VOV4.K’ho- Đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau là gùng đơs cau Rơđê dê geh mblàng mờ bơr bơh ua\ rài, geh sền là bơta văn học bơhìan yau kòn cau dê. Pa do, càr Dak Lak neh lơh sră dan Bộ Văn hóa – Thể thao mờ du lịch sền sơ wì, ai gùng đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau bơh cau Rơđê dê mut tàm mat phan lời wơl niam chài ờ di phan bơna kấp dà lơgar. 

Do là jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau bơh bi H’Nai Niê dê, ơm tàm [òn Phơng, xã Ea Tul, kơnhòal Cư Mgar, càr Dak Lak. Bi gam yal bè dùl nă ùr ơruh r[ah, lòt tềng lơi kung gơtìp cau bơ trơh, ờ rờm mơya tài tryăng tryồng, geh cau atbồ [òn kờ`, tơ nơ\ hơ\ gơs ùr bơklau, geh rài kis pas sơm, chờ hờp.

                                              Jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau gơtùi đơs khat tàm tu\ lơi 

Ală tu\ ru tơ nơ\ dơ\ lơh broă tàm suơn mìr halà pah tu\ trồ mang tơ nơ\ tu\ jơh sàu sa, jơh hìu bơnhă bi H’Nai Niê tàm bơ tòm tơrgùm bal. Tu\ hơ\, bi H’Nai đơs pơnđik yal ală kòn in jơnau yal yau halà dùl gơl jơnau yal yau jat gùng đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau. Bi H’Nai yal, bi neh bơsram jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau bơh nam 2004 tàm ơdu\ bơsram yal yau geh pờ tàm kơnhòal Cư Mgar tàm tơngai pơgap 3 nhai.

Do là ơdu\ bơsram bơh Viện Kơ lôi sơ nơng niam chài bơhìan yau Việt Nam pơgồp bal mờ cơldu\ Văn hóa kơnhòal Cư Mgar bơyai lơh. Ờ git sră tài bơh ờ geh lòt bơsram, mơya tài kờ`, den tàng bi H’Nai neh cih mat bơsram mờ kah is jơnau bơsram mờ broă iat tơl gơl kup sap, đơs jat mờ kah tàm bồ tơngoh he dê. Bi yal: “Bè ală cau ndai git sră den khi bơsram jat sră cih, ai a` tu\ geh pà ma\i kup sap neh mùl kup sap ală jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau, den a` iat tơl gơl mờ đơs jat jơnau kup sap hơ\. Lòt tềng lơi a` kung đơs is tơl gơl lơyah nàng gơ in kah mờ git đơs. A` mìng kah tàm bồ tơngoh bè hơ\ lơm gơ dê, ờ git sră den tàng ờ gơtùi cih. Jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau, ngan là jơnau đơs sơ pơ\ pơr tàm tơrbo\ jơnau yau den a` geh bơto wơl kòn sau mờ oh mi jơi nòi in ală cau lơi kờ` bơsram mờ đơs pơnđik nàng kòn sau he in klo mờ git”.

Kung là dùl nă cau bơsram bơh ơdu\ bơto yal yau do sơl, bi Y Dhin Niê, ơm tàm [òn Tria\, xã Ea Tul, kơnhòal Cư Mgar bơtuah rlautài bơh geh iat yal jơnau, iat jơnau yal khan bơh tu\ gam dềt. Tu\ klo geh ơdu\ bơto yal yau geh pờ tàm xã, bi Y Dhin cih mat mơ nàng tus bal bơsram. Bi lơh ngan kah jơh ală jơnau yal yau geh bơto. Tơn jơh ơdu\ bơsram, bi gam tus tàm hìu ală nghệ nhân dờng sơnam tàm xã, iat khi đơs pơnđik mờ đòm jat nàng kah ală gơl yal niam. 

                           Nghệ nhân Y Wang H Wing (đah ma) mờ bi Y Dhin Niê nggui yal yau

Tus tu\ do, bi Y Dhin neh gơtùi yal ală jơnau yal yau bè Y Gung Y Dang, klau Dam Yi. Bi kung là dùl nă nghệ nhân kơ nòm să geh tus bal ua\ broă lơh tìp mat mờ ràng tơlik niam chài bơhìan yau tàm càr mờ bơdìh càr. Bi Ydhin Niê pà git, bi kờ` ngan gơtùi pơn jat tai prap gàr mờ mblàng wơl ală jơnau yal yau bơh cau Rơdê dê mờ gùng đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau do ai ală kòn sau in:

“A` geh iat ală jơnau đơs pơnđik jat gùng sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau bơh ồng mò dê, ală jơnau yal yau den a` kờ` ngan mờ kung kơp kờ` gơtùi prap gàr wơl. Bè să tờm a` dê den mìng geh ală wa nghệ nhân dờng sơnam bơto wơl dùl bơnah lơm, kờ` bơsram ua\ tai mơya ờ geh cau lơi bơto tai. A` kung kơp kờ` prap gàr wơl ală jơnau sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau do nàng tơ nơ\ do kòn sau kung kờ` bơsram mờ sền gàr bè bol hi gam lơh, nàng prap gàr mờ mblàng wơl ală jơnau yal yau, gùng đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau bơh ồng mò dê”.

Jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau, dà kòn cau Rơđê hòi là “Klei duê”, jat hơ\, “Klei” là jơnau đơs, “Duê” là tàm tơrbo\. Lài do, jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau geh đơs ua\ ngantàm rài kis mờ broă lơh niam chài bơh cau Rơđê dê. Jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau mờ ală jơnau đơs lơyah, jòng geh tàm tơrbo\ bal mờ gơp dùl bă dipal mờ gùng đơs chài, niam ngan, dong cau iat gơtùi kah mhar mờ kah jo\. Gùng đơs do geh tàm jơh ală bơta văn học bơhìan yau bè yal yau, jơnau rac yàng, jơnau lùp, đơs khan, đơs kứt, eirei. Jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau ờ rồn bơ klơn bè anih đơs, gơtùi đơs tàm tu\ ơm rlô tơ nơ\ tu\ jơ lơh suơn mìr, tu\ lòt à` dà, kềng drap tơrnờm tu\ oh mi, gơp bơyô tàm tìp, boh bơr halà cau kra nting tơngkah kòn sau. Cau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau gơ jat tàm nùs nhơm, jơnau yal, tu\ tơngai mờ tam gơl, bơceh pa ală jơnau đơs, sap đơs nàng cau iat in [ươn git, [ươn kah.

Jat nghệ nhân Y Wang H Wing, ơm tàm ồn Triă, xã Ea Tul, kơnhòal Cư Mgar pà git, tơngume jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau sùm geh ngui nàng ai tơnggo\ dùl bă tơrgum jơh ală bơta mờ bal hia\ ală mờng chài neh tơrgùm tàm tơngai bơtàu tơnguh bơh cau Rơđê dê. Hơ\ digơlan là mờng chài bè trồ tiah, ù tiah, bè broă sền trồ tiah mìu halà tơngai, chi che, sềm nàng git tu\ tơngai sih tam, pic tơnhàu, sền ngai niam, ngai ờ niam. Kung digơlan là mờng chài bè mpồl bơtìan mờ kòn bơnus, bè bơta niam chài boh bơr tàm hìu bơnhă mờ mpồl bơtìan, bơhìan ơm kis lơh broă sa.

Nghệ nhân Y Wang Hwing yal, ồng sùm ngui jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau nàng tơngkah, bơto bơtê làng bol tàm [òn ală jơnau niam hèr, kis pal git tơngu rơyas jơi nòi, kơ nòl bơh tơl nă cau dê tàm [òn lơgar mờ kơ nòl bơh [òn lơgar dê gơ wèt mờ tơl nă cau. Ồng ai rùp să, mat ală dà croh, dà dờng nàng đơs bè bơta tam klac bal  mờ bơta pràn bơh [òn lơgar dê, halà ai ală rùp sơ\, kòng, bơkàu rơmit nàng đơs bè bơta tàm kờ` ùr klau, hìu bơnhă:

“He pal git pơgồp bal, rơ wah ală gơl niam, mơya pal lơyah, [uơn git tài cau kơ nòm să tu\ do ờ di cau lơi kung git jơnau đơs yau. Den tàng pal pơgồp bal mờ ală adat bơhìan pa jat adat boh lam, đơs bè rài kis gùng tam bau, gơboh gơbài hìu bơnhă, bơtàu tơnguh lơh sa gơ gơs tơngume tờm bơh jơnau đơs pơnđik dê, nàng jơnau đơs pơnđik, jơnau đơs geh gùng geh dà, geh sap mơya kung [uơn wă mờ di mờ adat boh lam”.  

Jat tơrgùm kờp bơh Sở Văn hóa, Thể thao mờ Du lịch Dak Lak dê, kơnhòal Cư Mgar tu\ do geh 318 nă nghệ nhân git jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau, đơs pơnđik, tơrgùm ua\ ngan rlau jơh tàm xã Ea Tul. Tơngai lài, xã Ea Tul kung jơh nùs ngan sền gàr, prap gàr mờ tơnguh bơta niam chài do tàm [òn lơgar. Bè hơ\ den tàng tàm nhai 8 nam do, Sở Văn hóa – Thể thao mờ Du lịch Dak Lak neh rơ wah xã Ea Tul là tiah nàng lam lơh broă jòi tơrgùm, lòt sền ngan ngồn mờ lơh sră nggal khoa học bè jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau, yal Bộ Văn hóa, Thể thao mờ Du lịch sền sơ wì, tơmut tàm mat phan lời wơl niam chài ờ di phan bơna kấp dà lơgar. Bơta do geh pơgồp bơnah dong Dak Lak ai tơlik ală broă lơh ngan ngồn nàng atbồ, sền gàr mờ bơtàu tơnguh jơnau đơs sơ pơ\ bơr tàm tơrbo\ jơnau bơh cau Rơđê dê ngai sơlơ niam rlau tàm tu\ tơngai mut gơ rờm bal niam chài tu\ do. 

Cau cih H’Xíu – Cau mblàng K’Duẩn