P’niên k’tứi c’rơ zâl cha groong pr’luh cr’ăy căh ơy lâh liêm lâng c’rơ công căh lâh, buôn pa bhlâng crêê pr’luh cr’ăy bêl nhiệt độ tơợp xiêr ếp cơnh xoọc đâu ha dang căh vêy ta zư lêy liêm. Pa ngăn a chăc a zân đoọng ha p’niên coh đong năc chr’năp pa bhlâng. C’nặt t’ruih “Manuyh pa dưah đh’reh cr’ăy coh bhươl cr’noon” bêl đâu, xay truih tước ooy đhanuôr lâng pr’zớc muy bơr râu bh’rợ lêy bhrợ ghít bêl zư lêy p’niên coh cr’chăl plêệng cha kêết.

Ting cơnh apêê bác sĩ Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai xoọc vêy tước lâh 50% đợ apêê tước khám leh đhr’năng căh liêm crêê đăh đhr’năng bêch pị. Pa ghit lêy, coh đợ năc đoo vêy bấc ruh p’niên looih lâng bhiệc k’đhơợng điện thoại, cha ơh game, lêy mạng xã hội ta luôn coh ha dưm. Rau đâu bhrợ căh liêm tước c’rơ tr’mông, c’rơ pa bhrợ ta têng lâng bh’nơơn tr’mông tr’meh âng hêê.

Lấh 1 c’moo đâu, đhr’năng ta bhứch vắc xin ooy xa nay bh’rợ tiêm chủng t’bhứah k’tiếc k’ruung dưr váih đhị zâp vel đông cóh prang k’tiếc k’ruung, bhrợ tước bhiệc k’ực apêê p’niên cắh bơơn tiêm cha groong. Bêl cắh váih vắc xin đoọng tiêm, p’niên ặt zâng lâng đợ đhr’năng bh’rợ cơnh ooy? 

Cr’ay bạch hầu năc cr’ay boọ khuẩn, boọ độc cấp tính tu vi khuẩn bạch hầu bhrợ vaih.Cr’ay buôn lưm đhị p’niên k’tứi, đhơ cơnh đêêc cung choom vaih đhị apêê t’ha ha dang căh vêy cha groong. C’nặt t’ruih “Ma nuyh pa dưah đh’reh cr’ay đhị vel bhươl” tuần nâu, xay moon đoọng ha đhanuôr lâng pr’zơc năl cơnh cha groong cr’ay bạch hầu.

Coh 1 c’xêê đăn đâu, bâc vel đong đợ apêê ca ay măt dưr bâc, bâc bơr chu t’piing lâng c’moo a hay. Cơnh lơơng cớ, pr’luh ca ay măt c’moo đâu đanh lâh zâp c’moo, bâc ngai dưr ngân lâng căh đơơh u dưah.

C’bhuh x’xai năc rau tơơm ơy looih lâng hêê buôn apêê choh bhrợ tơơm cha năm, choh coh tang bhươn. Coh y học, c’bhuh x’xai năc tơơm za nươu chr’năp pay đoọng pa dưah bấc cr’ay cơnh: ca ay p’lêê họong, pr’zuôh, bhrơợng ra rặ, aham coh mr’nịt, azơi, k’đhơợng aham hooi, pa dưah k’bao tr’cool, ca ay họong…

Cr’chăl ha nua, Bệnh viện Bệnh nhiệt đới thành phố Hồ Chí Minh xay moon bâc ngai crêê uốn vắn cr’pân tươc ma mông năc đhêêng tơợ apêê băng bh’rêy k’tứi. Choom moon bhlâng, bâc ngai că ay ăt viện đanh đươnh, đhr’năng nhiễm trùng t’tun, coh bêl ma nưih ca ay năc căh vêy thẻ Bảo hiểm y tế lâng zên zư pa dưah dzooc tươc k’ha riêng ưc đồng, zr’năh k’đhap ooy pr’ăt tr’mông.

Ca ay mr’nit n’hang năc đoo c’leh bâc âng cr’ay a zơi. Bơơn pac bhrợ 2 c’bhuh bha lâng năc đoo u clooch n’hang lâng u eh. Đoọng pa xiêr ca ay, zooi zư pa dưah, cha groong cr’ay dưr ca ay cớ, lâh bh’rợ đươi dua z’nươu ting cơnh pa choom âng bác sĩ, năc ma nưih ca ay công choom vêy cơnh cha ộm, ăt ma mông liêm glăp.

G’luh cha cha ra diu năc g’luh cha cha chr’năp bhlâng coh t’ngay, choom zooi đơơng đoọng c’rơ xang muy ha dum lâng năc đoọng tơơp ha cr’chăl t’mêê trao đổi chất âng a chăc arang. Ch’na ra diu yêm zâp chất năc vêy zooi ahêê choom đanh ma mông. Tu cơnh đêêc, đươi dua zâp râu ch’na yêm ha g’luh cha cha năc pa bhlâng chr’năp. Nâu câi năc đợ ch’na cha ra diu bơơn apêê chuyên gia p’too moon choom cha ta luôn tu liêm ha c’rơ.

Đợ t’ngay đăn đâu, apêê p’niên cr’ay têy dzung boọp cóh tỉnh Quảng Ngãi dưr bấc k’rơ. Ooy đâu, vêy bấc apêê k’ay ngân, bhrợ viêm a’bục, cắh liêm crêê c’lâng pr’hơơm. Ngành Y tế tỉnh Quảng Ngãi ơy k’đươi moon zâp cơ sở y tế t’bhlâng bh’rợ zêl cha groong pr’lúh cr’ay, pa xiêr đợ mơ apêê k’ay t’mêê lâng chêết bil tu cr’ay têy dzung boọp.