Ntơm bah ăp bor lŭ tâm ban kơt mô gĭt rgoh n’gơ, nuĭh ƀon lan nkuâl Tuy An, n’gor Phú Yên ntơm nơh, (aƀaơ lah xã Tuy An Đông, n’gor Dak Lak) hŏ njêng du ntil ndơ goh nteh mha êng geh moh gong lŭ. Ndơ goh mhe ta Tuy An mô dơn nthoi jong nău nteh bah gong lŭ yău ntoh lư, ma hôm jêng ntŭk rgum uĕh năch tâm njăr trong hăn uănh joi drăp ndơ ơm yău ntlơi an tay văn hóa uĕh êng bah Việt Nam.

Tâm du ntŭk o ik đah dŭt âk ndơ nha hôm mât prăp ma lŭ ta ntŭk têl ơm yău gưl neh dak mha êng Gành Đá Đĩa, ta xã Tuy An Đông, n’gor Dak Lak, bah ngai, năch pâl nđaih hŏ tăng rvơch rvơch nău nteh gong lŭ rlai lăp ndrel đah âk ntil ndơ uh goh êng ƀa ƀă. Ăp nău mprơ way ơm cách mạng kơt Cô gái vót chông, Tiếng đàn Ta lư, Cô gái Pako,… mô lah ăp nău mprơ mhe ntoh dơi ăp bu druh nchreng an uănh du trong jôn rbăn. Nău nteh gong lŭ kloh rsang rlai lăp nsum đah nău nteh mhe ƀư nuĭh djăt gân djăng. Nô Nguyễn Văn Sơn, năch tât bah nkual ƀon têh Hà Nội rhơn nđơr.

“Rnôk he chuat lăp ta aơ he hŏ tăng nteh bah ngai hôm, n’hanh he geh lah đah kon se nê lah gong lŭ nê̆, n’hanh kon he djăt tăng âk tơ̆ đŏng. He saơ gong lŭ du ndơ goh nteh dŭt mha êng tât bah nău gŭ rêh ăp nar bah nuĭh ƀon  lan ta ăp ntŭk. Aơ lah du ntil gong tât bah nău kan mir ba ăp nar bah khân păng ta mir ba”.

Jôn rbăn dŏng bar pŭn si goh ta ăp bor lŭ glêh jong êng êng, njêng nău tâm râp nteh uĕh reh, yuh Mai Thị Hàng, nuĭh kan ta ntŭk pâl nđaih Hồn xưa, tâm ntŭk têl ơm yău ntlơi an tay Gành Đá Đĩa nkoch, tâm 4 năm aơ, yuh dơi âk năch pâl nđaih gĭt tât săk ntơ “nghệ nhân goh gong lŭ”. Ntơm bah nău ŭch joi gĭt bôk năp, tât aƀaơ, yuh gân djăng ngăn n’hanh rong an mông âk ăp nar gay tiăr nti n’hanh joi gĭt ăp ntil nău nteh ndơ uh goh mha êng dja.

“Mpôl hên nkre kơt nti êng n’hanh nkre geh nai ntĭm êng đŏng, goh dơi âk ntil nău mprơ, nău mprơ Tây Nguyên geh đŏng, nău mprơ mhe geh đŏng, Bolêrô geh đŏng. Nău way nkêng  âk mpeh nău mprơ Tây Nguyên yơn aƀaơ mpôl hên nti âk nău mprơ mhe gay an năch gĭt tât. Bah ôi ri  mpôl hên ƀư, hôm kêng măng ri geh mông nar tiăr nti an jôn rbăn ti n’hanh tiăr nti nốt gay goh, mpôl hên ra joi êng nốt n’hanh ƀư nhạc tĭng nkre bah kơi”.

Mô dơn ta Gành Đá Đĩa, ta ntŭk têl ơm yău Tháp Nhạn, phường Tuy Hòa, n’gor Dak Lak, ăp nghệ nhân mom – lĕ rngôch lah bu ur, dôl rgop ndơ̆ gong lŭ tât dăch lơn đah lam nuĭh. Yuh Phạm Thị Mỹ Linh, ta xã Tuy An Đông, n’gor Dak Lak nkoch:

“Goh blău du nău mprơ ma gong lŭ ri jŏ nklăp 5-6 khay, tâm 5-6 khay nê ri bar khay bôk năp mbra tiăr ti dŭt âk. Ƀư bên đah mâng pŭn lah nău dŭt khlay rnôk ntơm goh gong lŭ, lău kon n’hanh du lău me gay he nhŭp n’gâr mâng pŭn, hôm ăp lău ƀa ƀă ri he mbra mƀơk lhoi n’hanh he krêp bah kơi tay gay rnôk he goh păng mbra geh mâng ntrôl mâng pŭn gay nău nteh kloh rsang”.

  Tĭng ăp nuĭh khoa học, gong lŭ lah ntil ndơ goh dŭt ơm yău bah Việt Nam,  mpeh ntil ntơm bah bŭt neh deh rô lin, đah nău nteh n’gloh n’hanh srang. Ta Bảo tàng Phú Yên, bor gong lŭ Tuy An, saơ năm 1992, aƀaơ dôl mât ndray n’hanh pla n’hơ kơt ngoăy tâm ăp ndơ ơm yău mpêt khlay. Bor gong lŭ jŏ đah aƀaơ nklăp 2.500 – 3.000 năm, rlău đah ăp ntil gong lŭ êng ƀa ƀă mpeh nău nteh yor hôm tŏng bor, hôm kơt ơm n’hanh geh mbah nteh ăp tŏng. Wa Ly Ca, nuĭh kan bảo tàng, nkoch mbơh:

“Bor gong lŭ Tuy An dơi saơ ta n’gor Phú Yên năm 1992, dơi trah mon bah lŭ riolit pocia, geh 8 njăr n’hanh ăp njăr dja geh rnoh jong n’hanh rnoh glêh êng êng, yor kơt nê̆ hŏ njêng nău nteh êng êng bah ăp njăr lŭ”.

Ntơm bah bor tơm dơn geh 8 njăr, ăp nuĭh gĭt blău ta ntŭk hŏ ƀư jêng âk bor têh lơn, geh bor tât 35 njăr, gay goh blău lĕ ma ăp bản nhạc ngŭr jru n’hanh rsănh dănh jêr. Wa Nguyễn Minh Nghiệp, nuĭh tơm ntŭk pâl nđaih Hồn Xưa lah nuĭh dâk leo lor bôk năp lôk ƀư n’hanh trah mon tay bah lŭ Tuy An. Wa Nghiệp nkoch, bah năm 2013, păng ntơm joi gĭt mpeh  gong lŭ yău Tuy An hôm rgum joi n’hanh trah mon ăp bor gong lŭ mhe đŏng.

“Joi gĭt mpeh gong lŭ, hôm gŭ mĭn mpeh bor gong lŭ yău Tuy An, joi tơm lŭ bah gong lŭ Tuy An gay trah mon tay ăp bor gong lŭ di rnoh uĕh đah nốt nhạc mhe aƀaơ. He joi geh ntang lŭ mblâm sĭt he trah mon, he ƀư mhâm an păng glêh tay kơt bor gong lŭ Tuy An dơn geh rlău jât njăr lŭ ma he ƀư jêng rlău bar jât njăr mô lah rlău pe jât njăr. Aƀaơ bor I he ƀư dŭt âk lah 35 njăr. Njăr lŭ đêt ri rnoh ngŭr jru mô geh, bor I lơn ma âk njăr ri mơ geh rnoh ngŭr tâng jru”.

Mô dơn lah ndơ goh ơm yău, gong lŭ Tuy An aƀaơ hŏ jêng du gâl bah ndơ geh ƀư pâl nđaih văn hóa uĕh êng mpeh nhâp nar neh dak. Ăp ntang lŭ mblâm ma mpang ti kon nuĭh hŏ jêng ndơ goh nteh nău mprơ mhe đah nău nteh kloh rsang, mô dơn wăch rgum năch ma hôm krêp dêh đah nău rêh, njroh mprơ n’hanh săk tơm bah me neh Tuy An, n’gor Dak Lak aƀaơ.