VOV4.K’ho – Jat kơlôi sơnơng bơh kòn cau M’nông dê, tờm gơnơng là anih ơm bơh ală yàng dê, là anih mờ ală yàng geh tus ơm mờ tus bal ală dơ\ lơh yàng dờng, dềt tàm nam bè lơh yàng bơtòm mat, lơh yàng `ô lir bong, lơh yàng hòi dan pràn kơldang să jan, lơh yàng sa rơpu… nàng sền bơta jơh nùs bơh [òn lơgar dê mờ hòi dan ală yàng sền gàr, dong kờl ai kòi in gơs niam, tơnhàu geh ua\, hìu bơnhă hờm ram, chờ hờp, gơboh gơbài.
Tơn jơh dùl kàl lơh sa tơnhàu geh ua\, di bồ nam pa, làng bol kòn cau M’nông tàm [òn Ja Rah, xã Nâm Nung, kơnhòal Krông Nô, càr Dak Nông lơh yàng `ô lir bong: “Ơ ală yàng! Ngai do, a` jà ală yàng tus! Ơ yàng kòi, yàng brê, yàng dà, yàng bơnơm, tus te\ ndo sa poac rơpu tàm trồ ngai, sa poac sur tàm trồ mho, a` `ô tơrnờm, gờm chờ kòi să gar, sàu piang mờ poac iar, dan ală yàng sền gàr, dong kờl ai mìr kòi [òn a` dê gơs niam, tơnhàu geh ua\, ờ ai phan jà` mut sa aniai, dan ală yàng sền gàr [òn lơgar in pràn kơldang, chờ hờp, gơboh gơbài”.
Rac yàng ndang, kra [òn Y Tiêng ai mhàm sur, mhàm iar prih gùt dar tờm gơnơng lơh tềng nggùl [làng hìu pơrjum [òn ndang. Tềng cờn nggùl tờm gơnơng dê, làng bol neh rơndap tơl jơh ală phan pơdơng lơh yàng bè: bồ sur, poac iar, piang prùh tàm ding đơr, poac buh, tơrnờm,.. nàng jà ală yàng (cau M’nông hòi là brah) tus nàng sền mờ sa chờ hờp bal mờ [òn lơgar, hòi dan yàng sền gàr, dong kờl mờ cèng tus bơta hờm ram, ring lơngai [òn lơgar in.
Bơh yô yau, cau M’nông dờn mờ jat ua\ yàng, khi sơnơng là tơl bơta chi che phan kis ndrờm geh huềng soàn lơm, ală bơta gơ rềng tus rài kis mờ broă lơh sa ndrờm geh yàng, den tàng pal geh bơta hòi dan nàng geh yàng ai gơnoar lơh. Den tàng, tàm ală dơ\ lơh yàng, bulah dờng halà dềt, cau M’nông ndrờm lơh tờm gơnơng tềng nggùl [làng hìu bơh hìu bơnhă halà [làng hìu pơrjum [òn dê nàng tơr gùm jơh ală yàng.
Tờm gơ nơng tàm dơ\ lơh yàng bơh cau M'nông dê
Tàm dơ\ lơh yàng tam tờm Blàng nàng lơh pơnggàr sền gàr [òn pa geh lơh tàm [òn Ja Rah, xã Nâm Nung, kơnhòal Krông Nô, kra [òn Y Xuyên là cau tờm lơh yàng. Bal mờ hơ\, ồng kung là cau tờm lơh mờ bơka tơn tờm gơnơng. Nàng geh tờm gơnơng niam, dùl mpồl klau pơnu pràn kơldang, chài rơgơi tàm [òn mut tàm brê nàng jòi tờm blàng, tờm đơr dờng, jơnhua nàng lơh tờm gơnơng.
Ồng Y Xuyên pà git, bơh tu\ mut tàm brê nàng rơwah tờm chi lơh tờm gơnơng mờ ală bơta chi che nàng bơka, tus tu\ lơh gơs, lài mờ tu\ geh lơh yàng pal roh tus nggùl nhai nàng rơcang lài. Ală broă lơh ndrờm geh lơh jơh nùs mờ nền nòn ngan: “Nàng lơh dùl tờm gơnơng tàm ală dơ\ lơh yàng den gơ jat tàm dơ\ lơh yàng hơ\ dềt halà dờng mờ he lơh tờm gơnơng jơnhua halà lơyah, gơ jat tàm bơta dờng, dềt bơh dơ\ lơh yàng dê, dilah lơh tờm gơnơng Rblêp (hơ\ là tờm gơnơng geh bơka nền nòn ngan) den pal drơng tàm dơ\ lơh yàng bơh jơh gùt [òn dê bè dơ\ lơh yàng bơtòm mat, lơh yàng `ô lir bong, tàm nam mờ dilah tơnhàu kòi geh ua\ den lơh yàng dờng ngan den kung geh lơh tờm gơnơng dờng sơl”.
Dơ\ lơh yàng tam tờm blàng sền gàr [òn
Tờm gơnơng bơh cau M’nông dê geh lơh tàm ală dơ\ lơh yàng dờng sùm jơnhua bơh 7 tus 10 thơk, geh lơh gơs 3 cờn. Tờm gơnơng geh lơh ntàu song, kơljap ngan, tềng tờm geh sềr 3 bơta dà tờm ngan là bò, pơrhê mờ jù, dà bò ai lơh pơn yơu trồ in, dà pơrhê ai lơh pơn yơu ồs in mờ dà jù ai lơh pơn yơu ù, brê bơnơm in.
3 cờn bơh tờm gơnơng dê là anih nàng ai go\ bă tiah, rơndap tap sèng bơh trồ tiah dê. Cờn jơnhua ngan rlau jơh geh bơka ua\ ngan rlau jơh, 4 gah geh lir ua\ rùp bè sơnyùr tờm đơr neh kồs gơ lì jat 4 gah, ai lơh pơn yơu sơnyùr kòi. Rơsòn lơwe ai lơh pơn yơu dùl [òn tam klac bal in, nđar sềm ai lơh pơn yơu bơta kơp kờ` bè rài kis bơtàu tơnguh. Pềs, ding dà, bơr lềm… là ală phan ngui ờ gơtùi ờ geh tàm rài kis kòn cau M’nông dê. Đah hơđơm là 1 nơm plai nhồng ai lơh pơn yơu ù in, gùt dar plai nhồng geh lir đềs bò ai lơh pơn yơu dà in… Tu\ geh càl khồm, ală rùp do geh rơnggô mờ lơh gơlik ală sap ntas bè dùl jơnau đơs crih geh is, mpong ntas tàm nggùl brê bơnơm.
Cờn tềng nggùl geh ơn ală phan pơdơng lơh yàng, geh tà` bơh tờm đơr, 4 gah geh lir ală phan geh tà` mờ gle đơr ndrờm là ală phan mờng quèng ngan tàm rài kis bè be, rơpu, sềm, iar…. Cờn dut ndơl bơh tờm gơnơng dê là anih geh mpàn geh lơh kơ\ ngan, lơh jơnhua mờ mat ù pơgap 2 thơk, geh ntùng tà` mờ tờm rơyah nàng hàu guh hơđang. Do là anih kuơmàng ngan bơh cau tờm lơh yàng dê, sùm là cau kra [òn tàm gơnoar broă là cau bơ jơu, ala mat [òn lơgar nàng lơh yàng.
Dơ\ lơh yàng geh kra [òn lơh tềng tờm gơ nơng
Jat ồng Y Tiêng yal, tờm gơnơng ờ gơtùi ờ geh tàm rài kis gah huềng bơh cau M’nông dê. Tờm gơnơng là phan tờm bơh tơl dơ\ lơh yàng dê, là huềng bơh dơ\ lơh yàng dê. Bơh hơ\, làng bol pơyua ală bơta kơp kờ` ai tơl nă cau in geh pràn kơldang, lơh gơlik ua\ phan bơna, ting bơ trơh ală bơta ờ niam, cèng wơl [òn lơgar in bơta ring lơngai, kơ\ kơljap: “Tờm gơnơng geh pơrya kuơmàng ngan tàm khat dùl dơ\ lơh yàng lơi, lơh yàng dờng halà dềt ndrờm pal geh tờm gơnơng den hơ\ sồng gơtùi lơh yàng, gơ jat tàm dơ\ lơh yàng dềt halà dờng mờ he bơka tờm gơnơng krơi is mờ ală phan pơ dơng lơh yàng ơn tềng tờm gơnơng kung krơi sơl, tờm gơnơng là anih mòa tơl nă cau ndrờm gơtùi boh bơr mờ yàng, hòi dan yàng ai pà ală bơta niam bơne\ [òn lơgar in”.
Dà lơgar gam mut tàm sơnam pa, Tây Nguyên gam mut tàm tơngai lơh chờ, lơh yàng. Tus mờ ală dơ\ lơh yàng tàm ală [òn, bơh ngài neh sền go\ rùp tờm gơnơng. Ală phan bơna kuơmàng ngan rlau jơh [òn lơgar dê geh pơdơng yàng in mờ geh rơndap ơn dùl bă niam ngan. Bal mờ bơnhă ồs hơng, sap dròng cing mpồng mpong ntas, cau ùr cau klau đơs crih tamya gùt dar tờm gơnơng ai go\ bơta chờ hờp, hòi dan nam pa ring lơngai, tơl nă cau pràn kơldang, kòi phe bềng drong, bềng đam. Mờ bơta kuơ niam chài bal mờ gah huềng bè hơ\, tờm gơnơng là dùl bơnah ờ gơtùi ờ geh tàm rài kis gah huềng bơh làng bol kòn cau M’nông dê.
Cau mblàng K’Duẩn
Viết bình luận