VOV4.K’ho- Bulah tam tờm chi tam lơyah ngai neh geh tu\ lơh geh cồng nha uă ngan ai cau lơh broă sa tàm kơnhòal Tuy Đức, càr Daknông in, mơya tài bơh ờ niam bè trồ tiah neh lơh uă hìu bơnhă tam bùm lô nhờk gơtìp sơrbì gời tài bơh gơtìp kòp chơ\t jriang, geh hìu bơnhă roh gi\t nđờ rơhiang tơlak priă tơnơ\ dùl tu\ tơngai tam. Jơnau geh ngan do sơnđờm gơlik bơh tàm 2 nam lài mờ gơbàn uă ngan tàm tơngai rềp ndo.

Mò Phan Thị Dung, kis tàm [òn 1, xã Quảng Tâm, kơnhoàl Tuy Đức, pà gi\t, hìu bơnhă mò tam 4 lồ bùm lô nhờk, mơya tơnơ\ mờr 2 nhai tam ndrờm bè jơh ală sươn bùm lô hìu bơnhă mò dê neh gơtìp kòp lơh ồm rơyas. Tàm tu\ hơ\, kờp jơh priă tă ai broă apah ù, sơntìl, sơnơm sền gàr phan tam, phơng sih mờ tơngai lơh broă tus tơngai do neh gơguh tus mờr 150 tơlak. Mò Phan Thị Dung, muăt jrùm đơs bè do:

 “Tàm nam do, hìu bơnhă a` tam geh 4 lồ, pơndrờm mờ ală nam, den a` kung tam sơl mờ [ồm sơnơm tàm pơgăp 2 dơ\ gời là gơtùi ai tơnhàu. Nam do, den tài bơh a` ờ go\ sền ngac, mìu uă ir, [ồm sơnơm ờ thàn den tàng kung ờ jai dong kờl sơl, tài bơh a` ờ go\ sền ngac den tàng kòp gơ lơh bơtờp uă tus tiah ndai uă ir, sươn hìu a` gơtìp sơrbì jơh, ờ gơtùi dong kờl tai”.

Sền go\ bơh lài tus tu\ do, làng bol tàm bùm lô nhờk geh cồng uă den tàng nam do, bi Nguyễn Văn Khải, kis tàm [òn 2, xã Dak Buk So, kơnhoàl Tuy Đức kung apah 1 lồ ù nàng tam. Bi Khải yal, hìu bơnhă bi bal mờ uă hìu làng bol tam bùm tàm xã kung bòl glar kal ke ngan tài bơh kòp lơh chơ\t jriang bùm.

Kòp do sơnđờm gơbàn tu\ sươn bùm lô tam di mờr 2 nhai, tơngai jriang bùm lô gam tàm tu\ tơngai pràn ngan rlau jơh. Bè bơta gơ tơngo\ bơh kòp dê, bơh sơnrờp tàm anih tờm geh bàr pe tềl jù mung tơnơ\ hơ\ gơrề mhar lơh chơ\t gơl jriang tềng tờm tơn.

Broă tam jun phơng dà ia đah rơyas mờ jriang, nha bùm gơtìp gơkòl gơlam tus jơnau jriang bùm chơ\t rơhời. Jriang bùm lơi gơtìp kòp dùl êt den ờ go\ chơ\t mơya kung ờ geh sơl kơnuh halà kơnuh dềt ir, ờ gơtùi. Bi Nguyễn Văn Khải, yal:

 “Sền go\ cau dê tam kung uă kàl sơl mờ lơh geh cồng nha tai, den tàng nam do hìu bơnhă a` lơh nền apah 1 lồ nàng tam bùm tài bơh bol a` sơnơng là tam bùm là [ươn gơ dê, ai tơnhàu gờ`, cau mờ gi\t là nam do bol a` neh rlau blơi ală jriang bùm gơtìp kòp, tàm pơgăp 5 ngai là gơtìp aniai jơh dùl sươn, tài bơh bơsềt lơh bơtờp mhar ir, den tàng tu\ hơ\ a` [ồm sơnơm là ờ go\ thàn tai”.

Jat bàr pe nă cau lơh broă sa tam bùm lô geh uă bơta mờng chài tàm kơnhoàl Tuy Đức, càr Daknông yal, làng bol tam bùm uă ngan là blơi sơntìl bơh càr Lâm Đồng, mơya broă sền swì bơta niam sơntìl ờ hềt geh lơh niam.

Bơdìh hơ\ tai, uă kơnhoàl ù tiah tam bùm sùm bơh 5 tus 10 nam do, mơya broă bơsong, kơryan kòp, ơn phơng ù in ờ hềt geh cau lơh broă sa sền dờng màng di pal. Broă gơdram kòp geh lài bơh ală kàl lơh sa lài kung bè jơnau geh ngan ờ tơl uă ngan bàr pe bơta vi lượng digơlan là jơnau lơh bùm bơtờp kòp mờ cồng nha lơh geh gơmù mhar ngan bè tu\ do.

Broă tam mờ sền gàr bùm lô lơgar Nhờk

Bùm lô lơgar Nhờk gam là 1 bơta phan tam geh cồng nha uă tàm kơnhoàl Tuy Đức, càr Dak Nông dê. Mơya tềng đăp mờ bơta gơbàn ni sơa bơh trồ tiah dê, mìu uă, jo\ tơngai neh lơh bùm lô [uơn gơbàn ală bơsềt kòp lơh aniai.

Kờ` dong kờl làng bol in g^t rơlao tai bè broă tam mờ sền gàr bùm lô lơgar Nhờk, bol a` neh geh dơ\ lùp ồng Đoàn Lê Anh, Chủ tịch Hội nông dân kơnhoàl Tuy Đức – do là 1 tàm ală cau neh đềt mềr mờ geh broă mờng chài tàm broă tam bùm lô lơgar Nhờk do dê:

- Ơ ồng, cau mờng đơs bùm lô ù krơi, gơs ù mờng, bè hơ\ broă kờ` bè ù pa den neh gơbàn ală kal ke lơi tus mờ làng bol tàm kơnhoàl he dê?

Ồng Đoàn Lê Anh: Hơ\ là 1 tàm ală kal ke bè broă mus brê kung bè jòi ù pa kờ` tam bùm. Kờ` tơmù broă do den bol a` bal mờ Hội nông dân kung neh tơl^k gùng dà, lam sồr làng bol là pal tam phan pơdar bal ờ uă phan tam, hơ\ là tam 1 kàl bùm he pơdar tai tam ală phan tam ndai kờ` tơnơ\ mờ hơ\ bơh 1 nam tus 2 nam he tam tai bùm den geh niam. Mờ kuơ màng là lơh jăt broă lơh niam ù kờ` ba` gơbàn tus mờ broă mus brê.

- Ơ ồng, bùm lô geh uă ngan tu kòp lơh aniai mờ khà gơtòp uă, bè hơ\ ồng gơtùi yal ờ uă bơta tu kòp lơh aniai mờng gơbàn tàm bùm lô? Mbơh geh ală kòp do bal mờ broă sơndră kòp?

Ồng Đoàn Lê Anh: Gơwèt mờ bùm lô den mìng geh ờ uă kòp bè tu luh, ồm jrang, kòp ồm jrang geh uă ngan, lơh gơbàn aniai dờng màng ngan, kòp geh go\ tàm 3 nam pa do, nam do là nam dơ\ 3, kờ` kơrian kòp ồm jrang do, ba` lời gơbàn tus mờ cồng nha tơnhào bùm làng bol dê. Đah Hội nông dân den bol a` kung lơh broă lam sồr tus mờ làng bol, lài ngan là rơwah sơntìl, sơntìl f1 bơh ròng cấy mô den geh tơmù kòp, kuơ màng ngan là cồng nha bal mờ khà geh jăt mờ jơnau kờ`.

Bè kòp tu luh tơrgùm tàm kàl prang, tài tu luh jồp, sa să bùm, lơh bùm ờ gơtùi tăc. Kòp do den geh uă broă lơh ngan, lài ngan là he ngui broă lơh sinh học, hơ\ là sền gàr kòp aniai tơrgùm bal. Dơ\ 2 là ngui ờ uă bơta phan kis kờ` ală phan dam mu\t mờ ờ geh deh tai, hơ\ là ờ uă broă lơh tơrgùm bal.

- Ơ ồng, bơta bè ù tam geh kuơ màng ngan, bè hơ\ tu\ tam den pal rơwah ală ù lơi kờ` di pal mờ broă tam bùm lô?

Ồng Đoàn Lê Anh: Lài ngan làng bol pal lơh niam ù mờ tam pơdar bal phan tam, he ờ gơtùi nam do tam bùm hơ\ sồng tus nam tơnơ\ tam bùm tai den lơh gơbàn să bùm ờ niam, lơh ală mpồl lơh broă, cau tus blơi ờ gơtùi blơi mờ blơi mờ khà priă ờ uă tài să bùm ờ niam.

Den tàng, kờ` lơh niam ù, bol a` gam pơgồp bal mờ Sở Khoa học Công nghệ kờ` lơh niam ù kung bè jòi geh sơntìl tòm bùm lô lơgar nhờk dê. Pơgồp bal mờ anih lơh broă anih lơh sa kă bro, tơrgùm bal mờ tơnguh bơtàu tàm Hà Nội lơh mờ jòi geh sơntìl tòm bùm lô tàm kơnhoàl Tuy Đức.

Nam do bol a` kung sền gròi tơlòng tàm hìu ồng Nguyễn Duy Sơn, tàm xã Quảng Tâm, tu\ geh cồng nha broă lơh do den cau ngui sa geh sa bùm di mờ sơntìl bùm tòm bơh kơnhoàl Tuy Đức dê tàm broă lơh hữu cơ.

- Ơ ồng, phơng sih tus mờ phan tam đơs bal mờ bùm lô đơs is geh kuơ màng ngan, bè hơ\ tàm broă tam den phơng sih bè lơi là di pal kờ` bơh tu\ tam tus tu\ tơnhào geh cồng nha uă?

Ồng Đoàn Lê Anh: Mờ phan tam den ală phan tam lơi kung pal geh phơng sih, mơya kờ` ngui phơng di pal mờ geh cồng nha uă, tơmù khà priă bơcri den làng bol pal ngui bơtơl tàm ù ờ uă bơta phơng hữu cơ.

Kuơ màng ngan là ală bơta phan sìô siă bơh tàm broă lơh sa suơn sre tàm [òn lơgar den làng bol pal ngui, jơm lơh phơng vi sinh, tơmù phơng hoá học, tơnguh cồng nha lơh ù m[ùr niam mờ geh cồng nha tàm broă lơh sa uă rơlao.

Gơwèt mờ bùm lô, lài ngan tu\ tam he pal lơh niam ù mờ lơh àr hơ\ sồng sih phông den he gơtùi ngui phơng lân, phơng vi sinh kờ` sih, tơnơ\ mờ tu\ tam 1 nhai den he ngui phơng NPK kờ` sih tai, tơnơ\ mờ 1 nhai nggùl, tu\ he koh cồng den he sih phơng kali kờ` jrang bùm geh să.

- Ơ ồng, tu\ go\ bơsềt kòp tàm ờ uă bă ù tàm suơn, kòp ờ hềt gơtòp uă den kờ` kơrian kòp tàm bùm lô làng bol pal lơh ală broă lơi?

Ồng Đoàn Lê Anh: Lài ngan tu\ go\ kòp ồm jrang tàm bùm lô den he pal kơrian mơ kờ` pleh mờ broă gơtòp, ală tiah geh jrang bùm gơbàn chơ\t he pal dus mờ cèng chu, ba` lời tàm suơn kờ` ba` lơh gơtòp, hơ\ là broă lơh lài ngan.

Tơnơ\ mờ hơ\, kờ` sơndră mờ kòp gơtòp he gơtùi ngui broă lơh hoá học kờ` [ồm tàm ù kung bè tàm jrang bùm kờ` sơndră mờ kòp ồm jrang bùm lô in.

- Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!

Cau cih mờ yal tơng^t - Lơ Mu K’ Yến mờ Ndong Brawl