Càr Dak Lak là 1 tàm ală càr geh bă ù tam ca cao uă ngan rlau jơh tàm gùt lơgar, mờ rlau 2 rbô 500 lồ. Sơr lèt gan uă nam kal ke, tu\ do tờm ca cao gam hời rơ hời geh bơngă dờng màng, tu\ jơnau kờ` ngui ka kau tàm dunia ngai sơ lơ uă.

Pơgap mờ do di 10 nam, mpồl lơh sa kă bro kơphe nhai 10 tàm kơnhòal Krông Pach, càr Dak Lak tam gơl 160 lồ kơphe neh kra nàng tam ca cao. 3 nam do, suơn ca cao neh ai cồng nha tơnhàu mờr 1tấn 7 ca cao gar ra` tàm 1 lồ. Mờ khà priă tac bè tu\ do, 1 lồ ka kau lơh geh 90 tơlak tàm 1 nam. Hìu nhă ồng Lê Văn Tráng ơm tàm ntum Ea Kênh, kơnhòal Krông Pach blơi wơl bơh mpồl lơh sa kă bro kơphe nhai 10 dê 1 lồ ca cao nàng bơcri is. Cồng nha nam sơn rờp, hìu nhă ồng tơnhàu geh 2 tấn mờ gùl gar ca cao, tac geh rlau 125 tơlak, tơ nơ\ mờ tu\ kờp jơh priă bơcri ồng geh cồng pơgap 70 tơlak. Ồng yal:“ Nam do den khà priă ca cao gơguh jơnhua,  geh cồng rlau mờ tam kơphe. Pơn drờm mờ tờm kơphe den tam ca cao ờ huan bòl tàm broă tơnhàu, priă ơpah cau pic kung lơyah rlau. Cồng nha lơh geh den kung niam đau. Rơndap broă a` dê là geh bơcri nàng tam ca cao.”

Anih tơlik tac gar ca cao tàm Dak Lak tu\ do kung geh uă, kơ nờm geh ròt anih blơi ka kau bơh ală mpồl lơh sa kă bro lơgar ndai geh lơh tàm gùt càr Dak Lak. Bi ùr Nguyễn Thị Hòa cau tờm anih blơi ka kau tàm kơnhòal Krông Pach pà git, pah nam bi ùr blơi plai ca cao bơh ală hìu nhă lơh broă sa tàm càr, rê lơh gơlik geh 70 tấn ca cao gar ra`. Bi ùr Hòa pà git:“ A` blơi hơ\ sồng mut ngui bơta chài nàng jơm lơh ka`, hơ\ sồng tac ală mpồl lơh sa kă bro lơgar ndai in. sền bal den kàl lơh ka kau do uă ngan ndrờm tơnhàu geh uă. mờ khà priă tac ka kau bè tu\ do den cau tam ca cao geh cồng rlau mờ tam kơphe.”

Uă nam do, làng bol lơh broă sa càr Dak Lak neh hời rơ hời rề ơnàng bă ù tam ca cao, tàm hơ\ uă ngan rlau jơh là kơnhòal Ea Kar mờ pơgap 800 lồ. Uă hìu nhă lơh broă sa tàm do neh tam klac crơng gơs mpồl tam klac lơh sa bal ca cao tàm ntum }ư\ Ni. Tus tu\ do, mpồl tam klac do geh 10 mpồl dềt lơh broă sa, mờ 150 lồ ca cao neh tơnhàu mờ 200 lồ gam tàm tơngai dờng. Nam lài, cồng nha lơh geh bơh mpồl lơh sa bal dê geh 55 tấn ca cao gar ra`, mờ digơlan nam do gơguh tai pơgap 100 tấn. Ồng Thái Xuân Quang kuang atbồ mpồl tam klac lơh sa bal ca cao Ea Kar pà git:“ Khà priă tac den nam do kung gơguh đau. Nam tus, den mpồl lơh sa bal lơh ngan tơnguh tai 100 lồ, tơnguh cau tus bal tàm mpồl, lơh ngan bơh tu\ do tus nam 2020 geh 500 lồ ca cao.”

Jat jơnau đơs bơh gah lơh broă mờng chài, jơnau kờ` ngui ca cao tàm dunia gơguh uă, tàm tu\ khà tac den ngai sơ lơ gơmù. Do là bơta niam nàng bơtàu tơnguh bă ù tam ca cao tàm Việt Nam đơs bal mờ tàm Dak Lak đơs is. Gah lơh broă sa mờ bơtàu tơnguh bòn lơgar càr Dak Lak kung pơn jờng làng bol bơtàu tơnguh tờm ca cao, kờ` lơh geh khà 6 rbô lồ tàm ală nam tus.

………………………….

            Bulah bè hơ\,  bơta mờ làng bol sền gròi ngan la bơta ka\ bro phan tam geh do bè lơi? Geh broa\ lơh dong kờl làng bol nàng bơtàu tơngguh kơljap chi tam do? Jơnau lòt bal mờ cau lơh broa\ sa ngai do geh ồng Nguyễn Bá Dũng cau kuang drơng broa\ tam  ua\ ca cao bơh mpồl lơh broa\ Cargill Việt Nam tàm Dak Lak geh jơnau yal tai mờ làng bol bè drà ka\ bro mờ bơta pràn nàng tam chi tam do tàm càr.

            -Ơ ồng, la mpồl blơi ca cao tam geh tờm ngan tàm Tây Nguyên, dan ồng ai git gơbàn geh bơh drà ka\ bro bơh phan do tàm tơngai do?

            Ồng Nguyễn Bá Dũng: Pria\ ca cao tàm tơngai do ờ hoan gơ tam gơl mờ sùm gơ ơm tàm khà jơnhua. Tu\ do, pria\ bơh cau tam ca cao tac ca cao tam geh geh bơh 58 tus 64 rbô tàm dùl kg gar neh ra`. Pria\ tac nam do sùm jơnhua mờ niam rlau mờ nam lài. Tu\ do, pria\ ca cao geh yal dờng ơnàng mờ geh sùm den tàng cao tam ca cao geh git mờ pria\ tac bè do bơh ala\ mpồl dờng blơi geh. Ca cao tàm Việt Nam geh nđờ, bol a` tu\ lơi kung blơi jơh bơh làng bol.

            -Ơ ồng, jat bè ồng đơs den gơbàn geh khà pria\ bè  hơ\ tàm drà ka\ bro geh ai go\ gơ jat kàl hala gơ sùm  kơljap?

            Ồng Nguyễn Bá Dũng: Jat ala\ cau jak lam bồ lài tàm dunia geh yal kờp du\ lài khà geh gam ờ tơl bơh 60 rbô tus 120 rbô tấn. Bơta lơh geh bơh ờ ua\ lơgar lam bồ lài tàm dunia gam gơmut tàm bơta tơngai gơbàn chi kra. Dơ\ 2 la bơh geh bơ klơn bè bơta tu sa aniai, den tàng khà ca cao tàm dunia gam ờ tơl ua\ ngan. Den tàng ngan, gơ geh ai tus dùl khà pria\ gàr niam mờ sùm tàm khà jơnhua tus mờ cau tam ca cao.

            -Ơ ồng, tàm ua\ nam do, mpồl Cargill blơi ca cao tàm Tây Nguyên đơs bal, mờ Dak Lak đơs is, ồng gơtùi đơs bơta lơi bè khà ca cao tàm do mbè lơi?

            Ồng Nguyễn Bá Dũng:Sền bal khà ca cao tàm Tây Nguyên la niam ngan. Ala\ cau jak đơs  gar ca cao tàm Tây Nguyên lài jơh la gar dờng, bô bơkah bơh gar ca cao tàm Tây Nguyên la niam ngan. Mờ kung la anih ai geh gar ca cao tus sa\ tus gar rlau jơh tàm dunia. Bulah bè hơ\, bơta geh bơceh lài bơh sơnrờp tơnơ\ tơnhàu den pal geh lơh niam rlau nàng khà gar ca cao ring niam drờm bal.

            -Ơ ồng, bè hơ\ Tây Nguyên geh bơta pràn ngan nàng gơtùi tam ua\ ca cao, den Cargill geh broa\ lơh lơi nàng bơtàu tơngguh tiah tam ua\ ca cao tàm do?

            Ồng Nguyễn Bá Dũng: Dong kờl sơnrờp bơh bol a` dê la gơ rềng tus bơta chài. Bè tàm Dak Lak, pah nam bol a` geh dong kờl ai tus rlau 5 rbô hìu nha\ cau tam geh bơsram bè bơta jak chài pa, bơh broa\ tam, sơng ka sền gàr tus bơceh lơh gar ca cao. Dơ\ 2 la bol a` lơh geh ua\ ngan broa\ lơh geh lơh lam lài tàm ala\ tiah tam ca cao nàng cau tam ca cao geh bơsram mờ đòm jat bơta pơlam chài hơ\. Dơ\ 3 la bol a` geh lơh ala\ anih bơceh lơh, lơh gơs ka` ai tus cau lơh sa, geh lơh ngan tàm ala\ tiah lơh sa dờng nàng cau tam ca cao geh anih tac phan lơh geh. Bal mờ hơ\m  bol a` geh mut lơh broa\ lơh ai càn phơng tuh tàm 3 nhai ờ sa cồng nàng cau tam khin cha bơcri tus sươn chi kờ` tơngguh cồng nha lơh geh. Cargill kung geh mpồl cau pơlam chài geh dong kờl tus cau lơh sa lơh geh ala\ sươn chi sơntìl geh tơl khà nàng geh ai sơntìl niam tàm càr. Bal mờ hơ\, Cargill mut lơh broa\ lơh tam ca cao geh dờp geh UTZ certified dong tus cau lơh sa geh  git mờ ala\ phan dờp geh nàng geh tac tàm drà ka\ bro tàm dunia.

            -Ơ ồng,  Cargill geh broa\ lơh lơi nàng pơnjờng cau tam lơh geh ca cao niam rlau lah ờ?

            Ồng Nguyễn Bá Dũng: Mờ ala\ phan ca cao khà niam bè tus bal broa\ lơh UTZ den mpồl tus bal broa\ lơh UTZ hơ\ geh pơ gồp tai 120 dolar tàm dùl tấn ca cao geh dờp. Bal mờ hơ\, tu\ tus bal bè khà niam den ala\ anih blơi kung bè cau tam geh dờp tai bè bơta khà niam bơh 4 rbô tus 5 rbô tàm dùl kg. Bol a` geh đơs tờm la làng bol kòn cau tam ca cao gam geh cồng nha, mờ bơta làng bol pal lơh ngan sơng ka sền gàr. Bè ờ ua\ hìu nha\ tàm kơnhoàl Lak mờ Buôn Đôn khi lơh ngan tam ca cao mờ tus tu\ do den ca cao neh cèng geh cồng nha dờng ngan. Pơnyơu bè lo\ H’ Bim kis tàm ntum Yang Tao, kơnhoàl Lak, lo\ H’Yun ơm rềp hơ\ bơh sơnrờp mìng geh 200 tờm ca cao mơya tus tu\ do neh geh 1.200 tờm ca cao, geh tờm ngan bơh hìu nha\ kung bơh tam ca cao.

            -Ưn ngài ồng ua\ ngan.