Nhai mìu neh tus, Dak Lak gam mut tàm kàl sih tam, mơya geh uă cau lơh broă sa tàm do gam ờ suk tài ờ git bơta sơntìl lơi niam. Kuơ màng, mờ ală bơta sơntìl chi tam jo\ tơngai bè kơphe, tiêu, chi sa plai den ngai sơ lơ ờ git, tài bơh anih lơh broă geh gơnoar kung kwi kuơ tàm broă lùp sền, sền gròi.

Tơ nơ\ ală dơ\ mìu bồ kàl ờ uă cau lơh broă sa tàm ntum Ea Bhôk kơn hòal }\ư\ Kui`, càr Dak Lak  cèng bal mờ rơndeh lơh òr tus ntum Hòa Thắng, bòn dờng Buôn Ma Thuột là tiah geh anih kơ lôi sơ nơng broă lơh sa suơn sre brê bơ nơm Tây Nguyên, sùm geh hòi là anih kơ lôi sơ nơng Ea Kmat, nàng blơi ală bơta sơntìl kơphe, tiêu mờ chi sa plai nàng tam. Tàm do, geh uă ngan anih lơh gơlik, kă bro sơntìl chi tam geh top bàng cèng mat sơnđăn Ea Kmat. Bal mờ broă 1 ròt bàng yal jơnau tơngit, tàm do gam geh mpồl cau hòi jà, lơh cau lơh broă sa tus blơi sơntìl chi tam kui kuơ ngan. Bi Nguyễn Văn Cảnh tus blơi sơntìl tiêu đơs:“ Tu\ do a` blơi tềng gah gùng ndo, jat bơta sơ nơng a` dê den blơi bè hơ\ lơm, kung ờ git pin dờn, tu\ do cau tac den đơs là tiêu Vĩnh Linh, mơya mùl màl den sơntìl tiêu lơi he kung ờ git loh. Tu\ do ờ git tềng lơi là anih tac sơntìl ngan. A` kơp kờ` lơh bè lơi tu\ do Dak Lak atbồ kràn cê nàng gàr bơta niam cau blơi in.”

Sơntìl chi tam jo\ tơngai bơh anih kơ lôi sơ nơng broă lơh sa suơn sre brê bơ nơm Tây Nguyên lơh gơlik mờ mat sơnđăn Ea Kmat neh geh pơn rơ bơh jo\. Tài ờ hềt geh cih mat mìng 1 lơm, den tàng mat sơnđăn do neh gơtìp git nđờ rhiăng anih lơh gơlik sơntìl sơ mờm tàm uă nam do. Mò H’ Wương Niê kuang bàng lơh sa suơn sre ù tiah ntum Hòa Thắng, bòn dờng Buồn Ma Thuột pà git, mìng is tàm ntum neh geh rlau 30 anih kă bro sơntìl chi tam cèng mat sơnđăn Ea Kmat. Ală anih do ờ mìng ờng, bơkiar sơntìl chi tam jo\ tơngai mờ gam blơi ală bơta sơntìl chi sa plai bơh tiah đah mattơngai mut dà lơgar nàng tac. Broă lơh bơh ală anih do dê jat mò den kal ke ngan nàng sền gròi. Mò đơs:“ Tàm broă lòt sền ală anih lơh gơlik, kă bro sơntìl chi tam den uă ngan tu\ do bơta anih lơh gơlik den ờ hềt git. Sùm den khi tac kềng gah gùng, khi ỳông bàng nàng tac, pah tu\ he tus sền den ală cau tờm anih do dô mpồn, den tàng kal ke ngan nàng kờ` sền gròi ală anih do.”

Jat gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh bòn lơgar càr Dak Lak, tàm càr tu\ do geh uă ngan anih lơh gơlik, kă bro sơntìl chi tam, tàm hơ\ uă ngan là ờng, bơkiar ală sơntìl chi tam jo\ tơngai bè kơphe, tiêu, mơkung blơi ală sơntìl chi sa plai bơh tiah đah mattơngai mut dà lơgar nàng tac. Khà sơntìl uă ngan, mơya pah nam, lùp sền gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh bòn lơgar càr mìng bơyai lơh lòt sền 1 dơ\. bồ kàl mìu nam do, mpồl kung mìng lòt sền tàm càr geh 4 kơn hòal, mờ 19 anih, mìng sền go\ 4 mpồl lơh tìs, mơya ờ hềt gơtùi lơh glài, tài ală mpồl lơh tìs ờ bài lơh broă bal. Ồng Phan Thế Hoan kuang jat jơng atbồ mpồl lùp sền di gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh bòn lơgar càr Dak Lak đơs:“ Bơh lòt sền den go\ ờ uă cau lơh tìs bè mat sơnđăn, gam tàm tơngai lơh bơ song, jà ală hìu nhă lơh gơlik, kă bro tus nàng bơ song. Kal ke là tàm tu\ lòt sền, ală hìu nhă ờ bài lơh broă bal, jòi kai nàng pleh, hòi điện thoại lài den khi ờ bài lơh broă. mờ khà lòt sền bè tu\ do den kung ờ hềt gơtùi sền gròi bơta sơntìl tàm càr, uă ngan anih he ờ git loh. Ală hìu nhă ờng is den ờ di là cau nàng lùp sền, sền gròi.”

Broă lơh gơlik, kă bro sơntìl chi tam jo\ tơngai mờ chi sa plai tàm Dak Lak gam gơlik geh kal ke, mơya broă atbồ bơh ală anih lơh broă geh gơnoar ờ hềt pràn, geh tu\ là ờ gơtùi lơh bè lơi. Bơta geh ngan do lơh cau lơh broă sa ờ iăng nùs tu\ blơi ală sơntìl chi tam jo\ tơngai tac tàm drà kă bro, tài ờ git loh bơta niam ală bơta sơntìl do dê.

 Mpồl lơh broa\ sa dong mblàng bơcri bơtàu tơngguh broa\ lơh sa chi brê Ea Kmat, di Gah khoa học kỹ thuật lơh broa\ sa chi brê Tây Nguyên la  mpồl dong mblàng nền nòn ngan, tam jàu bơta jak chài pa, mơ kung geh lơh sa, tac geh sơntìl chi tam nàng gàr niam khà chi tam tus làng bol tàm Tây Nguyên. Mpồl sùm geh lòt bal mờ cau lơh broa\ sa tàm lơh sa. Tàm jơnau ngai do, tiến sĩ Trần Vinh kuang at bồ mpồl geh yal jơnau tơnggit mờ dong mblàng tus làng bol bè ala\ bơta kờ` git, bơh dơ\ ho jơnau lùp mờ cau ai tơnggit jơnau đơs Việt Nam lơh broa\ tàm Tây Nguyên;

            -Ơ ồng, dan ồng ai git bơta tơl pràn ai sơntìl chi tam jo\ sơnam, ngan la sơntìl kơphê tus  cau tam in tàm Tây Nguyên mbè lơi?

            Tiến sĩ Trần Vinh: Nam 2014 khà ka\ bro sơntìl, ngan la sơntìl kơphê bơh làng bol cau tam slơ pràn rlau, tài ù tam kơphê pa wơl ua\ rlau mờ nam 2013. Nam do, mpồl bol a` ờng tus di 1 tơlak mơ gùl tờm sơntìl, tàm hơ\ geh rlau 500 rbô sơntìl bơkiar. Tus tu\ do, den làng bol neh dan blơi jơh. Bơh hơ\, geh ai go\ khà ka\ bro sơntìl kơphê nam do pràn rlau mờ nam lài, gơya pria\ tac den bol a` gam lời bè ờs. Bol a` kung neh  lơh broa\ bal mờ Nestle kờ` ờng rlau 1 tơlak  tờm sơntìl kơphê ala\ bơta kờ` dong kờl 50% pria\ sơntìl, nàng tơmù bà bơta kal ke tus mờ cau kơphê, bol a` geh kung lơh broa\ bal mờ VICOFA kờ` lơh gơs gar sơntìl pa, pah nam lơh geh git nđờ jơt tấn gar sơntìl tac làng bol in kờ` tam. Broa\ lơh do gam gơtùi jo\ jòng.

            -Ơ ồng, bal mờ kơphê, tu\ do cau tam tàm Tây Nguyên gam geh broa\ tam bơrlu\ ua\ bal mờ chi tam ndai, ngan la ala\ chi tam sa plai bơkah. Jat ồng,  hơ\ gơ ngan la  gùng lơh sa niam?

            Tiến sĩ Trần Vinh: Ala\ nam do,  làng bol  cau tam geh git mhar ngan mờ ala\ chi tam pa bè tờm Macca mờ ala\ chi tam sa plai bơkah ndai. Broa\ tam bơrlu\ bal  mờ ala\ chi tam pa den niam, bulah bè hơ\, bol he pal jòi git wa\ ngan bè  tơl bơta chi tam, tơl bơta ù lài mờ tu\ bol he tam gơ mờ pal sền drà ka\ bro tai. Bè tờm Macca, làng bol sơnơng la bươn lơh pas den tàng tàng tam, jat a`  đơs den di lah ờ geh rơndap broa\ nền nòn tus tơl tiah tam den ala\ chi tam pa do tơnơ\ do geh gơbàn ờ geh cồng nha.

            -Ơ ồng,  tàm tơngai rềp do, cau  lơh sa tàm  Dak Lak đơs is mờ Tây Nguyên đơs bal gam tam ua\ ngan tiêu sơntìl krơi, gam sơnđan la  la tiêu Amazon, ồng geh jơnau đơs lơi nàng bơto pơlam làng bol?

            Tiến sĩ Trần Vinh: Bol a` kung neh lòt sền ala\ sươn tiêu neh tam pơgap mờ do di 3 nam tàm Đồng Nai den go\ tiêu  bơkiar mờ  tiêu Amazon mờ  tiêu Vĩnh Linh den go\ gơ dờng pràn. Sơntìl tiêu do gơ kờ` ngan he pal tuh dà, dilah ờ den gơ chơt. Bol he kờ` geh dùl jơnau sơnđan jơnau sền sơnơng nền nòn rlau, ai tu\ do làng bol cau tam klo đơs bloh, blơi tam ua\ ngan, dùl kơldung tiêu Amazon geh tac bơh 40 tus 50 rbô den kas ngan pơndrờm mờ tiêu bol he, mờ ờ hềt geh dùl jơnau sền sơnơng lơi bè tiêu do, den tàng ba` tam ua\ tiêu sơntìl pa do.

            -Ơ ồng, dùl bơta gam sùm gơbàn tàm ua\ nam do, hơ\ la git nđờ rhiang anih  lơh gơs sơntìl chi tam jo\ sơnam neh ngui ờm sơnđan mat “Ea Kmat” pơnrơ bơh Gah dê nàng ka\ bro,  jat ồng bơta hơ\ geh lơh aniai lơi ờ?

            Tiến sĩ Trần Vinh:Tu\ do,  gùt dar Gah Ea Kmat bol a` geh  rhiang anih lơh sơntìl drờm sơnđan mat la Ea Kmat. Cau tus blơi sơntìl chi geh tu\ kung wa\ tìs. Den tàng,  broa\ lơh gơs sơntìl hờ bơdĩh, jat a` den Dà lơgar kờ` pal at bồ nền nòn rlau tai. Bulah  ờ ua\ mpồl kung neh geh sra\ ka\ bro, mơya mùl màl khi ờ geh sơntìl tờm sơnrờp. Den tàng jat a`, pal sền gròi nền nòn rlau tai, ngan la Gah lơh broa\ sa sùm tus sền gròi. Ala\ anih lơi ờ tơl bơta lơh gơs sơntìl chi tam den bol he pal ba` ai lơh tai nàng làng bol cau tam chi geh blơi geh sơntìl niam ngan rlau jơh.

            -Ưn ngài ồng ua\ ngan!