VOV4.K’ho - Tu\ do, tàm ală suơn kơphe tàm [òn dờng Pleiku, càr Gialai, `ui sras gam gơguh uă mhar ngan. Jơi phan do kis mờ jồp phan sa tàm tờm, ntê mờ plai kơphe, lơh tờm chi tàm suơn digơlan gơbàn dềt tờm, ờ huan dờng pràn, nha dờp àng mattơngai sòl ờ pràn, geh tu\ jrùh plai bơnung tơn, lơh cồng nha tơnhàu gơmù uă ngan:

Bi Nguyễn Thị Bẩy, ơm tàm gùng Phù Đổng, [òn dờng Pleiku gam jòi broă nàng kơryan `ui sras tàm suơn kơphe 1 lồ mờl gùl bơh hìu bơnhă bi dê. Bi Bẩy pà git, bồ nhai mìu, `ui sras geh uă ngan, tàm nha, ntê mờ tờm kơphe, lơh gơs ală tap kơmbuh jù. Bơta do ờ mìng kơryan, lơh gơmù bơta pràn dờp àng mattơngai sòl bơh suơn chi dê, mờ gam jồp phan pràn, lơh plai ờ geh ròng mờ jrùh tu\ gam bơnung. Nam lài, tài lơỳai [ồm sơnơm kơryan `ui sras, mờ 1/3 khà plai tàm suơn hìu bơnhă bi Bẩy dê gơtìp jrùh, lơh suơn chi tơnhàu ờ geh. Nam do, ai geh mờng chài bơh nam lài, bi Bẩy [ồm sơnơm rơcang sơndră `ui sras bơh bồ nhai mìu tơn. Bu\lah bè hơ\, jơh 2 dơ\ [ồm, sơnơm ndrờm gơtìp dà ràu pơr dô jơh tài [ồm di ngai mìu sơr. Bi Bẩy ờ suk:

“Gơ jồp dà tàm tờm chi, lơh buai nha mờ plai jrùh jơh. Ngan là nhai mìu do, `ui mờ neh lơh aniai là plai gơ jrùh tơn, cồng nha tơnhàu lơyah ngan. Kơryan `ui sras den pal lơh bơh bồ nhai mìu, ai dilah neh lời gơ jồp den ngan là tơnhàu ờ geh. Dilah trồ tơngai bơh 2 tus 3 ngai den `ui geh chơt jơh. Dilah trồ mìu, sơnơm gơtìp dà mìu ràu pơr dô den ngan là ờ huan geh cồng nha.”

Kung ndrờm bè hìu bơnhă bi Bẩy sơl, tu\ do suơn kơphe bơh hìu bơnhă ồng Lê Bá Thắng, ơm tàm gùng Ung Văn Khiêm, sơnah [òn Phù Đổng, [òn dờng Pleiku kung gam gơtìp `ui sras lơh aniai. Jat ồng Thắng yal, bơh sơn rờp `ui sras mìng gơlik geh tàm 2, 3 tờm, mơya tài ờ git go\ di tu\, den tàng mut tàm nhai mìu, gơ rề tus uă tờm ndai tàm suơn. Tu\ do, tàm suơn kơphe ồng Thắng dê, `ui sras geh uă ngan rlau jơh là tềng mat đah đơm nha dê, là mờ àng mattơngai sòl ờ huan geh. Bơta do lơh broă [ồm sơnơm kơryan `ui sras gơtìp kal ke. Ồng pà git:

“Mìu bồ kàl, tam gơl kàl là neh geh `ui bloh. Tu\ tờm chi neh geh `ui, den tờm chi gơtìp jrùh plai bơnung tơ nơ\ do. Gơ lơh aniai tus cồng nha tơnhàu uă ngan. Ai bè broă kơryan, [ồm sơnơm rơcang sơndră `ui den mìng [ồm bè hơ\ lơm, gơ ờ huan geh cồng nha uă.”

Jat Kỹ sư Đặng Đình Sơn, gơwèt Tập đoàn Lộc Trời, `ui sras sùm geh tàm să ală tap `sồp lơ ut ngan; jơh bal `ui dờng mờ `ui dềt ơm kis tơr gùm bal dùl bă, lơh gơs uă tap tàm rơndap bal tàm nha, tờk bơnung, buai `srum bơkàu, `srum plai, den tàng sơnơm sền gàr phan tam kal ke ngan gơtùi mut tus nha. Bơta do lơh gơbàn broă, uă cau tờm suơn neh lơh ngan [ồm sơnơm kơryan `ui, mơya ờ geh cồng nha jat bè bơta kơp kờ`:

“Gơwèt mờ `ui sras, den bơta pràn diah kòn gơ dê là mhar ngan. Bè hơ\ tàng kờ` sền gròi `ui sras, niam ngan rlau jơh là tơnơ\ tu\ pic, làng bol kleh ntê, tờk, den bol he geh git go\ gờ`, ală ntê geh `ui sras, den he lơh tềl nàng bơsong. Bol he ờ bơsong ur ar, mờ mìng bơsong tàm tờm geh `ui. Gơwèt mờ ală suơn gơtìp `ui lơh aniai uă, lơh gơs tiah geh kòp dờng, kờ` tơnguh cồng nha, bol he pal [ồm sơnơm hoá học. Nàng sền gròi `ui sras geh cồng nha, lài tu\ [ồm sơnơm, bol he pal [ồm mờ ding dà geh bơta pràn [ồm dờng tàm tiah geh uă `ui nàng lơh gơ plồ jơh tap `sồp bơh `ui dê, nàng sơnơm in mut tàm să `ui nàng gơ sơt `ui geh cồng nha.

~ui sras gơ mut tàm ală gùng ha pah bơh `srum bơkàu, plai dê ờ kis mờ diah kòn. Bè hơ\ kờ` gơ sơt gơ geh cồng nha, tu\ [ồm he gơtùi ơn tơn ding [ồm sơnơm tàm ală `srum bơkàu, `srum plai, nàng sơnơm in mut nàng gơtùi gơ sơt `ui pràn rlau. He kung pal sền ngac tus khà mờ tu\ tơngai [ồm sơnơm kơryan `ui sras.”

Bơdĩh mờ broă ngui ală broă lơh rơcang sơndră `ui sras, Tiến sĩ Phạm Công Trí, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên đơs là, ală cau tờm suơn kung pal ơn phơng nàng tờm kơphe in dờng pràn niam mờ tơnguh pràn sơndră kòp. Mùl màl, tàm tơngai tờm kơphe gam ròng plai bè tu\ do, khà phơng tàm nha gơmù lơyah den bal mờ broă ơn phơng tềng tờm mờ khà ơn dipal, den làng bol kung pal pơ gồp bal ală bơta phơng ơn nha:

“Ơn phơng là broă lơh gơ rềng tus cồng nha tơnhàu kơphe mờ tiêu, kung là broă lơh mờ làng bol lơh broă sa hoàc uă ngan priă jền. Geh tu\, broă lơh do gơ geh kuơ mơya kung geh bơta aniai, dipal bol he ơn di den suơn chi gơs niam, ai dilah ơn ờ di den bơta aniai là go\ mơ. Làng bol pal kah, tu\ do bơta hữu cơ, ồm lề, pơgồp bal mờ vi sinh đối kháng pal ngui suơn chi in tơl khà, nàng lơh niam ù, dong gàr niam rơyas chi tam, dră wơl mờ ală bơta tu luh, bơ sềt lơh aniai rơyas, do là bơta mờ làng bol pal kah ngan. Tài dilah ù pràn den broă sơngka sền gàr suơn chi hơ\ sồng [uơn, hơ\ sồng geh cồng nha tơnhàu mờ priă jền lơh geh kơ\ kơljap.

Dơ\ 2 là bè ơn phơng NPK, bơh jo\, làng bol neh sền gròi tus khà N-P-K rlau mờ bơta ring bal bơh phơng ơn dê. Khà N-P-K là kuơ màng tài do là bơta đa lượng, mơya ală bơta trung lượng, vi lượng tờm kơphe in tàm tơngai do kung kuơ màng ngan.

Làng bol go\ là, bol he mìng sền gròi tus khà N-P-K mờ gui\ tus kẽm, bo, magiê, lưu huỳnh… den lơh tờm chi mờ plai ờ niam. Ờ tơl ală bơta do den gơlik geh bơta jrùh plai uă. Den tàng, broă ngui phơng ring bal, tơl bơta pràn là kuơ màng ngan. Tu\ ngui phơng ơn tềng tờm, den làng bol pal kah là ngui tơn phơng ơn nha, bơkàu, ngan là tàm bơta trồ tiah ờ niam, bè tu\ gam mìu gơ tam gơl tus tơngai, gam tơngai, ni sơna gơbàn mìu. Suơn chi neh ơn phơng hữu cơ vi sinh den ngan là gơ lơh niam ù, geh uă bơta niam bè ù mờ rơyas.

Mơya tàm bơta tam gơl trồ tiah mờ geh uă bơta nisơna bè mìu, tơngai duh, den he go\ chi tam tu\ do ai cồng nha tơnhàu uă ngan, den tàng broă ngui phơng ờs mờng, geh uă hữu cơ trung vi lượng bơh nha là broă lơh niam. Bal mờ hơ\ kung pal kah, là ba` ngui uă ir mờ ngui di jat jơnau pơlam den hơ\ sồng gơtùi cèng wơl cồng nha niam.”

                                                                   Cau mblàng K’Duẩn