Tết Nguyên đán Giáp Thìn 2024 xoọc k’nặ tước, bh’nơơn, tệêm ngăn ch’na đh’năh năc rau pa ghit bhlầng coh zập pr’loọng đong. Đoọng tệêm ngăn c’rơ tr’mông đoọng ha c’la đay, pr’loọng đong lâng đhanuôr hêê pa ghit lêy pazêng bh’rợ tệêm ngăn cơnh đâu.

Coh pươih ch’na t’ngay Tết, bấc ch’na vêy bấc chất dinh dưỡng, h’ngir, bấc đạm, đường. Nâu năc pazêng ch’na bhrợ vaih n’xiêng coh aham. Đoọng cha groong n’xiêng a ham bấc, âm cha coh pazêng t’ngay Tết têệm ngăn, apêê chuyên gia moon pa rơớt 4 rau ch’na ma nuyh ca ay oọ lâh cha.

C’léh cr’ay buôn năl âng đh’mâl nắc váih đh’mâl cr’oóh, k’ay mr’loọng, ga lêếh k’bao cóh a’chặc a’zân, k’ay a’cọ, k’hir. Vêy 3 c’bhúh virus bhrợ váih zâp cr’ay đh’mâl nắc virus A, B lâng raau virus C. Râu A, B, C nắc pr’lúh đh’mâl zâp c’moo. Ooy đâu, đh’mâl virus A buôn váih k’rơ bấc, bhrợ bấc cr’ay ooy apêê p’niên. Râu C cung bhrợ cr’ay đh’mâl cr’oóh hân đhơ cơnh đêếc zâp c’léh cr’ay doọ lấh ngân.

Plêêng k’tiêc âng hân noo ha ot buôn bhrợ bâc ngai jeh ca ay cơnh ca ay đh’mâl, boọ virus, vi khuẩn. Pân đil xooc ăt k’đhap buôn crêê ca ay lâng buôn gooh a chăc, cr’đooh n’căr. Cơnh lâng bh’rợ cha ộm liêm crêê, tập thể dục lâng pr’ăt tr’mông liêm ta nih, apêê xooc ăt k’đhap choom cha groong đợ râu đâu.

Hân noo ha ọt, plêệng k’tiếc cha cêết ra ngoóh, cóh a’chặc a’rang hêê kiêng đươi bấc năng lượng lấh mơ đoọng zư pa ngăn. Tu cơnh đêếc, apêê k’căn k’conh lêy cha mêết têêm ngăn ch’na cha âng p’niên vêy tước 60% chất đạm đhị zâp bêl cha cha đoọng vêy pa dưr c’rơ, cha groong zâp cr’ay buôn lưm. Néh ahêê đh’rứah đương xơợng râu moon p’too âng bác sĩ cơnh đâu:

Tơợ ahay a’hươn, manứih Tày ơy năl pay đươi đợ hi la cóh crâng k’coong lâng đợ râu zanươu chặt váih cóh crâng đoọng bhrợ zanươu zư pa dứah cr’ay. Zâp đhị vel đông tước đợ đhị crâng k’coong, đhanuôr zêng choom bơơn lêy đợ râu tơơm zanươu, hân đhơ cơnh đêếc, manứih Tày zâp zr’lụ vêy cơnh pa zưm bhrợ đoọng vêy đợ zanươu zư pa dứah lalay cơnh.

Pa choom p’too p’niên k’tứi đợ bh’rợ buôn bhrợ zâp t’ngay choom zooi cha groong muy bơr cr’ay trơơi boọ cơnh cr’ay c’lâng pr’hơơm, eh xooh, ca ay mr’loọng, ca ay đh’mâl (A/B), bhih têy dzung boop, k’hir virus, ca ay luônh… N’đhơ ca conh ca căn căh choom zư lêy p’niên k’tứi g’đach liêm pa zêng apêê cr’ay trơơi boọ đhị c’lâng pr’hơơm n’đhang công choom zooi p’niên k’tứi cha groong cr’ay lâng bh’rợ pa choom đoọng p’niên k’tứi đợ bh’rợ looih buôn bhrợ cơnh đâu:

Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế t’mêê xay moon xa nay ooy pr’luh trơơi boọ đhị c’lâng pr’hơơm lâng p’too moon zêl, cha groong pr’luh cr’ay.

Trâm dzung coh đác ngăn lalăm chô bêch đơơng chô bấc rau liêm choom đoọng ha c’rơ tr’mông. Ahêê năc pa ghit k’rang tr’pang dzung đoọng pa dưr dal c’rơ âng đay.

Tước ooy hân noo cha kêết năc râu tu bhrợ t’vaih cr’ăy coh c’lâng pr’hơơm bấc lâh mơ, pa bhlâng năc đhr’năng dưr vaih cr’ăy xooh k’đhap pơ hơơm căh choom dưah coh hân noo ha ọt (COPD) bấc lâh mơ. Cơnh đêêc cr’ăy xooh k’đhap pơ hơơm năc n’hau, đhanuôr lâng pr’zớc tước ooy t’ruih “Manuyh pa dưah đh’reh cr’ăy coh bhươl cr’noon” bêl đâu đoọng bơơn n’năl đhr’năng âng pr’luh cr’ăy n’nâu.