala\ mpồl lơi lơh geh  tơl khà niam”.

            Hìu nha\ ồng Trần Hữu Quang kis tàm [òn 3, ntum Ea Bhôk, kơnhoàl Cư\ Kui`, càr Daklak tam rlau 1 lồ 2 sào tiêu mờ rlau 1.500 tơnggu tơnhàu  tiêu geh sơnơm krơi is, geh tờm rơp geh tam bơh nhai mìu nam lài,  ờ ua\ tờm ndai den neh plai di 2, 3 nam. Bơh ala\ dơ\  trơgùm sa\ cri bơyai geh bơyai lơh tàm [òn lơgar, ồng geh đơs tus broa\ lơh sơng ka sền gàr tiêu jat gùng kơljap, mờ kung kờ` tam ua\ tiêu hìu nha\  jat broa\ lơh do. Bulah bè hơ\,  sa\ tờm ồng den ờ hềt git loh broa\ lơh sơng ka tiêu jat broa\ lơh mbè lơi, ồng ờ suk ngan,  ờ git pal jòi wa\ ala\ jơnau tơnggit kờ` ngan tềng lơi. Ồng Trần Hữu Quang đơs:“A` kờ` tam tiêu sơng ka jat broa\ lơh VietGAP, kung kờ` sơng ka sền gàr bè hơ\ nàng tiêu kơljap,  mơya he ờ git jòi  git wa\ tềng lơi, tuh ala\ bơta phơng lơi. Hơ\ la pal geh cau dong mblàng he in nàng he git gùng  he lơh geh. Mùl màl  iat tàm dơ\ cri  tơr`a, cau dê đơs phan do la bè hơ\,  gơya he ờ gơtùi jat geh, tài tềng hơ\ ờ cau lơi geh sền geh phan bơna hơ\ niam rlau”.

            Càr Daklak tu\ do geh mờr 20 rbô lồ tiêu mờ ba\ tiêu gam sùm geh  tam ua\ rlau tai tàm ala\ nam rềp do. Jat jơnau đơs bơh anih duh broa\ làng bol càr Daklak, broa\ pờ ơnàng tam ua\ tiêu pa do, ua\ ngan la tam đòm jat bal, tam is, ờ jat rơndap broa\. Ua\ làng bol bulah ờ git bơta chài pal lơh mơya  gam tam tiêu jat broa\ lơh tam ndang, bơsram ndang bơh ala\ hìu nha\ làng bol tam lài. Den tàng, tu\ gơlik kòp den kan ngan geh tam dra\ gơtùi mờ buơn ngan gơbàn aniai. Bal mờ hơ\, mờ ua\ ngan bơta phơng tuh mờ sơnơm tu tàm drà ka\ bro tu\ do, làng bol kung geh gơtìp ua\ ngan kal ke nàng  he rwah geh dùl bơta phơng tuh  mờ sơnơm tu tàm drà ka\ bro bè tu\ do, làng bol kung gơtìp kal ke nàng rwah geh phơng tuh mờ sơnơm tu di pal, tơl khà niam nàng geh ngui dilah ờ sền gròi nền nòn  bè khà niam bơh gah lơh broa\ geh gơnoar.

Tây Nguyên gam mut tàm tơngai prang duh ngan, tàm ờ uă tiah neh gơlik geh bơta soat dà kơn jơ\ ngan. Gơwèt mờ chi tam jo\ ngai đơs bal mờ broă tam tiêu đơs is, broă rơcang sơndră bơta ờ tơl dà suơn tiêu in là kuơ màng ngan nàng tơmù tus khà lơyah ngan rlau jơh ală hoàc huơr bơh bơta trồ prang dờng soat dà lơh aniai. Kờ` dong làng bol geh tai bơta git wă tàm broă rơcang sơndră trồ prang soat dà tờm tiêu in tàm bơta trồ tiah tơngai duh bè tu\ do, cau ai tơngit jơnau đơs do neh geh dơ\ boh bơr mờ Thạc sĩ Đinh Thị Nhã Trúc, kuang jat jơng atbồ môn ròt broă lơh sa suơn sre, di anih kơlôi sơnơng bơta chài lơh sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên:

Ơi, ơ thạc sĩ Nhã Trúc, dan thạc sĩ ai git bơta trồ prang dờng soat dà geh lơh aniai bè lơi tus bơta dờng pràn mờ cồng nha tơnhàu bơh suơn tiêu dê?

Thạc sĩ Đinh Thị Nhã Trúc: Gơ wèt mờ tờm tiêu, ngan là tàm Tây Nguyên den bơta trồ prang dờng soat dà gơ lơh aniai kơn jơ\ ngan, ngan là gơ wèt mờ tờm tiêu tàm tơngai pa dờng. Tài tàm nhai prang, tờm tiêu pa dờng kờ` pal geh [ồm dà sùm, tơngai [ồm bơh 7 tus 10 ngai. Den tàng dilah trồ prang ờ tơl dà [ồm, ngan là lơh aniai uă ngan tus suơn tiêu. Ai gơ wèt mờ suơn tiêu neh tơnhàu, tàm tơngai do, dilah gơbàn trồ prang soat dà den kung ờ huan gơtìp aniai, tài tu\ do, neh mut tàm tơngai tơnhàu mờ mờr jơh kàl tơnhàu, den tờm tiêu tơnơ\ mờ tu\ pic ờ huan kờ` uă dà tai, mờ tờm tiêu kờ` tàm tơngai lì bơkàu, bol he gơtùi kơp bơh tu\ do tus nhai mìu.

Ơi, đơs bè hơ\ là bulah ờ kờ` uă dà mơya tờm tiêu tàm tơngai tơnhàu kung gam kờ` dùl khà dà ngan làh ờ thạc sĩ?

Thạc sĩ Đinh Thị Nhã Trúc: Tàm Tây Nguyên bol he dê den geh tu\ tờm tiêu neh tơnhàu tàm tơngai do ờ duh [ồm dà kung di sơl. Mơya pơn yơu bè dùl tiah tam tiêu tàm càr Bình Phước den ù gơ gàr dà ờ niam, ù tàm hơ\ uă ngan là ù klàr. Den tàng, nhai do tu\ jơh pic den làng bol kung pal [ồm dà tờm tiêu in, [ồm êt rlau pơn drờm mờ jơnau kờ` tờm tiêu dê mơya kung pal [ồm nàng tờm tiêu in kis.

Bè thạc sĩ pa đơs den tu\ do Tây Nguyên neh mut tàm nhai prang duh ngan. Bè hơ\ den làng bol lơh broă sa gơtùi mut lơh ală broă lơh lơi nàng rơcang sơndră mờ bơta trồ prang dờng soat dà gam gơlik geh tu\ do, ngan là tus mờ suơn tiêu?

Thạc sĩ Đinh Thị Nhã Trúc: Mùl màl den làng bol gam ngui dà ờ geh cồng nha den tàng dilah ală tiah mờ làng bol git tềm pềr dà mờ [ồm dipal, den dà kung gam tơl nàng ngui mơya làng bol geh tu\ gam [ồm tàm suơn uă ir bal mờ tơngai [ồm rềp ngai ir. Den tàng khà dà rơcang gàr mhar soat jơh, bơta ờ tơl dà gơlik geh sơlơ mhar. Dilah làng bol mut ngui ală broă lơh [ồm dà tềm pềr den khà dà [ồm tềm pềr geh uă ngan mờ bol he gơtùi tam pà dà bal mờ gơp, kơnờm bơh hơ\ gơtùi tơn jo\ tơngai [ồm mờ khà dà gam tàm ală tơnau, den gơtùi tơmù dimơ bơta ờ tơl dà bè tu\ do.

Bơdìh mờ broă lơh [ồm dà tềm pềr den làng bol kung pal kah, gơ wèt mờ tờm tiêu den bol he kung gơtùi ngui broă jơm tờm `jriang den kung niam ngan. Tài tu\ jơm bè hơ\ den kung dong gàr sùh ìo niam ngan sưon chi in, dong rơyas gơs niam pơgồp mờ ală jơi phan kis tàm ù den tờm tiêu dờng pràn niam rlau.

Geh dùl broă lơh tai mờ làng bol pal kah là tu\ ơn ală bơta phơng [ồm nha tờm tiêu in den dong nha tiêu lơ ut mờ bơh hơ\ dong nha jai kong bơta tơngai duh.

Ai gơ wèt mờ ală tiah gơtìp ờ tơl dà uă mờ tu\ bă tiêu làng bol dê neh gơtìp aniai kơn jơ\ den làng bol gơtùi mut lơh ală broă lơh lơi nàng gơtùi tơmù tus khà lơyah ngan rlau jơh ală hoàc huơr ơ Thạc sĩ?

Thạc sĩ Đinh Thị Nhã Trúc: Mờ ală tiah làng bol gam tam mờ gơtìp ờ tơl dà uă bè hơ\ den jat bol a`, làng bol pal tam gơl tam ală chi tam ndai geh cồng nha rlau nàng bol he tơmù dimơ hoàc huơr mờ dong tờm tiêu dờng pràn kơljap mờ geh cồng nha rlau.

Bè hơ\ Thạc sĩ geh jơnau pơlam mờ tơngkah bè lơi làng bol in tàm broă sơngka sền gàr tờm tiêu tàm bơta trồ tiah tơngai duh bè tu\ do tàm Tây Nguyên?

Thạc sĩ Đinh Thị Nhã Trúc: Mờ trồ tiah prang duh bè tu\ do tàm Tây Nguyên den ờ di là pal tus tu\ do hơ\ sồng bol he rơcang broă rơcang sơndră bơta ờ tơl dà mờ bol he neh pal rơcang bơh nam lài. Den làng bol pal kah tu\ bol he tam tiêu kung bè hơ\ sơl. Kờp bal mờ tiêu pa dờng bal mờ tiêu neh tơnhàu, den làng bol pal ngui ală phan nàng jơm tờm `jriang tiêu. Pal tam tờm chi lơh gơs mbur jơm rơ hiơm nàng tàm nhai prang geh mbur, dong tơmù bơta roh dà, dong tờm tiêu [uơn kis rlau. Mờ bol he pal ngui ròt mai\ [ồm dà tềm pềr nàng tềm pềr dà mờ lơh broă geh cồng nha rlau. Mờ gơtùi pơgồp bal ală bơta phơng ơn nha, tu\ ngui phơng ơn nha bè hơ\ den nha tiêu geh lơ ut rlau, kung dong jai kong trồ tơngai duh.

Ơi, ưn ngài Thạc sĩ bè dơ\ boh bơr do.