VOV4.K’ho- Bơta trồ tiah ro kơnra`, tơngai duh tàm bơrlu\ bal mờ ală dơ\ mìu mrềt tàm tơngai lài neh lơh uă sươn kơphê gơtìp gơ jrùh jơh nha lời tờm gời rơnhah rơnhơ. Bal mờ ală dơ\ mìu ờ di kàl jo\ jòng lài mờ dơ\ sa tềp neh lơh cau lơh broă sa kơlôi rơcang ngan bè broă sơngka sền gàr kơphê tàm bơta trồ tiah ờ niam bè tu\ do. Nàng tơn jơh làng bol in bơnah lời ală bơta kơlôi rơcang do, bol a` lùp Tiến sĩ Lê Ngọc Báu, lài do là Viện trưởng Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên bè ală bơta kờn pal sền ngăc tu\ sơngka sền gàr kơphê tàm tu\ trồ tiah ờ niam.

 Ơ Tiến sĩ Lê Ngọc Báu! Ală nam rềp ndo, bơta tam gơl trồ tiah neh lơh gơ rềng uă ngan tus cồng nha mờ bơta niam lơh geh bơh ală bơta chi tam dê đơs bal mờ tờm kơphê dê đơs is. Cau tam kơphê ngai sơlơ tơngo\ loh bơta kwi kwơ tàm broă sơngka sền gàr kơphê tu\ trồ tiah tam gơl ờ gơtùi gi\t lài. Kuơmàng là pa do trồ tiah tu\ den mìu, tu\ den tơngai geh bal ală dơ\ càl khồm pràn ngan sùm neh lơh tờm chi rơnhah rơnhơ jơh, bè hơ\, bol he pal sơngka sền gàr kơphê bè lơi?

Tiến sĩ Lê Ngọc Báu: Nam do, trồ tiah gơ tam gơl uă ngan pa geh ală dơ\ mìu nisơna hơ\ sồng geh bal ală dơ\ mrềt tàm bơrlu\ bal mờ trồ tiah tơngai duh ngan neh lơh aniai tus cồng nha lơh geh bơh kơphê dê. Pơnyơu bè ală dơ\ lì bơkàu bồ kàl den ndrờm bè ờ go\ tơ\t plai. Dơ\ bàr là càl khồm pràn neh khồm gơ jrùh jơh nha bơh tờm kơphê dê. Bol he gi\t, nha là dùl bơnah quang hợp nàng tơrgùm jơh phan niam pràn ròng ală plai tơnơ\ do. Mơya nha gơ jrùh jơh den ngan ngồn là bơkàu gơ lì den tơnơ\ do ờ huan tơ\t uă plai. Ală plai neh tơ\t geh, ờ geh nha ròng gàr den khà gơ jrùh plai là uă ngan. Den tàng bè jo\ jòng, làng bol lơh broă sa kờn pal geh ală broă lơh dùl ròt bal jơh ală bơta. Pơn yơu bè kờn pal tam chi kìng càl gùt dar sươn kơphê. Mờ dùl broă lơh ndai mờ jat a` sền là gơtùi lơh niam ngan, hơ\ là tam tàm bơrlu\ bal chi sa plai tàm sươn kơphê, bè: sầu riêng, bơ, tiêu den ală tờm chi do gơ geh kuơ tàm broă kìng càl, mờ kìng tơngai lơh nhhơm mbur niam ngan ai kơphê in mờ bè hơ\ là gơ geh sền gàr geh ală nha quang hợp bơh tờm kơphê dê.

Ơi, pa do, trồ tiah tàm Daklak geh ală dơ\ mrềt jo\ jòng, bàr pe tiah gam geh ală dơ\ mìu, jơnau do gơ lơh aniai sơl tus cồng nha mờ bơta niam lơh geh bơh kơphê dê tàm kàl tus halà ờ? Mờ cau lơh broă sa kờn pal lơh bè lơi nàng kơryan jơnau do, ơ Tiến sĩ?

Tiến sĩ Lê Ngọc Báu: Ală dơ\ mrềt pa do ờ go\ lơh aniai uă tus tờm kơphê, tài bơh tu\ trồ tiah pơgăp bơh 14- 15 độ C den kung ờ hềt lơh aniai sơl tus kơphê. Mơya, ală dơ\ mìu lài mờ dơ\ sa tềp lơh lì bơkàu tơ\t plai dùl êt ngan mờ digơlan là gơ kung ờ gơtùi ròng gàr geh plai tus dì tu\ mờ bol he tơnhàu. Ală plai do dilah dum gờn, uă ngan den gơtìp mo\ cuh plai tài bơh tu\ hơ\ tàm sươn dùl êt ngan plai neh să, den mo\ cuh plai gơ nhồm uă tàm ală plai dum gờn do. Trồ tiah mrềt ờ go\ lơh aniai uă mờ ờ go\ geh broă lơh nàng lơh duh trồ tiah halà jơr ram sươn kơphê. Broă lơh bơsong dùl êt lơm den là ờ gơtuì; mơya bè jo\ jòng tàm ală sươn geh chi kìng tơngai, geh tam bơrlu\ bal den ngan ngồn trồ tiah tàm sươn chi geh jơnhoa rlau mờ ală sươn chi ờ geh chi kìng tơngai, tài bơh gơ tơrmù geh bơta gơguh duh bơh măt ù. Den tàng bè hơ\, broă lơh jo\ jòng niam ngan rlau jơh kung gam là tam bơrlu\ bal mờ ală tờm chi sa plai.

Tàm kàl prang den bơta sền gròi uă ngan rlau jơh bơh cau tam kơphê dê kung gam là dà tuh sơl, tuh dà bè lơi là di, tơl mờ geh cồng nha. Tu\ do, nàng tềm pềr dà, uă cau lơh broă sa rwah broă lơh tuh dà rơhời hơ\ là tuh dùl êt dà mơya tuh uă dơ\), broă lơh do di lah ờ, ơ Tiến sĩ?

Tiến sĩ Lê Ngọc Báu: Broă tuh pah dơ\ dùl êt dà mơya tuh uă dơ\ den gơ niam mờ jơnau pal jat tuh dà tềm pềr. Mơya, gơ wèt mờ tờm kơphê, den làng bol kờn pal sền ngăc dùl bơta kuơmàng ngan rlau jơh, mìng geh tàm tờm kơphê lơm, hơ\ là dơ\ tuh bơh sơn rờp sồr bol he pal tuh dà êt ngan là bơh rlau 300 li\t tàm dùl lờm. Bol he pal tuh di tơngai, hơ\ là tu\ bồ mat bơkàu neh gơ mòn tơl, ală kồ lồi du\t đah bơdìh tềng ntê kơphê gơ neh gơ mòn bồ mat bơkàu jòng pơgăp rlau dùl phơng, den tu\ hơ\ bol he hơ\ sồng sơnđờm tuh dà. Pleh lơh gơ jă gơ jal, tuh dà gờn den bơkàu ờ geh dùl dơ\ bal. Tơnơ\ tu\ bơkàu neh jơh lì, ală dơ\ tuh dà dơ\ 2, dơ\ 3, bol he gơtùi tuh dà dùl êt rlau nàng tềm pềr dà.

Ơi, ưn ngài Tiến sĩ uă ngan!

Làng bol gam iăt Tiến sĩ Lê Ngọc Báu, Viện trưởng, Viện khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên lài do bơto ờ uă broă tu\ tuh dà kơphe tàm kàl prang in. Pơn jăt tai là broă bơtơl phơng kơphe in tàm tơngai do.

- Ơi, bơdìh mờ broă tuh dà den broă bơtơl phơng kơphe in kung geh uă làng bol sền gròi sơ. Bè hơ\, Tiến sĩ geh jơnau lơi bơto làng bol in tu\ sih phơng tàm tơngai do?

TS Lê Ngọc Báu: tơnơ\ mờ 1 kàl tơnhào, tòm kơphe kờ` uă ngan phơng den broă sih tai phơng kơphe in kờ` tơnguh bơta pràn sơndră mờ kòp là kuơ màng ngan. Bè tơnguh phơng kali, tơnguh bơta pràn dong kờl tòm kơphe sơndră mờ prang niam rơlao, ntê, nha kung geh sền gàr mờ broă ngui phơng đạm. He bơtơl phơng tòm kơphe in mờ broă sih phơng ù in mờ 1 broă lơh tai là pơgồp bal sih phơng bơh nha. Tài tu\ bơta sùh ù ờ ai tòm jồp uă phơng, den he sih tơn phơng tòm kơphe in mờ broă [ồm ală bơta phơng nha, ai ală vi lượng mờ tàm ù ờ tơl. Ù kơphe tu\ do tơnơ\ mờ uă nam sền gàr den bơta sràt geh uă. Lơh geh bơh độ PH tàm ù ờ uă den tàng he gơtùi bơtơl vôi kờ` tơnguh độ PH bè hơ\ den hơ\ sồng lơh tòm kơphe jồp phơng.

- Bè tiền sĩ pa đơs den broă bơtơl phơng tòm kơphe in là kuơ màng ngan. Mơya tàm mùl màl geh ờ uă làng bol pà g^t, làng bol ờ sih phơng kơphe in tàm tơngai do mờ suơn kơphe kung gam hòn gơs niam. Làng bol lơh bè hơ\ di lah ờ mờ tiến sĩ geh jơnau bơto lơi tus mờ làng bol tu\ sền gàr suơn kơphe tàm tơngai do kờ` geh cồng nha uă ngan?

TS Lê Ngọc Báu: bè broă sih phơng tàm broă neh geh ai lài, kung bè tàm mùl màl bol a` go\ sih phơng tàm kàl prang là geh kuơ ngan. Tàm broă lơh bơh Bộ Nông nghiệp tu\ do dê, kung bơto sồr là pal sih phơng kơphe in 4 dơ\ tàm 1 nam. Dùl dơ\ tàm kàl prang mờ 3 dơ\ tàm kàl mìu. Tàm kàl mìu sih tàm ală nhai 5, 7, 9 mờ tàm kàl prang sih phơng niam ngan mờ tàm dơ\ tuh dà dơ\ 2. Mơya pal kah khà phơng tàm kàl prang dong kờl tòm tơnguh bơta pràn sơndră mờ trồ prang, tơnguh pràn broă jồp dà. Mơya tàm kàl prang tòm kơphe ờ dờng pràn uă, den tàng broă kờ` kali ờ uă. Đạm geh, lân geh mơya kali ờ uă. Den tàng khà phơng sih tàm kàl prang bu\ lah ờ uă mơya kuơ màng ngan kờ` geh di tu\ tòm kơphe in tơnơ\ mờ tơngai kờ` geh uă phơng ròng plai. Bè broă mờng chài gam geh ală suơn kơphe ờ sih phơng mờ tòm gam hòn gơs niam, mơya di lah sih phơng tàm kàl prang a` pin geh niam rơlao.

- Ơi, dan ưn ngài tiến sĩ!

   Cau cih mờ yal tơng^t- Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl