VOV4.K’ho - Tơnơ\ dơ\ mìu dà ko\ dà cò jo\ jòng bồ nhai 11 pa do, git nđờ rhiang hìu nhă cau tam tiêu tàm càr Daklak gam ờ suk tu\ ală suơn tiêu tơnhàu gơtìp chơt hời rơ hời tài bơh ngơr bam:

Neh rlau mờr 2 poh do, bulah neh bè ờs wơl rài kis tơnơ\ dơ\ mìu nhàc jo\ jòng mơya pah ngai sơr lèt gan là dùl ngai mờ ồng Nguyễn Văn Sĩ ơm tàm [òn Quỳnh Ngọc 1, ntum Ea Na, kơnhoàl Krông Ana ờ suk tu\ 500 `jrong tiêu hìu nhă dê gam hời rơhời gơtìp pàl nha, jrùh plai. Do là jơnau gơ lời wơl tơnơ\ nđờ ngai tiêu gơtìp ngơr bam tàm dà. Lài mờ nhai mìu nhàc, ồng Sĩ neh ơpah mai\ tờ, bơt àr jơnhua rlau 1 thơk, jòng 100 thơk nàng rơcang sơndră dà bam. Mơya, tài bơh mìu sơr jo\ jòng uă ngai, dà ko\ dà cò dờng den tàng tơl broă lơh ngan ồng dê kung ờ gơtùi kơryan dà ko\ dà cò mut tàm suơn. Ồng moat jrùm yal: “ Hìu nhă a` roh mờr 500 `jrong tiêu, tàm hơ\ roh mờr 400 `jrong tiêu dờng tàm tơngai rơcang geh tơnhàu. A` gơlơh pơlai ngan, ờ mìng là priă jền bơcri mờ gam dà kơl hề, nùs nhơm nđờ nam sơngka sền gàr tai.”

Tàm [òn 1, ntum Ea Hu, kơnhoàl Cư Kuin, ală ngai tơnơ\ mờ tu\ jơh dà ko\ dà cò, suơn tiêu uă hìu nhă dê gam gơtìp pàl nha, ro mờ chơt. Bi Trần Quốc Tuấn pà git, ală nam lài ală bă mìr tàm do ờ tu\ lơi gơtìp ngơr bam. Bè hơ\ mờ nam do suơn tiêu bi dê rơcang tơnhàu den gơtìp dà ngơr bam lơh mờr 200 `jrong tiêu gơtìp chơt hời rơ hời. Kờ` geh priă bơcri tam 750 `jrong tiêu, hìu nhă bi neh pal cèng sổ dổ nàng càn priă anih priă jền dê. Tu\ do tiêu chơt, hìu nhă ờ git kơlôi rơcang bè lời nàng gàr niam rài kis, tài priă sàu sa, bơsram sră ală kòn dê, priă tơm dồs anih priă jền ndrờm kơnờm tàm suơn tiêu. Bi Trần Quốc Tuấn đơs: “ Bơcri bơh bồ kàl lơh `jrong tiêu, blơi sơntìl mờr 70 tơlak, ờ hềt kờp priă sơngka sền gàr pah ngai. Gơ chơt mhar mờ uă ngan, rlau 100 `jrong, tu\ do trồ tongai duh tiêu gam chơt tai tài bơh mìu uă lơh gơbàn ồm rơyas, tơngai duh den ờ gơ jai kong den tàng chơt. Bơh suơn kis gơs niam tu\ do gơtìp chơt den rài kis hìu nhă kal ke ngan.”

Jat tơr gùm kờp sơn rờp bơh cơldu\ lơh broă sa kơnhoàl Cư Kuin dê, dơ\ mìu pa do gùt kơnhoàl geh mờr 40 lồ tiêu gơtìp ngơr bam. Tàm hơ\ 2 ntum Hoà Hiệp mờ Ea Hu gơtìp hoàc huơr kơn jơ\ ngan rlau jơh mờ mờr 30 lồ. Bulah dà neh hoài soat, mơya uă suơn tiêu neh gơtìp ồm rơyas ờ gơtùi kis wơl. Bơta do neh lơh aniai uă ngan tus rài kis làng bol dê tu\ tiêu là chi tam cèng wơl priă lơh geht tờm ngan uă hìu nhă in. Anih duh broă làng bol kơnhoàl Cư Kuin neh đơng lam Anih duh broă làng bol ală ntum mờ gah lơh sa suơn sre tơr gùm kờp hoàc huơr chi tam nàng geh rơndap broă dong kờl. Mơkung mblàng yal, pơlam làng bol tam gơl chi tam tàm ală bă ù ờ niam, pleh bơta jat srơh tam tiêu sơr lèt rlau mờ rơndap broă ai tơlik. Ồng Nguyễn Năng Chung, kuang atbồ Anih duh broă làng bol kơnhoàl Cư Kuin pà git: “ Pa do tiêu tàm kơnhoàl gơtìp ngơr bam mờr 40 lồ, bơta do lơh aniai uă ngan tus rài kis lơh broă sa làng bol dê. Bơta do bol a` kung neh lơh sră yal mờ Anih duh broă làng bol càr mờ ală gah lơh broă geh gơnoar. Kuơ màng kơnhoàl neh tus tàm [òn lơgar nàng sền sơ wì dong kờl làng bol.”

Ờ mìng is kơnhoàl Cư Kuin, tàm dơ\ mìu dà ko\ dà cò pa do, gùt càr Daklak geh rlau 1 rbô lồ kơphe, tiêu mờr tơnhàu gơtìp ngơr bam, lơh aniai uă ngan tus cồng nha tơnhàu kàl do mờ broă lơh sa ală nam pơnjat tai. Ală kơnhoàl gơtìp hoàc huơr kơn jơ\ là Ea Kar, Cư Kuin, M’Drak, Krông Bông, Lak, Krông Pach.

Bè kòp chơt lơyaì bơh gơbàn ồm rơyas tềng tiêu, tơnơ\ do thạc sĩ Phạm Công  Trí cau kuang  lơh broa\  tàm Viện khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên geh yal bè bơh tài gơbàn,  gơbàn go\ kòp dê kung bè ờ ua\ broa\ lơh rcang sơndra\ mờ geh lơh niam.

            -Ơ thạc sĩ, tu\ do geh ua\ ngan cau tam tiêu tàm Daklak gam ờ suk ngan bè bơta tiêu gơbàn chơt bơh ồm rơyas tơnơ\ dơ\ mìu dờng jo\ jòng pa do. Thạc sĩ gơtùi đơs loh bè bơta go\ kòp mờ bơh tài gơbàn kòp ồm rơyas tềng tờm  tiêu kờ` làng bol in git?

            Thạc sĩ Phạm Công Trí: Tu\ do, kòp gơbàn ồm rơyas gam bơtờp ua\ ngan. Gơtùi đơs la gơbàn ua\ ngan  tàm ala\ suơn tiêu drờm geh kòp tàm bơta êt ua\ krơi is. Mơya gơ geh gơbàn aniai kơnjơ\ ngan tàm ala\ suơn tiêu gơbàn gơ ngơr bam dà, gơ kờ` dà  mờ ua\ lơh nhơt mờ bồr tờm. Mờ jơh mờ ala\ suơn geh tuh phơng hữu cơ ờ hềt ồm lề la phơng hữu cơ gam  bè [ss den gơbàn tu luh  mờ ồm rơyas ua\. Bơta ờ suk tu\ do la tuh luh lơh ồm rơyas do la gơ lơh rơyas tiêu gơbàn sồt mờ as mờ bơh sơnrờp mìng geh  lơh rơyas gơbàn bè jrum cit tơnơ\ hơ\ geh lơh bơta gơguh bơta ồm  bơh ala\  bơta gơ jat bal. den tàng, làng bol he tu\ go\ nha tiêu gơbàn pàl bơh tam tiah guh đang cồng,  hơ\ la kòp neh kơnjơ\ den geh đơs la jơh rơyas neh gơbàn aniai jơh, tu\ hơ\ geh tuh sơnơm  kung  ờ gơtùi tai.

-Ơ thạc sĩ, tu\ do geh ua\ ngan làng bol go\ tiêu gơbàn chơt den blơi sơnơm hóa học tuh tàm tiêu, bè hơ\ gơ geh di lah ờ mờ bol he pal bơsong kòp do mbè lơi?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Pal đơs la,  broa\ bơsong niam tu luh la broa\ mờ  cau tam tiêu sùm lơh mơya pơlai ngan la tu\ mìu nhàc den làng bol ua\ ngan gam ờ hềt git ngui ala\ bơta sinh học. Tu\ khà dà tàm ù lơyah mờ he  geh ngui sơnơm  hóa học den cồng nha jơnhua, mơya tu\ khà dà ù jơnhua den sơnơm hóa học  ờ gam geh  tàm pràn  tai. Tuh luh gơbàn ua\ ngan, bơh hơ\ ala\ suơn geh ngui ala\ chế phẩm sinh học, geh ngui tàm ngan tàm tuh luh den bơta gơbàn kòp ồm  rơyas ờ gơlik geh ua\. Mờ ala\ suơn ờ bơsong geh, tơnơ\ tu\ tơngai hala lồi nhai mìu den bol he go\ tiêu gơbàn ờ diơng rơyas mờ gơbàn chơt  bơh pàl nha. Bơta gơbàn do bè drờm mờ kòp chơt mhar, mơya mùl màl  gơ la kòp chơt lơỳai, gơ geh gơ drơm kòp tàm 1 tus 2 nam, mơya tu\  cau tam tiêu go\ gơ chơt tàm di dùl poh. Mờ broa\ gơbàn do làng bol kờ` pal mut lơh jơh ala\ bơta, ờ mìng sơnđìng tàm sơnơm hóa học. Tu\ do geh ua\ ngan làng bol kơnờm ngan mờ sơnơm hóa học kờ` bơsong  bơta gơbàn do den la ờ di. Ala\ làng bol lơi kờ` git den gơtùi tus mờ gah bơto pơlam broa\ lơh sa hala Viện khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên nàng bol he geh broa\ lơh mut lơh lơh sa niam tiêu in den hơ\ sồng geh lơh jơh  bơta gơbàn do. Bol a` geh đơs tai mờ làng bol, gơbàn ồm rơyas lơh kòp chơt lơyaì mờ gơ tam gơl  lơh chơt mhar nisơna bơh tiêu  dê gam geh lơh làng bolt uh ua\ ngan sơnơm hóa học. Broa\ do gơlam lơh suơn tiêu bơh Daklak mờ ua\ càr Tây Nguyên gơbàn jơng kah sơnơm hóa học ua\ ngan geh lơh aniai ngan tus ờ do ờ da\ phan sa kung bè broa\ ka\ bro tiêu tàm drà ka\ bro dunia.

-Ơi,  bè thạc sĩ pa đơs kòp ồm rơyas kung la dùl kòp lơh chơt lơyaì hờ tiêu. Den bơh ala\ bơta lơi geh lơh kòp mờ broa\ sơndra\ mờ kòp mbè lơi?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Chơt  lơỳai  geh bơh 2 bơta gơbàn tờm, bơh tu luh tơnơ\ hơ\ gơtờp ala\ bơsềt fusanium lơh chơt lơỳai mờ gơ pa\ kồ. Chơt lơyaì dơ\ 2 bơh sras nsồp lơh aniai gùt dar nko rơyas lơh tiêu ờ gơtùi sa phơng den tàng lơh tiêu nha ờ mbơl lơh gơbàn  chơt lơyaì. Rềp do, Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên git go\ kòp ồm rơyas, pàl nha gờ` kung la dùl bơta lơh  kòp chơt lơỳai. Mờ  ala\ bơta  sơntìl tiêu kung bè hơ\  sơl,  bol he pal git gơ chơt lơỳai bơh tu luh mờ bơsềt lơh kòp  ua\ ngan  gơbàn kòp chơt lơỳai bơh sras nsồp. Dilah chơt lơỳai bơh sras nsồp den  bol he pal rcang sơndra\ sras nsồp, dilah  chơt lơyaì bơh tu luh mờ bơsềt kòp den bol he  pal bồm sơnơm  tu luh mờ bơsềt kòp nàng  jơh kòp. Bal mờ broa\  bồm sơnơm hóa học  den bol he pal ngui ala\  bơta  phơng bồm  tàm nha nàng geh lơh nha gơ pràn mờ tơl pràn gơ ờ gơ jrùh tam tờm mờ gơ geh gơ lơh rơyas gơ cat pa den  bol he gơtùi  kơryan geh kòp. Mờ tiêu gơbàn kòp chơt lơỳai den broa\ geh lơh nàng rơyas gơ cat mờ ala\ phơng tuh tàm ù hala bồm tàm nha la kuơ màng ngan. Mờ tiêu gơbàn kòp chơt lơỳai  sùm gơbàn  bơ`ul  rơyas ua\ ngan den tàng bol he pal kah tus  khà tuh mờ bơta phơng.

-Ơi,  dan ưn ngài thạc sĩ Phạm Công Trí.

          Cau cih mờ yal tơnggit K’ Duẩn mờ K’ Brọp