VOV4.K’ho – Tu\ do, jrang tiêu gam tàm tơngai ròng plai. Do là tơngai kuơ màng ngan kờ` geh cồng nha, bơta niam gar tiêu dê. Den tàng, broă g^t loh làng bè bơta kờ` phơng jrang tiêu dê tàm tơngai do geh dong kờl làng bol in g^t tai bè broă sền gàr sơnka di pal, tơl niam suơn tiêu in geh cồng nha tơnhào uă mờ geh bơta niam. Tơnơ\ do, ală cau jăk chài tàm broă lơh sa suơn sre geh pơlam ờ uă broă tu\ sih phơng bơtơl jrang tiêu in tàm tơngai ròng plai.

Tơngai jrang tiêu ròng plai kờ` geh đạm, kali uă, broă kờ` lân tơmù. Đạm geh lơh plai dờng mhar, ai tơl bơta niam kờ` geh uă bơta niam tàm gar tu\ tơngai lồi kàl. Phơng kali uă geh dong kờl broă tơrgùm mờ cèng ală phan bơkah tus tàm gar geh lơh [uơn niam, lơh tơnguh cồng nha tơnhào bal mờ bơta niam. Ală phan trung vi lượng geh lơh ndrờm bal phan bơkah tàm jrang tiêu, tơnguh bơta niam plai, dong kờl gar tiêu să mờ hòi rơlao. Den tàng, broă sih phơng di pal tàm tơngai do geh tơl^k cồng nha mờ bơta niam gar tiêu tàm lồi kàl. Tiến sĩ Nguyễn Văn Nam, kuang bàng lơh broă gah sền gàr phan tam, hìu bơsram dờng Tây Nguyên pà g^t: “Tơngai do là tơngai gar tiêu gam dờng mờ tơrgùm uă bơta kờ` să gar, den tàng làng bol pal ngui ală bơta phơng NPK tơl. Bơdìh hơ\ tai, làng bol pal ngui ală bơta phơng vi lượng, tàm hơ\ uă ngan là phơng geh uă kali kờ` dong kờl gar tiêu dờng mờ să gar tàm tơngai do”.

Mơya, tu\ do, geh ờ uă cau tam tiêu bơtơl uă ir phơng vô cơ tàm tơngai ròng plai, mơya mìng tơrgùm uă tàm ală bơta đa lượng mờ ờ kah tus mờ ală bơta trung, vi lượng. Bơta do lơh ờ niam tàm broă tam gơl phan bơkah, gơl^k loh làng ngan là kòp toh tềng nha, kòp pàl nha, kòp croan nha, gơjrùh plai… Thạc sĩ Phạm Công Trí, lơh broă tàm Anih lơh sa suơn sre brê bơnơm Tây Nguyên sồr: “Tàm broă sih phơng he pal kah tus NPK, tu\ do, geh ờ uă NPK cih geh bal TE, mơya mùl màl ù he dê ờ hềt tơl. Khà trung vi lượng tàm phơng đa lượng là ờ hềt tơl. Tu\ sih kờ` bơtơl là sih phơng trung vi lượng kờ` tơl niam mờ pal kah kung ba` sih uă ir phơng trung vi lượng ờ go\ di là kơno cau yal ờ tơl phơng trung vi lượng den sih uă lơh gơbàn khih, mơya mìng sih di mơ jăt mờ jơnau bơto sồr bơh ală anih lơh gơs dê”.

Bơdìh mờ broă sih phơng vô cơ, den broă bơtơl tai phơng hữu cơ phan tam in là broă lơh geh cồng nha kờ` lơh niam ù, tơnguh m[ùr tàm ù. Do kung là bơta phơng pal geh tus mờ jrang tiêu dê. Bơdìh mờ boă ai tơl phơng phan tam in, phơng hữu cơ gam lơh niam ù, bơh tu\ hơ\ geh tơnguh cồng nha tu\ sih phơng hoá học. Phơng hữu cơ gam chồl pràn broă kis bơh ală vi sinh vật geh kuơ, lơh tơmù ală bơta phan, bơsềg kòp lơh aniai jrang tiêu. Den tàng, sih pah nam bơh 15 tus 25 k^ phơng rơpu, kơnrồ neh jơm ồm bơrlu\ bal mờ trichoderma tàm 1 `jrong tiêu. Mờ he kung ngui tai phơng nitrat canxi kờ` tơnguh canxi mờ vi lượng jrang tiêu in. Bơdìh hơ\ tai, pal bơtơl tai phơng khoáng kờ` lơh jrang tiêu hòn gơs niam rơlao. Bơdìh hơ\ tai, mờ ală suơn tiêu nam lài geh plai uă, he pal [ồm tai phơng tàm nha kờ` bơtơl tai phan bơkah, dong kờl jrang tiêu mhar pràn. Ồng Đoàn Mễ, kuang atbồ anih bơto pơlam broă lơh sa suơn sre kơnhoàl Krông Năng, càr Dak Lak pà g^t: “Bal mờ broă sih phơng vô cơ den he kung sih phơng hữu cơ. Tài gơwèt mờ jrang tiêu pal geh phơng hữu cơ uă. 1 nam he sih 2 dơ\ bồ kàl mìu mờ lồi kàl mìu. Bơdìh mờ phơng rơpu, kơnrồ bal mờ ală bơta phơng he lơh is neh ồm, den he kung bơtơl tai phơng hữu cơ vi sinh, tài jrang tiêu [uơn ngan kòp mờ he sơndră lài là niam ngan. Tàm phơng hữu cơ geh vi sinh geh ală vi sinh vật sơndră mờ kòp bè bơsềt phitottoren mờ phuradium tàm rơyas jrang tiêu. Den tàng, he pal pơgồp bal bơh phương hữu cơ mờ phơng rơpu, kơnrồ bal mờ phơng hữu cơ vi sinh là niam ngan. Mờ he pal kah, phơng hữu cơ vi sinh geh vi sinh vật, den tàng he sih phơng hoá học tàm 20 ngai bal mờ phơng hữu cơ vi sinh kờ` ba` gơbàn tus mờ bơta lơh aniai vi sinh vật dê”.

Broă sih phơng jrang tiêu  in kung là broă mờ ha pal kah. Bu\ lah sih phơng hoá học ha là phơng hữu cơ, ha pal kah sih phơng tơn tềng gùt dar jrang tiêu, pleh mờ broă tờ rơbòng jrô lơh tă rơyas tiêu. Kờ` phơng hữu cơ geh cồng nha niam mờ pleh mờ broă gơbàn roh is, tu\ sih tàm ù pal ai rơhe ha là chi che tìm hờ đang. Broă sih phơng hoá học niam ngan tàm Tây Nguyên là sih phơng tu\ ù gam sùh dà gùt dar `jrong, ngài mờ jrang bơh 60 tus 70 phơng, rơcoh ù di mơ kờ` phơng bơrlu\ bal mờ ù, ba` rơcoh jrô, lơh tăc rơyas tiêu. Di lah tơnơ\ mờ tu\ sih phơng mờ ờ geh mìu, he pal tuh dà kờ` phơng mu\t tàm ù. Tiến sĩ Tôn Nữ Tuấn Nam sồr: “Jrang tiêu is mờ ală bơta phan tam jo\ tơngai ndai là tu\ sih phơng he tờ rơbòng kờ` phơng mu\t tàm ù, lơh ù m[ùr niam, mơya mờ jrang tiêu là 1 bơta phan tam geh rơyas [uơn ngan gơbàn mờ ală bơta bơsềt kòp mờ broă lơh gơbàn tăc rơyas là broă lơh ờ niam ngan. Den tàng he sih phơng hờ đang ù mờ jăt tơngai phơng lề mờ mu\t tàm tiah ù, ờ go\ di là he tờ rơbòng kờ` sih phơng”.

Bè hơ\, tàm tơngai jrang tiêu gam ròng plai, he pal kah tus mờ broă sih phơng ndrờm bal ală bơta đạm, lân, kali mờ bơtơl trung vi lượng di pal. Ngui ală bơta phơng hữu cơ vi sinh geh bơtơl bơsềt sơndră mờ kòp, vi sinh vật lơh lề phơng lân, kờ` dong kờl jrang tiêu in hòn gơs niam mờ sơndră mờ ală bơta kòp lơh aniai mờ kờ` geh kàl tơnhào uă.

Cau cih mờ yal tơng^t Ndong Brawl