VOV4.K’ho - Kòp sốt xuất huyết (SXH) là kòp gơtòp bơh virus Dengue lơh gơbàn. Kòp gơtòp bơh kòn bơnus tus kòn bơnus bơh tềng sơmăc jòng jơng kăp (măt khoa học sơnđan là Ades Aegypti).

Do là kòp geh bơta pràn gơtòp mhar ngan, ờ hềt geh sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp bal mờ sơnơm sơm bời. Cau gơtìp kòp SXH di lah ờ geh go\, sền kờ` g^t kòp, sơm kòp di tu\, di mờ broă geh ai sơm den di gơlan gơtìp chơ\t.

Den tàng, tơl nă cau pal rơcang lài ală jơnau g^t wă tàm broă rơcang sơndră mờ kòp do ai să tòm, cau tàm hìu nhă, nàng pleh mờ ală bơta gơtìp ngòt rơngơ\t, lơh aniai tus mờ bơta pràn kơl dang să jan, màng kis.

Càr Dak Lak gam tàm tơngai tòm bơh kàl mìu, do là tu\ [uơn ngan sơmăc jòng jơng lơh gơtìp kòp SXH deh mờ tơnguh bơtàu. Tu\ deh tăp, sơmăc jòng jơng mờng rơwah anih dà sàng kloh niam, ờ deh tăp tàm tiah tơnao dà, dà [ơ\, anih [ơ\ bè ală cau mờng kơlôi.

Tăp sơmăc geh đềr kơ\ tàm ală phan ngui, phan ơn dà bè khàp dà, sơtèk dà… mờ gơtùi kis uă nhai tàm tiah ra`, mìng kờ` geh dà den tăp diah. Den tàng sơmăc lơh gơtòp kòp SXH geh bơta pràn deh uă ngan mờ tơnguh bơtàu uă tàm kàl mìu. Hơ\ kung là tơngu me tòm lơh khà cau gơtìp kòp SXH gơguh tàm tơngai bơh nhai 4 tus nhai 10 pah nam.

Mơya, jăt broă lùp sền, sền gròi bơh gah lơh sơnơm dê, tàm 2, 3 nam pa do, geh uă ală cau gơtìp kòp SXH geh go\ tơn tàm kàl prang. Geh bơta do là tài uă hìu nhă, tàm hơ\ uă ngan là tàm [òn dờng geh bơta mờng prăp dà ngui sa. Ală phan ơn dà do di lah ờ geh dơ\p kơ\ geh gơs là tiah niam nàng sơmăc jòng jơng deh tăp. Bác sĩ Lê Phúc, Phó kuang atbồ anih tòm sền gròi kòp tê jê să càr pà g^t.

-Kòp SXH gơbàn uă gơrềng tus mờ sơmăc. Tàm hơ\ uă ngan tàm kàl mìu, mìu uă lơh dà kờn uă. Dà kờn uă mờ he ờ lơh jăt broă sơbì ală phan kờn dà ờ geh kuơ den là sơmăc deh tăp mờ tơnguh bơtàu gơs kih dà. Di lah geh cau kòp SXH, sơmăc geh jồp mhàm cau kòp mờ lơh gơtòp tus mờ cau ờ kòp.

Tu\ hơ\, kòp SXH lơh gờtp mhar ngan, den tàng ală nhai tàm kàl mìu, tàm hơ\ là nhai 7, nhai 8 là ală nhai uă ngan. Jăt jơnau kơlôi sơnơm càr Dak lak dê, den nhai 7 mờ nhai 8 là ală nhai tòm gơtìp bơh kòp SXH dê.

Virus lơh gơtìp kòp SXH geh 4 tuýp, tàm hơ\ geh: D1, D2, D3, D4. Dùl nă cau mìng geh bơta kòp tu\ neh gơtìp dùl tàm 4 tuýp virus do. Den tàng, bè jơnau cih, dùl nă cau kòp SXH geh bơta tòm là duh să uă sùm, kal ke tàm broă tơmù duh să, jê bồ uă, gơl^k mhàm mờ gơl^k huyết tương lơh gơbàn jroă rơlao tài kơ\t mhàm, gơmù huyết áp tài gơmù broă gơlòt mhàm mờ lơh ờ niam tàm bơta kơ\t mhàm tơnơ\ mờ dơ\ gơtìp jo\.

Tơngai gơdram kòp bơh 3 tus 6 ngai, geh ờ uă cau di gơlan tus 15 ngai, tơnơ\ mờ hơ\ gơtìp duh să uă ni sơna (bơh 2 tus 7 ngai), să jan glar, jê bồ, jê tàm khoèm măt, jê ơră, geh bal jê rơnồng dờ, gơdan hă, hă, jê tàm ndul mờ gơjroh. Tàm kơnòm dềt, jê rơnồng dờ mờ jê ndul sùm là ală bơta geh tơngo\ uă ngan.

Duh să geh gơmù tàm ngai dơ\ 3 tus ngai dơ\ 8 mờ geh bal gơtìp gơl^k mhàm di mơ (toh mhàm tềng să, toh mhàm, gơl^k mhàm sề ha là gơl^k mhàm muh ha là jơh bàr bơta do). Di lah jroă di gơlan gơl^k mhàm tàm pròc, tàm leh, cau ùr gơlơh să jo\ mờ di gơlan gơtìp jroă. Gơl^k mhàm tềng să bè toh, geh tu\ gơlơh dơkiăt, lài ngan tàm să mờ gơrề tus tàm jơng, tê, muh măt, mpàng jơng, mpàng tê. Kòp SXH ờ jroă, ờ gơtìp jroă ha là jroă mơya geh sơm kòp niam, cau kòp mhar pràn.

Bu\ lah bè hơ\, geh ờ uă cau kòp gơtìp jroă di gơlan lơh gơbàn ờ uă bơta ngòt rơngơ\t tus mờ màng kis. Bác sĩ Lê Phúc, Phó kuang atbồ anih sền gròi kòp tê jê să càr Dak Lak bơto:

-Kờ` rơcang sơndră mờ kòp SXH, broă lơh niam ngan là sền gàr să tòm, lài ngan là b^c pal dang kơmùng. Tàm tơngai àng drim gờ` mờ mho mang, sơmăc lơh broă uă den tàng he pal soh ào mpha jòng jơng tê, ha là gơtùi ngui ală broă bè phan sơndră sơmăc, `àng sơndră sơmăc nàng rơcang sơndră mờ să tòm bal mờ cau hìu nhă.

Ală bơta kuơ màng mờ lơh geh cồng nha ngan là gơsơ\t kih dà, sơbì ală tiah sơmăc ơm nàng deh tăp. Dơ\ 3, bơdìh mờ ală broă rơcang sơndră niam den tu\ gơtìp ală bơta tơngo\ bơh kòp SXH pal tus mơ hờ hìu sơnơm nàng geh kham mờ sơm kòp, ba` ơm tàm hìu.

Tu\ do, kòp SXH ờ hềt geh sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp mờ sơnơm sơm bời kòp do. Broă sơm kòp mìng geh ală broă sền gròi mờ sền gàr kung bè dong kờl ală bơta pràn geh kuơ să jan in.

Tu\ gơtìp kòp SXH, tàm broă gơbàn, kòp di gơlan gơtìp tam gơl bơh ờ jroă tus jroă mhar ngan, den tàng, cau kòp tu\ geh tơngo\ duh să uă ni sơna bơh 39 tus 40 độ C, tàm 2 ngai rơlao hờ đang, kal ke kờ` tơmù duh să, jê bồ uă tềng bìng lơiang, tơnơ\ mờ khoèm măt, di gơlan gơl^k toh… pal cèng mơ tus hờ hìu sơnơm nàng geh ală bác sĩ kham, sền kờ` g^t kòp mờ sền gròi nền nòn, sơm kòp jăt bơta tơngo\ ndai nàng pleh mờ ală bơta jroă gơbàn tus mờ cau kòp in; mờ pal lơh jăt ală broă di jăt mờ jơnau bơto sồr bơh Bộ Y tế bè: tus bal gơsơ\t sơmăc mờ ba` ai sơmăc kăp; kloh niam tiah kis, àng niam, sùm tơrgùm sìô siă, sơbì ală phan kờn dà; dơ\p kơ\ ală phan ơn dà ngui sa, pơgồp bal mờ gah lơh sơnơm tàm broă rơcang sơndră mờ kòp gơtòp.

Cau mblàng Ndong Brawl