VOV4.K’ho- Kàl mìu tàm Tây Nguyên sơn đờm bơh nhai 5 mờ jo\ jòng tus nhai 10. Do là tu\ tơngai mờ tờm kơphe dờng pràn ngan rlau jơh, kờ` geh khà phơng geh bơh 85 tus 90% tàm khà kờp jơh jơnau kờ` phơng ơn tờm chi in tàm dùl nam. Mơya, kàl mìu kung là tu\ [uơn ngan nàng ală bơta tu, bơ sềt kòp lơh aniai, tàm hơ\ bơta gơ jrùh plai, pàl nha tài bơh ală bơta bơ sềt kòp lơh aniai là geh gơ rềng uă ngan rlau jơh. Mùl màl do neh mờ gam gơlik geh tàm làm gùt tiah Tây Nguyên, tàm hơ\ geh càr Lâm Đồng.

Gơ jrùh plai kơphe geh đal git bơh uă jơnau, digơlan là bơta ờs mờng halà tài bơh kòp lơh aniai. Tàm càr Lâm Đồng, jơnau gơ jrùh plai tài bơh kòp ồm plai lơh aniai là uă ngan rlau jơh. Jơh ală suơn kơphe bơh càr do dê ndrờm geh bơta do, tàm tu\ làng bol lơh broă sa den kal ke ngan tàm broă rơcang sơndră mờ kơryan kòp. Jat mò Mai Thị Hiền, ơm tàm thôn 10, xã Hoà Bắc, kơnhoàl Di Linh đơs, tài gơ rềng bơh tam gơl trồ tiah dê, trồ mìu mờ trồ tơngai tam gơl nisơna den tàng ală nam rềp ndo, suơn kơphe  hìu bơnhă mò dê sùm geh uă bơta kòp tu sa aniai, lơh aniai uă ngan tus cồng nha lơh sa: “Kal ke ngan rlau jơh là kòp lơh gơbàn ồm plai, jrùh plai. Mờ bơta nha gơtìp tềl jù, gơ lơh bè mat tàm dê, kòp do den kal ke ngan nàng gơtùi kơryan”.

Tàm tu\ hơ\, ồng Nguyễn Văn Nhật, ơm tàm xã Nam Hà, kơnhoàl Lâm Hà, càr Lâm Đồng den đơs là, nàng rơcang sơndră tu luh, ală bơta kòp bơ sềt lơh aniai kơphe den do là dùl bơta kal ke ngan: “Nđờ nam rềp ndo kòp tu luh lơh aniai tàm xã Nam Hà đơs is mờ kơnhoàl Lâm Hà đơs bal là uă ngan, uă ngan suơn kơphe gơtìp kòp pàl nha. Mơya broă lơh bơsong den ờ di cau lơi kung lơh gơtùi”.

Bulah git bơta jrùh plai tài bơh bơ sềt kòp lơh aniai, uă hìu bơnhă lơh broă sa kung gam kwi kuơ ngan tàm broă đal git mờ jòi broă rơcang sơndră geh cồng nha. Bơ sềt jù halà làng bol mờng hòi là kòp ro ntê, ro plai, dilah ờ gơtùi sền go\ mờ kơryan kòp di tu\ den cồng nha tơnhàu kơphe ngan là gơtìp gơmù loh làng ngan. Khà plai kơphe gơtìp gơ jruh kờp bal gơguh tus 30%, mìng is geh ală suơn gơtìp gơ jrùh tus 50% khà plai. Ồng Đinh Văn Quảng, ơm tàm thôn 1, xã Hoà Bắc, kơnhoàl Di Linh pà git, bulah neh ngui ală broă lơh sền gàr phan tam jat jơnau pơlam, mơya bơta kơphe gơtìp pàl nha, jrùh plai kung ờ jơh sơl: “Đơs bè bơta kòp lơh aniai den tờm kơphe tu\ do geh uă ngan kòp. Mờ uă ngan rlau jơh là bơ sềt kòp lơh aniai. Kòp do lơh gơbàn ro ntê, gơ jrùh plai”.

Ală bơta tu luh gơ wèt mpồl phan kis tàm dơlam rơyas chi ờ lơh gơlik bơta gơ prồ as, gơlik geh tàm suơn kơphe neh tơnhàu kung bè suơn kơphe pa hòn dờng. Phan do lơh ồm rơyas mờ lơh chơt hời rơ hời bơh rơyas, lơh tờm chi ờ gơtùi jồp dà mờ phơng, hời rơ hời ro hơ\ sồng chơt. Gơ wèt mờ tờm kơphe neh tơnhàu tài rơyas uă rlau den tàng tờm chi geh tềl tơnggo\ pàl nha mờ chơt lơyài rlau pơn drờm mờ tờm kơphe gam dềt pa dờng. Tu\ rơyas kơphe gơtìp pàl tơ nơ\ hời rơ hời gơ gơs jù, dùl đah gơtìp ồm, pàl tềng nha bơh rơmit dimơ tơ nơ\ hơ\ tam gơl gơs pàl rơmit loh làng, tờm chi dềt ờ dờng, 2, 3 ntê pa căt gơtìp roh, ală gơl tềng tơm ờ gơtùi jồp phơng lơh chơt tờm.

Jat ồng Trần Tiến Đạt, ơm tàm [òn dờng Dà Làc, càr Lâm Đồng đơs, bơh uă nam kơ lôi sơ nơng mờ sền gròi ai go\, cồng nha tơnhàu kơphe gơtìp aniai uă ngan là gơ wèt tàm tu luh tàm ù mờ rơyas gơtìp aniai: “Tu\ do, kòp pàl nha, ồm rơyas tài bơh tu luh mờ bơ sềt lơh aniai, gơ lơh tờm kơphe gơtìp pàl nha mờ chơt.Do là kòp pal đơs là bol he kal ke ngan nàng gơtùi kơryan. Tài bol he kung ờ hềt git uă bè tu luh, uă ngan sùm đơs là kòp pàl nha, tờm kơphe chơt là tài bơh phan ndai lơh aniai bè wai (geh tiah hòi là `oi) Tu\ hơ\ bol he mìng kơ lôi rơcang sơndră wai, ờ git jơnau lơh gơbàn là tài bơh tu luh lơh aniai den tàng kòp sơ lơ bơ tờp uă, den tàng sơlơ kal ke nàng gơtùi kơryan kòp”.

Loh làng nàng rơcang sơndră kòp tu sa aniai geh cồng nha den broă đal git là kuơ màng ngan. Tài đal git di den hơ\ sồng gơtùi ngui di sơ nơm, bơh hơ\ gơtùi kơryan phan lơh gơbàn kòp geh cồng nha rlau. Jat ồng Nguyễn Đức Thiết, hìu bơsram cao đẳng công nghệ kỹ thuật [òn dờng Bảo Lộc đơs, gơ wèt mờ ală bơta sơnơm kơryan kòp jrùh plai kơphe, tu\ do tàm drà kă bro tac uă ngan bơta sơnơm, geh bal sơnơm [ồm tơn halà sơnơm ơn bơh nha. Mơya, bơh mùl màl ai go\, ờ di khat 1 bơta sơ nơm lơi kung cèng wơl cồng nha làng bol lơh broă sa in. Ală bơta sơ nơm rơcang sơndră niam kòp ồm bè ờs den gơ mut jrô, mhar mờ ơm jo\, gơ sơt mờ kơryan kòp bơh tàm bơdìh bal mờ tàm dơlam tờm chi. Bơta cau lơh broă sa dê là lơh bè lơi nàng đal git di bơta kòp lơh aniai tàm tờm kơphe: “Làng bol lơh broă sa đal git tàm nha, den nha geh ală tềl ro. Tềng tờm gam tơlir den geh ală tềl jù, tu\ he ai tê [ư den go\ ală tềl gơ mpờl loh làng tềng ntê. Ai tềng plai, tu\ kòp ồm plai lơh aniai den geh ală tềl jù tềng plai”.

Jat khà kờp, pah nam tàm càr Lâm Đồng geh bơh 25 tus 30% bă kơphe gơtìp tu luh mờ bơ sềt kòp ală bơta aniai. Dilah ờ ngui ală broă lơh ringbal tàm broă kơryan mờ rơcang sơndră kòp, bă kơphe gơtìp aniai tài bơh kòp lơh aniai ngan là ngai sơlơ uă rlau.

Cau mblàng K’Duẩn