VOV4.K’ho - Tu\ do, cau lơh broă sa tàm càr Lâm Đồng gam pal ko\ng mờ uă bơta tu kòp lơh aniai tàm tờm blơn su\t mờ tờm kơphê, lơh aniai uă ngan tus cồng nha lơh sa. Kờ` dong làng bol geh tai ală jơnau gi\t wa\ kuơmàng đòm jat tàm ală tu\ lơh sa, rơcang sơndră tu kòp lơh aniai geh cồng nha, Quang Sáng, cau ai tơngi\t jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên geh dơ\ lùp ồng Lại Thế Hưng, Chi cục trưởng Chi cục tam phan mờ sền gàr phan tam càr Lâm Đồng pơlam:

-Ơ ồng Lại Thế Hưng, tơngai lài, uă sươn blơn su\t gơtìp bơtờp virus, lơh aniai hoàc hươr phan bơna uă ngan làng bol lơh broă sa càr Lâm Đồng dê, tềng đap jơnau do, cau lơh broă sa kờ` pal lơh bơta lơi?

Ồng Lại Thế Hưng: “Tu\ do, virus lơh aniai tàm tờm blơn su\t ờ mìng tàm sươn tam lơm gời ờ, mờ gơ gam lơh aniai tai tàm sươn ờng. Pa do, bol a` kung neh lòt sền virus do sơl, mờ kung neh gi\t, gơ lơh bơtờp bơh gar sơntìl, geh bal gar sơntìl tờm bơkiar mờ cồng bơkiar. Mìng is tàm sươn den ngan ngồn là virus do lơh aniai uă ngan, tài bơh ală tờm phan tam ndai bè cà tím, mre\ lơngồt mờ ală tờm bùm tơi, ală tờm chi sùm geh lài ală bơta virus gơdram lài tàm hơ\, lơh anih tờm lơh bơtờp kòp tàm tu\ tam blơn su\t.

Den do là ală bơta kal ke ngan rlau jơh gơ wèt mờ cau lơh broă sa, lài ngan là tàm tiah sươn den, cau lơh broă pal kơryan jơh ală tiah gơdram kòp nàng lơh bè lơi kơryan gơ, ờ go\ di lời lơh bơtờp uă; dơ\ bàr tai là, pal tam tàm pơdar mờ ală tờm chi tam ndai, mờ bol he ờ gơtùi mìng tam tờm blơn su\t lơm. Pal tam tàm pơdar mờ ală tờm biăp bắp sú, biăp sơvê, kơnuh sơvê bò, ală biăp sơlăt, hàn, tỏi…nàng tơrmù [à jơnau lơh bơtờp bơh virus do dê.

Kuơmàng ngan rlau jơh gơ wèt mờ cau lơh broă sa là, pal gi\t geh ală sras nting cuh jồp tơn bơh tu\ pa sih tam phan, tài bơh dilah ờ go\ gi\t, ngan là gơ wèt mờ `ui kơmbuh là phan lơh bơtờp tờm ai virus in tàm tờm blơn su\t, den gơ geh tus mờ lơh aniai.

Lơh bè lơi nàng kơryan bơta lơh aniai halà lơh aniai dùl êt, den là pal lơh dùl ròt bal ală broă, bơh tơ\p pơrgu\c mờ ngui bàr pe bơta phan lơh tơnguh geh tai bơta pràn sơndră wơl mờ kòp.

Ai gơ wèt mờ tàm sươn ờng, den bol he pal pơn jat tai kơlôi sơnơng lơh geh bàr pe chi sơntìl mờ geh tơl pràn sơndră wơl mờ virus. Dơ\ bàr tai là sền gàr niam gar sơntìl cồng bơkiar mờ tờm bơkiar, bè tu\ do, den gah lơh broă sa sươn sre bơh càr Lâm Đồng dê kung neh lơh bàr pe broă lơh, kung bè sơlơ lơh tai broă atbồ, sền gàr, den tàm tơngai tus, sươn ờng kung pal geh atbồ mờ sền gàr niam sơl, lơh bè lơi ngui ală jàl nàng ală phan bè sras nting, `ui kơmbuh ờ go\ gơ mu\t tàm sươn ờng”.

 Bè ồng pa đơs, den virus lơh aniai tờm blơn su\t geh bơh gar sơntìl bơkiar, bè hơ\, lơh bè lơi nàng virus ờ go\ pơn jat tai lơh bơtờp uă mờ lơh aniai tàm uă tiah?

Ồng Lại Thế Hưng: Tu\ do, bol a` gam lơh broă mờ ală mpồl lơh sa kă bro lơh gơlik gar sơntìl cồng bơkiar, pơnyơu bè công ti Phù Sa geh sơntìl blơn su\t rita. Bơdìh hơ\ tai, den bol a` kung lơh uă tàm broă atbồ sền gàr gar sơntìl tờm bơkiar, tài bơh nam 2013 lài do, den Viện lơh broă sa sươn sre tiah đah jum dà lơgar ờ go\ lơh gơlik sơntìl do tai, mờ là bơh bàr pe nă cau lơh is. Do là jơnau tờm lơh virus in lơh bơtờp bơh sươn ờng bơh ală gar sơntìl bơh tờm bơkiar dê.

Bol a` geh lơh uă tàm broă atbồ ală anih blơi sơntìl jun tus càr Lâm Đồng lơh tờm bơkiar, mơkung sồr ală sươn ờng là tu\ blơi sơntìl pal gi\t loh anih lơh loh làng, pal geh sră nggal kung bè anih lơh gơlik sơntìl gơ in niam. Bal mờ hơ\, bol a` kung gam bal mờ Ủy ban Nhân dân ală kơnhoàl: Đơn Dương mờ Đức Trọng mờ lơh broă tơn mờ ală Phòng nông nghiệp nàng lơh bàr pe broă lơh ală sươn ờng niam tơl khà, yal mờ làng bol lơh broă sa in gi\t ală sươn ờng hơ\, chi sơntìl lơh gơlik ờ geh kòp nàng lòt blơi.

Bal mờ hơ\, bol a` kung neh lơh broă mờ ală anih lơh broă chính trị, gơ wèt mờ ală xã tam uă blơn su\t den tàm nam 2016 bol a` neh lam lòt tơrgùm, tơ\p pơrgu\c, lòt tơrgùm ai jơh kơldung sơnơm sền gàr phan tam gơ jat bal mờ lòt khòm tơrgùm jơh sồ siă tuh bơh lơh broă sa sươn sre. Tơngai tus do, tàm kàl prang bol a` pơn jat tai lơh broă do. Tài bơh tàm tơngai kàl prang dờng là tơngai virus lơh bơtờp uă ngan tài bơh ală sras nting, `ui kơmbuh. Den tàng bè hơ\, rơcang tus nhai 11 den bol a` gi\t geh ală sươn ờng mờ tơnơ\ hơ\ bơto pơlam ai jơh ală cau tờm sươn ờng in bè ală broă cih wơl tàm sră pơ àr, mờ cih loh gar sơntìl blơi nàng ờng là bơh tiah lơi, neh gròi sền geh virus halà ờ.

Tu\ do, công ti Phù Sa khi neh gròi sền geh virus bơh cồng bơkiar dê, gam wơl là gar tờm bơkiar den bol he ờ hềt gròi sền geh bơta do, mờ bol a` gam sơlơ gròi sền tai tus geh bơta do nàng gơ in niam.

-Ơ ồng, geh bơta mùl màl mờ làng bol tàm càr Lâm Đồng bal mờ ală càr Tây Nguyên gam gơbàn, hơ\ là gơjrùh plai kơphe. Bè hơ\, broă gơbàn gơjrùh plai kơphe do tài bơta lơi?

Ồng Lại Thế Hưng: Gơjrùh plai kơphe geh 2 bơta, lài ngan là bè broă kis dờng den tài trồ tiah prang uă ir ha là mìu uă den kung lơh gơjrùh sơl. Bơta gơjrùh plai do neh geh bơh nhai 7, nhai 8, mơya nam do gơbàn jơla rơlao là tài bè he go\, tàm 2, 3 poh pa do trồ mìu sùm.

Plai kơphe gơjrùh plai là tài kòp lơh aniai den he go\ loh ngan. Tơngai nhai 8 nhai 9 den gơjrùh plai tài geh uă bơta, di gơlan tài bơsềt mờ tuyến trùng lơh gơbàn, lơh tòm ờ gơtùi cèng phan bơkah kờ` ròng plai den tàng gơjrùh is.

Mờ tu\ do, bơh broă sền gròi bol a` go\, den ờ di gơjrùh bơh kòp mờ là bơh broă kis mờ dờng, tài mìu uă, ờ tơl tơngai, tòm ờ pràn.

Mơya, he kung ba` sền ờ sơ\p, geh ală suơn kơphe gơjrùh uă plai den pal sền wơl rơyas, di gơlan neh gơbàn sồt tài bơsềt mờ tuyến trùng lơh, kờ` he geh rơcang tàm broă gàr gờ`, ba` lời tus nam tơnơ\ den broă kờ` tơnpràn wơl ală tòm kơphe do là kal ke ngan

-Ơi, bè hơ\ geh broă lơh lơi kờ` tơmù bơta do làng bol in ơ ồng?

Ồng Lại Thế Hưng: Lài ngan là gơwèt mờ kòp geh is den tu\ mìu uă bè do he pal kah mờ broă yuh dà ală suơn kơphe in, ba` ai gơbam dà. Pơn jăt tai là ală suơn kơphe geh nha uă ir, lơh ờ ndrờm bè phơng den gơbàn gơjrùh plai uă, den he pal tơmù mờ broă koh ntê kờ` lơh bè lơi ntê rơha di mơ.

Gơwèt mờ kòp, lài jơh là bơto sồr làng bol tus bal mờ broă tơnguh bơtàu bơh rơyas mờ broă ngui ờ uă bơta phan bè sơnơm điều hoà sinh trưởng 10WP kờ` lơh tơnpràn rơyas, mờ ngui ală bơta sơnơm gơsơ\t tuyến trùng.

Tu\ do kung neh geh bơta sơnơm gơsơ\t tuyến trùng mờ gah sền gàr phan tam càr Lâm Đồng bal mờ hìu bơsram đại học Trung Nam lơgar Hàn Quốc kơlôi sơnơng gơs, hơ\ là tiêu tuyến trùng 18EC, sơnơm do geh lơh bơh `hơ\t den tàng ờ khih tus mờ tiah kis.

Bơdìh hơ\ tai, he kung gơtùi ngui ală bơta sơnơm gơsơ\t tuyến trùng ndai bè hoạt chất abamestin, cetosan…

-Ơ ồng, tàm bơta tu\ do, kờ` broă tam phan tam cèng geh cồng nha, càr Lâm Đồng neh dong kờl jơnau g^t wă làng bol in bè lơi tàm broă lơh sa kơl jăp?

Ồng Lại Thế Hưng: Tu\ do, gah lơh sa suơn sre càr Lâm Đồng neh geh ală pang sră cih mờ ală broă lơh geh tơl niam kờ` ai làng bol in sền mờ tam ală phan tam tòm càr dê bè kơphe, biăp, bơkào, điều… bol a` neh l^p uă ngan ală pang sră do, ală gơl lơma kờ` dong kờl làng bol [uơn tàm broă sền mờ wă.

Dơ\ 2 tai là làng bol pal geh dờp ală jơnau tơng^t bơh ală tiah krơi is, bè tàm anih sơnđio rùp, anih pờ tơl^k jơnau đơs, sră [ăo, tàm internet gah broă do bơh đah tam phan mờ sền gàr phan tam.

Broă đềt mềr ngan mờ làng bol hơ\ là ală anih lơh broă tàm broă lơh sa suơn sre den ndrờm geh ală pang sră do, làng bol pal geh dờp jơnau tơng^t mờ broă lơh kờ` he rơcang lài bè bơta g^t wă.

Bơta tai là he pal sùm còp suơn, kờ` lơh bè lơi go\ gờ` kòp. Geh bè hơ\, hơ\ sồng he gàr niam suơn kơphe, ce he dê pràn kơl dang mờ tu\ go\ kòp den he geh broă kờ` lơh tơn mơ.

Làng bol pal kah ngui broă lơh sinh học lài, tơnơ\ mờ hơ\, hơ\ sồng ngui ală bơta sơnơm hoá học gơwèt ală mpồl ờ hoan gơbàn khih, tơmù ngui sơnơm mpồl khih 2 gùng treh rơm^t, kờ` lơh bè lơi gàr khà kă bro biăp, plai chi, ce kloh niam tàm phan sa kờ` wèt tus broă lơh jăt pràn rơlao tàm broă tăc phan mờ lơgar bơdìh.

-Ơi, dan ưn ngài ồng!

Cau cih mờ yal tơng^t Lơmu K’ Yến – Ndong Brawl