VOV4.K’ho - Buôn Triết là dùl xã rơ[ah kơnhoàl Lak, càr Dak Lak dê. Ală làng bol kis mờ broă lơh sa suơn sre, rài kis gam uă kal ke, khà hìu rơ[ah gam uă. Bal mờ broă jơgloh rơ[ah bè broă lơh sa là bơta ờ pràn bè broă sền gàr bơta pràn kơl dang să jan, kuơ màng là bơta pràn kơl dang să jan kơnòm dềt den tàng khà rơgai jòr tàm kơnòm dềt hờ đơm 5 sơnam tàm do sùm geh tàm mpồl uă ngan kơnhoàl Lak dê.

Jăt jơnau bơh hìu sơnơm xã Buôn Triết yal, nam 2018 lài do, khà kơnòm dềt rơgai jòr ờ `jơ\ k^ tàm xã do là 15%, khà kơnòm dềt lơyah jòr là 20%. Ngài mờ tiah tàm gùl kơnhoàl Lak mìng di pơgăp 15 kơi sồ, gùng lòt rê geh [uơn niam, mơya tài mìng geh tơnguh bơtàu broă lơh sa suơn sre den tàng khà hìu rơ[ah tàm xã Buôn Triết gam uă, geh mờr 30%.

Jăt Lo\ Nguyễn Thị Oanh, kuang bàng lơh broă gah phan sa bơkah tàm hìu sơnơm xã Buôn Triết yal, kal ke bè broă lơh sa là bơta kal ke dờng màng ngan lơh kơrian tàm broă tơmù bơta rơgai jòr tàm kơnòm dềt tiah do. Tài rài kis hìu nhă kal ke, den tàng broă sào sa phan tơl bơkah tàm ală dơ\ sào sa kơnòm dềt dê ờ geh ngan. Lo\ Nguyễn Thị Oanh pà g^t: Buôn Triết là xã tiah ngài, rài kis làng bol gam uă kal ke den tàng làng bol ờ sền gròi tus mờ phan sa bơkah. Làng bol mìng ngui ală vi chất dinh dưỡng bè: gar sắt, Vitamin A, sơnơm gơsơ\t jrơs tu\ geh broă lơh ai pà. Gam broă blơi is mờ bơtơl den ờ geh.

Bơdìh mờ rơ[ah rơ[ừp den jơnau g^t wă kung là dùl tàm ală bơta tòm lơh uă hìu nhă, bu\ lah broă lơh sa ờ kal ke, gam lời kòn dềt gơtìp rơgai jòr sơl. Lo\ Nguyễn Thị Ngân, kis tàm xã Buôn Triết geh bàr nă kòn ùr neh rơlao 2 sơnam, mơya să bồ mình `jơ\ ờ hềt tơl 9 k^.

Lo\ Ngân đơs là, bơta tòm lơh kòn lo\ gơtìp rơgai jòr là tài să jan ờ gơdờp mờ phan sa, tài hìu nhă neh lơh ngan bơtơl uă vi chất dinh dưởng kòn in sơl, mơya bơta do kung gam ờ go\ tơnguh bơta lơi. Lo\ Nguyễn Thị Ngân yal: Ngan là a` geh sền gròi tus mờ phan sa bơkah kòn in, tài kòn a` gơwèt mpồl rơgai jòr, sa uă mờ ờ gơdờp phan sa den tàng tu\ lơi kung pal sền gròi tus mờ phan sa ai kòn in. Phan sa geh hìu nhă tam gơl sùm, mơya tài să jan ờ gơdờp, bu\ lah sa uă9 tus kàr lơi kung ờ gơguh k^ sơl, bu\ lah neh ai hùc uă bơta sơnơm bơtơl pràn sơl.

Ndrờm bal bè hơ\ là bơta bơh lo\ Trần Thị Thảo dê. Lo\ Thảo geh bàr nă kòn klao mờr 2 sơnam, mơya să bồ mìng `jơ\ ờ hềt tus 8 k^. Lo\ Thảo kung đơs là kòn lo\ gơtìp rơgai jòr là tài să jan ờ gơdờp mờ phan sa. Lo\ Thảo đơs: Tàm hìu kung neh bơtl plai kroăc, plai quýt, canxi mờ ală vi chất vitamin sơl. Lòt kham bác sĩ ai men tiêu hoá kờ` gơdờp phan sa mơya kung ờ gơguh k^ sơl. Jòi tàm internet, tàm facebook ală cau lơi lòt kham rê den go\ gơguh k^ den a` kung đòm jăt bal, mơya ờ gơdờp sơl.

Jăt ală cau jăk chài bè phan sa yal, geh uă ngan cau mè bèp pin dờn mờ kơnờm uă ir tàm ală thực phẩm chức năng ai kòn dềt ờ lah sa in. Mùl màl, den ală phan sa do ờ geh uă bơta gơdờp bè geh yal, broă pơlam kòn dềt sa bơkah gơrềng uă ngan tàm broă tru\ phan sa, phan sa pal geh tru\ niam măt, bơkah bơr, tơl ală bơta phan bơkah mờ geh tam gơl ală phan sa sùm. Mơya, geh uă ngan cau mè ờ hềt g^t bơta do.

Xã Buôn Triết geh mờr 20% khà làng bol kòn cau. Tàm mpồl bơtiàn làng bol kòn cau do den gam geh bơhiàn ai kòn dềt bơsram sa gờ`, ai sa piang gờ` tu\ pròc kòn dềt gam pa ờ pràn.Jơh ală cau mè ờ ai kòn pô lài mờ 18 nhai mờ ai bơsram sa gờ` bơh nhai dơ\ 4. Ờ geh pô dà toh mè tơl tơngai lơh gơbàn ờ niam uă ngan tus mờ broă tơnguh bơtàu dờng pràn să jan kòn dềt dê, lơh kòn dềt gơtìp rơgai jòr uă.

Kờ` ba` geh bơta do, hìu sơnơm xã Buôn Triết neh sùm lam sồr, bơto ală cau mè bè bơta kuơ màng bơh dà toh mè, ròng kòn mờ dà toh mè di pal mờ kuơ màng, hìu sơnơm do neh bơyai lơh uă dơ\ bơto sồr lơh phan sa bơkah tàm [òn, broă tru\ ală dơ\ sa tơl phan bơkah ai ală cau mè in kờ` geh ngui tàm mùl màl rài kis.

Lo\ Nguyễn Thị Oanh, kuang bàng lơh broă gah phan sa bơkah tàm hìu sơnơm xã Buôn Triết pà g^t, tơngai tus, hìu sơnơm gam tơrgùm tàm broă lam sồr, tơnguh jơnau g^t wă làng bol in bè broă sền gàr phan sa bơkah ai kòn dềt in, tơnjo\ tơngai pô dà toh mè bơh 18 tus 24 nhai, lam sồr ală hìu nhă kal ke tơnguh broă tam phan, ròng phan kờ` geh tơl phan sa is, ai geh ală dơ\ sào sa tơl phan bơkah kòn dềt in bơh phan neh geh lài tàm hìu nhă tòm.

Nàng gi\t tai bè bơta geh ngan rơgai ờ pràn mờ ală jơnau bơh tài gơbàn rơgai ờ pràn do tàm càr Dăk Lăk, mpồl cau lơh báo cih bè jơnau do neh geh dơ\ boh bơr mờ bác sĩ Phan Thị Minh, Kuang atbồ Khoa rcăng sơndră kòp ờ bơtờp, gơ wèt Tiah tờm gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk dê lùp bè bơta do:

Ơ bác sĩ Phan Thị Minh, dan bác sĩ yal bè bơta geh ngan tàm kơnòm dềt gơtìp rơgai ờ pràn tàm càr Dăk Lăk tu\ do bè lơi mờ càr gam ơm tàm anih lơi tàm sră sềr rùp rơgai ờ pràn tàm gùt lơgar?

Bác sĩ Phan Thị Minh: Bè jơnau tàm sră nggal đơs bè bơta rơgai ờ pràn, gi\t wa\ bal ngan rlau jơh hơ\ là bơta băt dờng bè să ja` mờ ờ huan ngac ngar tàm bồ tơngoh. Jăt Mpồl Lơh sơnơm dunia WHO den rơgai ờ pràn geh 3 bơta, hơ\ là rơgai ờ pràn tàm bơta nggờc ki\, bơta lơyah rơgai mờ bơta rơgai ngan. Rơgai ờ pràn tàm bơta nggờc ki\ là bơta kơn jơ\ să ja` bơh kơnòm dềt nggờc rlau pơndrờm mờ sơnam. Rơgai ờ pràn tàm bơta să ja` lơyah rơgai là bơta jơnhoa lơyah rlau pơndrờm mờ sơnam.

Rơgai ờ pràn tàm bơta rơgai ngan là jơh bal bơta kơng kơn jơ\ mờ bơta jơnhoa bơh să ja` dê ndrờm lơyah rlau pơndrờm mờ sơnam. Dùl nă kơnòm dềt ờ geh ai sa tơl phan sa bơkah tơl pràn den bơh sơnrờp geh gơtìp nggờc ki\, tơnơ\ 1 tu\ tơngai jo\ ờ geh tam gơl den geh pơn jăt tai gơbàn tus bơta rơgai ờ pràn tàm bơta să ja` lơyai mờ rơgai. Tu\ do, lơmă ir kung geh tơmu\t tàm bơta rơgai ờ tơl pràn sơl. Jăt khà lùp kờp pa ngan rlau jơh tàm nam 2018, den khà lơmă ir tàm càr là 2,7%, pơndrờm mờ gùt lơgar là bơh 8-10%. Khà do lơyah ngan mờ tơrgùm uă tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột.

Tàm càr Dăk Lăk tu\ do, khà kơnòm dềt rơgai ờ pràn tàm bơta nggờk ki\ là 20,9%, pơndrờm mờ gùt lơgar là 13,2%. Rơgai ờ pràn tàm bơta să ja` lơyah rơgai là 32%, pơndrờm mờ gùt lơgar là 23,5%, khà rơgai ờ pràn tàm bơta să ja` rơgai ngan là 7,3%. Tu\ do, càr Dăk Lăk kung gam ơm tàm mpồl ală càr geh khà kơnòm dềt rơgai ờ pràn jơnhoa ngan rlau jơh gùt lơgar, tơrgùm uă ngan tàm ală tiah sar lơgar ngài, tiah làng bol kòn cau, tiah kal ke, bè ală kơnhoàl: Lăk, Buôn Đôn, Ea Súp, M’Drăk, Krông Năng.

Đơs bè hơ\, den jơnau lơi là jơnau tờm lơh gơlik bơta geh ngan do, ơ bác sĩ?

Bác sĩ Phan Thị Minh: Geh uă ngan jơnau lơh gơlik bơta rơgai ờ pràn tàm kơnòm dềt, càr Dăk Lăk kung bè gùt lơgar mờ tàm dunia sơl, ală jơnau lơh gơlik bơta do ndrờm gơ\p bal. Pơnyơu bè, ờ tơl sa tàm hìu bơnhă, ờ tơl bơta sền gròi ròng siam tàm hìu bơnhă, cau mè ờ ru ir mờ broă lơh, ờ geh bơta wa\ wờng, ờ tơl dà sàng goh nàng ngui sa, ờ huan lơh sàng goh tiah ơm kis, ờ huan geh kham sơm kòp tàm hìu sơnơm mờ uă broă drơng ala ndai.

Ngan là geh jơnau geh ngan là tàm bàr pe hìu bơnhă pas sơm, tơl ngui tơl sa halà hìu bơnhă kuang bàng, cau lơh broă dà lơgar, bulah ờ geh jơnau ờ tơl sa mơya ală cau mè den gơlơh ờ ru wơl ngan mờ broă lơh, ờ geh bơta sền gròi, ròng siam niam kơnòm dềt, lời jơh kơnòm dềt ai mẫu giáo, hìu kòn dềt in ròng siam sền gàr halà lời ồng mò in ròng siam sền gàr, geh tu\ là kòn dềt ờ tơl dà toh mè, bulah mè geh tơl dà toh nàng tơn pô kòn in mơya kòn dềt ờ geh pô tơl toh mè tài bơh cau mè ờ ru ir mờ broă lơh, tàm tu\ dà toh mè là niam ngan rlau jơh ai kòn se in.

Ơ bác sĩ, rơgai ờ tơl pràn gơrềng bè lơi tus mờ bơta pràn kơldang să ja` bơh kòn dềt dê taih?

Bác sĩ Phan Thị Minh: Rơgai ờ tơl pràn loh làng là gơrềng tus bơta dờng pràn bè să ja`, kòn dềt nggờk ki\, lơyah, rơgai rơgong. Dùl nă kòn dềt gơtìp rơgai ờ tơl pràn den geh băt dờng bè sơnam tih dờng, tus sơnam tih dờng, kơnòm dềt gơtìp lơyah rlau pơndrờm mờ ală kơnòm dềt deh dùl sơnam bal. Bơta do kung gơrềng sơl tus bơta dờng pràn bơh să ja` cau Việt Nam dê.

Tu\ să ja` ờ huan dờng pràn den geh gơ jăt bal gơrềng tus bồ tơngoh mờ nùs nhơm. Dùl nă kòn dềt ngai do gơtìp rơgai ờ tơl pràn halà gơtìp lơmă ir den tơnơ\ rài tơnơ\ do tu\ dờng, kòn dềt hơ\ digơlan gơtìp bơtờp ală kòp jê dà đồm mhàm, gơguh huyết áp, gùng mhàm plai nùs.

Bè hơ\, den jăt bác sĩ, broă lơh lơi là broă lơh niam ngan rlau jơh nàng tơn jơh bơta rơgai ờ tơl pràn tàm kòn dềt tàm càr Dăk Lăk taih?

Bác sĩ Phan Thị Minh: Đơs bè tàm sră pơ àr, den rcăng pleh lài bơta rơgai ờ tơl pràn pal là kơnòl bal bơh jơh gùt mpồl bơtiàn dê, tàm hơ\ geh: tơnguh priă lơh geh bơh làng bol dê. Dilah priă lơh geh ờ uă den rài kis lơh sa r[ah lơ ờ mờ loh làng bơta ròng siam sền gàr kơnòm dềt geh gơtìp ờ tơl uă ngan, ờ ngui geh ală drơng broă kham sơm kòp bè ci\t sơnơm bơdìh mờ bơta dong kờl ci\t sơnơm rcăng sơndră kòp rề ơnàng, priă tă ai kòn dềt in bơtơl bè blơi puăc, blơi biăp, ờ go\ di là bơta lơi he kung lơh gơlik geh is lơm ờ mờ là pal blơi.

Tu\ blơi den gơrềng uă ngan tus mờ priă lơh geh. Bơta dơ\ bàr tai hơ\ là bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn, đơs pơnyơu bè gùng lòt do, tàm bàr pe tiah sar lơgar ngài, bulah làng bol geh rài kis tơl ngui tơl sa mơya [òn lơgar den sùm gơtìp wơl ală jơnau bè dà ko\ dà cò, trồ prang dờng soăt dà, ờ tơl dà sàng goh, dà hùc.

Geh ală tiah tàm càr Dăk Lăk bè Ea Súp, M’Drăk, Buôn Đôn tàm kàl prăng là ờ tơl dà sàng goh nàng ngui sa. Gơ wèt mờ gah lơh sơnơm den tu\ mblàng yal tơrmù khà rơgai ờ tơl pràn là mìng yal bè jơnau git wa\ lơm gời, bol a` ờ gơtùi pà khi priă jền halà ai khi in ală broă dong mpồl bơtiàn ờ, den tàng bè hơ\ nàng tơn jơh bơta do den kờ` ngan pal geh bơta lơh bal jơh nùs bơh jơh gùt mpồl bơtiàn dê.

Dan ưn ngài bác sĩ uă ngan!

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến