VOV4.K’ho - Tu\ do, Tây Nguyên gam mut tàm nhai prang duh. Trồ tiah ờ niam lơh kòp bơ tờp gơlik geh tàm uă suơn kơphe tàm càr Daknông:

Tàm nhai prang Tây Nguyên tơngai duh rơ ồ ngan, bơta [uơn sền go\ tàm uă suơn kơphe là nha gơ gơs pàl, suơn kơphe ờ niam, ờ pràn. Bơta pal đơs là ờ mìng geh suơn kơphe jo\ nam, mờ bal tàm ală suơn kơphe pa tơt plai kung geh bơta do, ngan là ală suơn ai cồng nha tơnhàu uă tàm kàl pa do.

Bè hìu bơnhă mò Hoàng Thị Tươi tàm xã Nhân Cơ, kơnhoàl Dak Rlâp, mờ 5 lồ kơphe, kàl pa do hìu bơnhă mò tơnhàu geh 20 tấn kơphe gar, den tàng uă tờm kơphe tàm suơn gơbàn ờ pràn. Nàng dong tờm kơphe pràn wơl, dong tờm chi jai ròng plai bơnung, gàr niam cồng nha tơnhàu kàl tus in, mò Tươi gam lơh ngan ơn phơng, [ồm dà:

“Hìu bơnhă a` dê den tàm nhai prang tu\ neh jơh tơnhàu den a` kleh jơh ntê den [ồm dà tơn. Pic jơh kơphe trồ tiah gam prang, ro kơn ra`, ù rơdàng den tàng ơn phơng ờ gơtùi, pal [ồm dà lài 1 dơ\ nàng ù gơ in sùh, jơh [ồm dà den hơ\ sồng a` ơn phơng mờ [ồm tai. Dà sơn rờp a` [ồm den mìng dimơ lơm, dà dơ\ 2 den hơ\ sồng a` [ồm sùh nàng gơ in mut tàm ù.”

Bal mờ bơta ơn phơng, tờm kơphe tàm tơngai do gam pal kong mờ ờ uă bơta kòp tu sa aniai. Gơ wèt mờ suơn chi bơh mò Hoàng Thị Hương, ơm tàm xã Nhân Cơ dê den gơtìp `ui sras lơh aniai.

Lài mờ sa tềp, `ui sras kis tơr gùm uă, mờ jồp dà tàm ală phan bơnung tờm kơphe dê bè nha, cồng pa cat, buai `srum bơkàu, `srum plai. Bơtuah ngan, mò Hương di tu\ sền go\, kơryan mơ den tàng kơphe ờ gơtìp jrùh plai bơnung:

“Nam lài suơn hìu bơnhă a` dê geh `ui, hìu bơnhă bol a` pal sùm lòt sền suơn nàng sền geh `ui halà ờ nàng geh broă lơh kơryan di tu\. Tu cuh tờm kung uă ngan, bol a` kung pal sùm lòt sền nàng rơcang sơndră di tu\.”

Bơdĩh `ui sras lơh aniai, tàm nhai prang do, ờ uă bơta kòp tu sa aniai ndai kung digơlan lơh aniai tờm kơphe bè tu cuh tờm, lơ mô jù, kòp sec sa bè lòs, bùi pơr hê, bơ sềt pơr hê…

Dilah tờm chi gơtìp kòp lơh aniai uă den gơtìp jrùh nha, ờ jai dờp àng mattơngai sòl, lơh tờm chi ờ gơtùi tơt plai. Bơh ală bơta aniai kơn jơ\ bè hơ\ den tàng broă sùm se\ còp suơn chi, git go\ gờ` bơta kòp tu sa aniai mờ geh broă lơh rơcang sơndră di tu\ là bơta mờ cau lơh broă sa pal sền gròi uă tàm tơngai do.

Thạc sĩ Phạm Công Trí, lơh broă tàm Viện khoa học kĩ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên bơto loh rơlao bè broă sơndră mờ sras bal mờ broă sền gàr suơn kơphe tàm tơngai kàl prang.

-Ơ Thạc sĩ! Tàm kàl prang den tu kòp lơh aniai tàm suơn kơphe geh ală bơta bè lơi?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: He go\ là, kàl prang bu\ lah tu kòp lơh aniai ờ uă bè kàl mìu, mơya tàm bơta tam gơl trồ tiah kal ke ngan, bơcri priă lơh sa geh tơnguh, khà priă phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre ờ geh uă, den làng bol ờ su\k ơm bè 1 broă sền gàr, atbồ tu kòp lơh aniai kờ` geh cồng nha mờ broă bơcri priă ờ uă. Tòm kơphe kàl prang geh uă ngan tu kòp lơh aniai, mơya gơwèt mờ tu lơh aniai làng bol pal kah là ală bơta `ui sras.

Bè `hui lơbơn, `ui jù, `ui tơlir, sras den lơh aniai tàm nsrum bơkào, nsrum plai, boai plai. Di lah he sơndră niam den ờ gơbàn kòp uă mờ ờ lơh gơbàn tus mờ cồng nha tơnhào. Mơya, di lah he ờ atbồ niam den tu lơh aniai mờ sras lơh plai gơbàn sồt mờ ờ dờng. Geh tu\ lời wơl ală sồt tu\ kàl mìu tus ală bơsềt tus lơh aniai mờ lơh suơn kơphe gơmù cồng nha tơnhào uă ngan.

-Ơ Thạc sĩ! Tu\ go\ geh sras den làng bol pal lơh bè lơi kờ` ba` gơtòp?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Geh ờ uă làng bol kơlôi, broă sơndră den [ồm jơh, do là 1 nùs nhơm kơlôi sơnơng ờ hềt wă. Broă [ồm sơnơm jơh tàm suơn ờ mìng lơh aniai bơta ndrờm bal, lơh chơ\t jơh ală bơta phan geh kuơ sa sras, `ui den bơta gơbàn geh uă rơlao. He [ồm sơnơm bè hơ\ lơh kal ke tus mờ broă sền gròi sơnơm sền gàr phan tam tàm broă lơh kơphe lơgar Việt Nam dê. Den tàng, làng bol pal sền gròi phan tam, tu\ phan tam mùl màl geh sras den hơ\ sồng he [ồm, he ba` [ồm sơnơm sơndră mờ sras, `ui.

Kàl prang kơmbuh mờ đềr tàm tòm kơphe. Tu\ còp suơn mờ go\ nha kloh niam ờ geh kơmbuh den di gơlan tòm hơ\ là geh sras, tài sras geh tơl^k dà lơh nha kơphe kloh niam. Mờ ală tòm do, he [ồm ală bơta sơnơm gơsơ\t sras, `ui den geh jơh, ba` [ồm uă.

Tơngai dơ\ 2, go\ `ui, sras den he go\ kơmbuh kò tàm tòm, geh ală `ui, sras ha là ngò`. Tàm tơngai do den jroă rơlao den tàng he pal [ồm 1 dơ\ mờ [ồm tai dơ\ 2 tơnơ\ mờ bơh 10 tus 15 ngai, kờ` gơsơ\t jơh ală bơta phan lơh aniai bal mờ tăp. Tàm bơta `ui, sras neh lơh gơbàn jù den geh uă làng bol mờng ai bal sơnơm bơsềt, sơnơm tu klài bal ha là klài bal mờ jờu chu kờ` [ồm, den broă lơh bè do ờ di pal. Mùl màl tơnơ\ mờ tu\ ngui sơnơm [ồm `ui, sras neh chơ\t den mìng tơnơ\ mờ 2, 3 dơ\ tuh dà den gơbàn pơrdô jơh.

-Ồng gơtùi yal mờ bơto sồr bơta lơi tus mờ làng bol tàm broă sền gàr kơphe tàm tơngai do?

Thạc sĩ Phạm Công Trí: Bol a` sồr là tàm kàl prang he sơm ală tòm geh `ui, sras, ba` [ồm jơh tàm suơn. Bơdìh hơ\ tai, làng bol kung kah tai ờ uă bè kàl prang là tàm ală suơn kơphe dờng, ală suơn kơphe tam wơl di lah he tuh dà uă ir, bơsùh uă ir mờ khà kờ` den ờ mìng lơh hoàc huơr dà mờ di gơlan lơh gơbàn sras sa tàm rơyas, ha là tuyến trùng, bơsềt lơh ồm rơyas; den làng bol kah sền gròi bơta ồm rơyas pàl nha. He pal tơmù dà tuh tàm khà di pal den hơ\ sồng tòm kơphe geh gơmù ồm rơyas, kòp tàm rơyas, den broă sền gàr, sơnka he dê kung [uơn rơlao.

-Ơi, dan ưn ngài Thạc sĩ uă ngan.

                                                         Cau cih mờ yal tơnggit K’Duẩn