VOV4.K’ho - Tu\ do, ală càr Tây Nguyên gam mut tàm nhai mìu uă, do kung là tu\ mờ tờm kơphe mut tàm tơngai dờng pràn ngan bè ntê, nha mờ ròng plai. Mơya tàm ờ uă suơn chi gam gơlik geh bơta jrùh plai bơnung lơh làng bol lơh broă sa ờ suk ngan:

Suơn kơphe mờr 2 lồ bơh hìu nhă bi Lương Văn Thành ơm tàm xã Quảng Tiến, kơnhoàl Cư Mgar, càr Daklak gam tàm tơngai tơnhàu. Bi Thành sùm se\ còp suơn, jòi git ală bơta chài sơngka sền gàr, ơn phơng kờ` dong suơn chi gơs niam, ai cồng nha tơnhàu uă mờ kơ\ kơljap. Bulah bè hơ\ tàm tơngai pa do, suơn kơphe gơbàn jrùh plai bơnung mờ gơtìp ờ uă bơta kòp tu sa aniai lơh bi ờ suk ngan. Bi Thành đơs: “Nhai di trồ mìu, trồ tơngai tam gơl nisơna den kòp tu sa aniai tờm kơphe lơh bơta jrùh plai gơlik geh uă ngan, uă tu\ jrùh plai bơnung mờ `ui sras lơh aniai uă lơh a` ờ suk ngan, tài dilah ờ kơryan di tu\ den lơh kơphe jrùh jơh plai, den ngan là tơnhàu ờ geh.”

Ndrờm bè bi Thành, ồng Y Prênh Ayun ơm tàm xã Cuôr Đăng, kơnhoàl Cư Mgar kung gam ờ suk ngan tu\ suơn kơphe 5 sàu pa tam pa wơl pơgap mờ do 4 nam sơn đờm geh tơnggo\ ờ huan gơs, pàl mờ jrùh plai bơnung uă. Ồng Y Prênh pà git, bă ù do lài do kung tam kơphe, mơya tơ nơ\ uă nam tờm kơphe gơbàn kra, sơntìl yau cồng nha tơnhàu ờ uă den tàng hìu nhă ồng neh dus sang nàng tam sơntìl pa. Go\ suơn chi geh tềl tơng go\ gơbàn kòp lơh aniai, ồng kung tus ală anih tac sơnơm sền gàr phan tam sồr pơlam bơta chài nàng kơryan kòp, bulah bè hơ\ ờ hềt lơh geh cồng nha bè bơta kơp kờ`. Ồng Y Prênh Ayun đơs: “Tờm kơphe pa tam, sơntìl niam, gơs niam mờ neh sơn đờm mut tàm tơngai tơnhàu, bulah bè hơ\ tờm kơphe gam geh tềl tơnggo\ gơbàn pàl hơ\sồng chơt hời rơhời, halà gơlik geh bơta jrùh plai den tàng a` ờ suk ngan, ờ git là tài bơh ù halà tài bơh bơta lơi, tài kung pa tam wơl den tàng kung neh ngui uă bơta sơnơm mờ broă lơh, mơya go\ ờ huan geh cồng nha.”

Daklak đơs is mờ ală càr Tây Nguyên đơs bal gam mut tàm tơngai mìu uă, kung là tu\ dờng pràn bơh tờm kơphe dê, gơ rềng tus cồng nha mờ khà lơh geh kơphe gùt kàl dê. Den tàng, broă suơn chi gơbàn kòp tu sa aniai halà jrùh plai bơnung uă dilah ờ geh kơryan di tu\ den gơbàn aniai uă ngan tus cồng nha tơnhàu chi tam mờ cồng nha lơh sa bơh làng bol dê.

Tềng ala\  bơta gam ờ suk bơh làng bol cau lơh broa\ sa, cau ai tơnggit jơnau đơs neh tus tìp mờ lùp thạc sĩ Phạm Công Trí, atbồ môn tam phan, Viện khoa học kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên bè bơta  chài sơng ka sền gàr kơphe tàm tơngai ròng plai.

-Ơ thạc sĩ Phạm Công Trí, bè tơnggu me bol a` pa geh đơs den tu\ do tàm ờ ua\ suơn kơphe gam gơ bàn tờm kơphe gơbàn pàl nha, chơt rhời hala gơlik geh  broa\ gơ jrùh plai bơnung. Bơh tài gơbàn geh bơta do tàm tơngai tu\ do, ơ thạc sĩ?

Thạc sĩ Phạm Công Trí:  Mờ kơphe lồi kàl hala kơphe pa tam wơl tàm ba\ ù  neh tam kơphe lài do den kung gơlik geh broa\ gơbàn pàl nha. Bơta do gơbàn geh bơh ua\ bơta ngan, tàm hơ\ geh 2 bơta tờm  mờ bol he pal sền gròi ngan, hơ\ la gơbàn bơsềt kòp, tu luh lơh rơyas gơbàn ờ pràn. Den tàng làng bol pal kah tus bol he pal bơsong is tàm ala\ tờm kơphe geh ai go\ cồng cat ờ pràn, hala gơ rồc cồng mờ nha geh ai go\ ờ ngac den  bol he pal bơsong tuluh mờ bơsềt lơh ồm rơyas nàng pleh gơbàn aniai.

Dơ\ 2 tai la bol he go\ la ù kơphe tơnơ\ jo\ tơngai tuh phơng mìng dùl bơta lơm mờ ala\ bơta phơng ờ tơl khà vi lượng, lơh tus ala\  bơta trung vi lượng tàm ù gơbàn ờ ua\ tai den tàng lơh kơphe ờ tơl bơta  pràn tàm ù, tàm tu\ nhai mìu tus nhai mờ plai  dờng mhar den geh ai go\  kơphe ờ tơl vi lượng. Den tàng tu\ do geh ua\ ngan broa\ lơh, tàm hơ\ geh broa\ lơh bươn ngan la geh ngui ala\ bơta phơng công nghệ pa nàng geh lơh di tơl trung vi lượng ai tus chi tam.

-Ơ thạc sĩ,  bè hơ\, làng bol gơtùi bơsong mờ broa\ lơh bè lơi?

Thạc sĩ Phạm Công Trí:  Bồ nhai mìu geh ngui phơng tuh geh khà phơng  cih tềng bào la 16-16-8 mờ 20-10-10 la 2 broa\ lơh di pal ngan mờ ua\ bơta suơn kơphe, tài tàm khà kờ` ròng tờm bơh kơphe dê pal tuh ring tơl phơng mờ  đàm tus 2 dơ\  kung bè lân tuh bal geh dong kơphe mờ  rơyas kơphe dơng gơs niam, ờ tam phà phơng ròng plai, kơnờm bơh hơ\ geh tơmù  broa\ gơ jrùh plai mờ dong tus broa\ lơh ròng ntê lời plai nam tơnơ\ tai. Mờ broa\ tuh phơng tàm nhai mìu den trung vi lượng pal di pal, ngan la kẽm  mờ Bo. Den tàng bol he geh ai go\ la plai  tơt bồ kàl den dờng ring ngan, pleh bơta gơbàn gơ bơtềt plai mờ lơh plai gơ jrùh ua\.

Tam gùl nhai mìu den broa\ lơh ngui phơng geh ci tềng bào phơng 18-6-18 kung gam geh  cau lơh broa\ sa sền gròi ngan, tài tơngai tu\ do den ua\ mìu mờ nha gơ cat mhar  dờng ngan den tàng khà  phơng đàm pal lơh di bơta kờ`, kung bè plai gam dờng mờ tờm kơphe kờ` pràn  tờm den tàng phơng kali geh tu\ ua\ rlau la di pal. Tàm tơngai do, tờm kơphe sa phơng lân pràn ngan den tàng bol he den tàng bol he pal tuh phơng lân ua\ rlau. Bè hơ\, bol he geh la,  khà tuh phơng bè do den di pal. Bal mờ ala\ trung vi lượng di pal kung bè ala\ bơta ndai nàng geh lơh gơs trà tàm ù den gam la broa\ lơh geh dong tu\ tơngai plai dờng mhar, tơngguh dờng plai dê mờ bơsong ala\ bơta nàng  kơphe ba` tam phà sa phơng hala plai gơ jrùh.

-Ơ thạc sĩ, bal mờ hơ\ den cau tam kơphe kờ` pal kah bơta lơi tu\ sơng ka sền gàr kơphe tàm tơngai tu\ do?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Làng bol pal kah la làng bol sơng ka sền gàr chi tam, tàm hơ\ geh kơphe, tiêu,.. den  bol he pal kah tus broa\ lơh mut lơh sa niam dơle\ bal mờ geh cồng nha. Mờ kơphe den bol he pal tơng kah la ala\ broa\ lơh mut lơh sa kơphe niam  mờ geh pơrya tàm tu\ pria\ ơpah cau lơh broa\ gơguh kas mờ pria\ kơphe gơguh  gơ mù ờ ring, geh dong tus khà pria\ di pal rlau. Mờ làng bol kờ` pal kah tus broa\ lơh tuh phơng tàm broa\ lơh bơh tam gùl nhai mìu  den làng bol he pal tuh ala\ bơta phơng mờ  geh khà 2-1-1 hala 3-1-1. Mờ geh tơng kah là, ala\ broa\ lơh tuh phơng do làng bol pal rwah ala\ gah  mat phơng  geh bơnga\ nàng pleh khà phơng ờ bè bơta kơp kờ`.  Bal mờ hơ\, ala\ gah lơh phơng geh pơnrơ ngan, ala\ mat phơng geh công  nghê lơh pa ngan den geh lơh di bơta kờ` phơng kờ` ngui N-P-K den gam bơsir tai trung vi lượng ai suơn chi in bol he dê. Mờ nàng phơng NPK mờ phơng khoáng gơ geh chồl guh  bơta tàm bơh phơng den làng bol pal kah tai broa\ rcang sơndra\ kòp mờ bơsir phơng hữu cơ mờ geh ngui ala\ bơta phơng  bồm tàm nha mờng ngui tàm ala\ tu\ tơngai kờ` ngan.

-Ơi, ưn ngài thạc sĩ  Phạm Công Trí ua\ ngan.

                                                        Cau cih mờ yal tơnggit K' Duẩn mờ K' Brọp