VOV4.K’ho - Ală nam lài do, khà priă tac tiêu gơguh uă mờ kơ\ kơljap sùm den tàng làng bol tàm pơr lòng bal mờ gơp tam tiêu. Broă tam tiêu ur ar, bulah neh geh jơnau pơlam neh lơh dùl ròt ală bă tiêu gơtìp kòp tu sa aniai, bal mờ hơ\ là ală nam do, khà priă tac tiêu sùm gơmù lơyah lơh uă cau lơh broă sa gơ kòl dồs.

Nam 2012, lik lòt bơh Hải Dương mut tàm càr Dak Nông nàng lơh broă, tơnơ\ nđờ nam tềm pềr, hìu bơnhă ồng Bùi Xuân Bỉ neh blơi geh 1 lồ ù tàm  thôn Dak Kual 5, xă Dak N’drung, kơnhòal Dak Song nàng ơm kis mờ lơh sa suơn sre. Pơgap mờ do 6 nam, go\ priă tac tiêu gơguh jơnhua, hìu bơnhă ồng neh leng tai 200 tơlak priă nàng bơcrri tam 1 rbô 300 `jrong tiêu. 2 nam do, tiêu tơnhàu dơ\ sơn rờp den priă tac neh sơn đờm gơmù lơyah. Nam do mut tàm kàl tơnhàu uă den priă tac tiêu sơlơ gơmù lơyah rlau tai. Ờ hềt kờp, suơn tiêu hìu bơnhă ồng Bỉ dê gơtìp pàl nha, chơt hời rơ hời. Bơh tu\ geh tềl tơnggo\ pàl nha tus tu\ chơt ro, mìng gơlik geh tàm tơngai ờ hềt tus 1 nhai lơh hìu bơnhă ồng dê ờ thàn rơcang sơndră:

“Tơnhàu geh 2 nam den hìu bơnhă kung ờ hềt tơm jơh dồs sơl, gam wơl den nam do chơt jơh bloh, he pal lơh ngan bơsong đau kung ờ git lơh bè lơi”.

Ngài mờ mìr hìu bơnhă ồng Bỉ dê dùl êt, rlau 3 lồ tiêu nam dơ\ 7 bơh hìu bơnhă ồng Phạm Huy Thìn dê kung neh chơt mờr jơh tài kòp lơh aniai ờ geh broă lơh lơi gơtùi kơryan. Jat ồng Thìn yal, bơh sơn rờp tờm tiêu geh tềl tơnggo\ ro nggùl nha, 2, 3 `jrong tiêu geh bơta pàl mờ jrùh nha tơnơ\ hơ\ gơ ồm tờm, jrùh kồ jriang, mờ mìng ờ hềt tus 1 nhai tơnơ\, ală jriang tiêu neh chơt ro tơn. Nàng dong suơn tiêu, hìu bơnhă neh jà kỹ sư tus pơlam mờ blơi sơnơm sền gàr phan tam nàng kơryan kòp lơh aniai mơya ờ geh cồng nha. Kung ndrờm bè ală hìu bơnhă ndai, tu\ do, hìu bơnhă ồng Thìn gam gơ ơm tàm bơta kal ke tu\ kung gam dồs ngân hàng dê rlau 800 tơlak priă:

“ Tiêu bơh hìu bơnhă dê chơt den git go\ bơh rau 2 nhai do, jơnau lơh gơbàn chơt ờ uă `jrong tiêu là tài gơtìp bơ sềt kòp lơh aniai. Nam do, trồ mìu uă ir, kung ngui sơ nơm 3 dơ\ hơ\ sồng [ồm bal mờ tờm, mơya kung ờ geh cồng nha den tàng hìu bơnhă ơm ờ kơryan kòp tai”.

Bơh lòt sền bal mờ làng bol tàm suơn geh tiêu gơtìp chơt, mò Đinh Thị Quỳnh Nga, Kĩ sư Trạm sền gàr phan tam mờ tam phan kơn hòal Dak Song pà git, nam do trồ mìu uă, jơh ală bă tiêu tàm xă Dak Nrung gơtìp bơ sềt, vi khuẩn, tu luh lơh aniai, 2, 3 bă gơtìp ngơr bam bal mờ kòp ro nha gơbàn uă lơh tờm tiêu ro nha hơ\ sồng gơtìp chơt. Đơs lài tơngai tus, khà tiêu chơt digơlan gơguh uă tài kòp bơ tờp. Tu\ do gah lơh sa suơn sre gam lam lơh ală broă lơh nàng tơmù [à bơ tờp kòp tờm tiêu in, tơmù tus khà lơyah ngan rlau jơh hoàc huơr làng bol in:

“ Bơdìh mờ kòp chơt mhar, chơt lơyài den gam geh dùl bơta kòp là jù nha tiêu. Gơ krơi mờ kòp chơt mhar, chơt lơyà là dơ\ sơn rờp gơlik geh tàm nha, geh tu\ den kềng gah bơdìh nha, geh tu\ den tàm nggùl nha… Kòp do krơi mờ kòp ồm tờm, kòp ồm tờm den geh tềl jù wil tềng nggùl nha, ai kòp jù nha tiêu den tu\ tềl kòp neh krà` den gơ lơh pàl, kòp do khà bơ tờp mhar ngan, bơ tờp jat gùng càl khồm, càl khồm tus tềng lơi den kòp bơ tờp tus tềng hơ\”.

Tu\ do gùt xă Dak N’drung geh mờr 1 rbô lồ tiêu, ală nam lài do priă tac tiêu gơguh jơnhua mờ kơ\ kơljap sùm den tàng làng bol ur ar tam tiêu, bulah neh geh jơnau pơlam bơh gah lơh broă mờng chài dê, jơnau gơ lời wơl là kòp bơ tờp gơbàn uă lơh uă bă tiêu gơtìp chơt, hìu bơnhă lơi gơtìp hoàc huơr dùl êt den kung 2, 3 jơt `jrong, uă den tus 2, 3 lồ. Tiêu chơt bal mờ priă tac tiêu gơmù sùm lơh uă cau lơh broă sa gơ kòl dồs… 

Mờ bă ù mờr 30 rơbô lồ, bă ù ai geh tơnhào là 15 rơbô lồ, khà geh pah nam di pơgăp 31 rơbô tấn, càr Dak Nông neh gơs là dùl tàm ală càr geh bă ù tam tòm tiêu uă ngan Tây Nguyên dê. Tòm tiêu neh pơgồp bal uă ngan tàm rài kis làng bol càr do. Mơya, broă tơnguh bơtàu uă ir tòm tiêu tơngai do gam ờ tơl gùng dà broă lơh mờ bơta geh uă ir bơta kờ`, kòp kal ke sền gròi gam di gơlan gơbàn uă, lơh gơbàn uă bơta ờ niam. Tu\ do, cau tam tiêu tàm càr Dak Nông ờ mìng gơbàn mờ khà priă gar tiêu gơmù uă, mờ gam lơh gơbàn kal ke tài suơn tiêu gơbàn kòp chơ\t jơh mờ ờ hềt geh sơnơm sơm bời, lơh gơbàn aniai uă ngan tus mờ broă lơh sa hìu nhă.

Lơh bè lơi kờ` sơnka sền gàr tiêu geh cồng nha, niam ờ do ờ dă, broă kờ` g^t tài bơta lơi lơh gơbàn kòp tàm tòm tiêu mờ broă sơndră mờ kòp? Bol a` geh dơ\ lùp ồng Nguyễn Tuấn Khải, kuang atbồ đah tam phan mờ sền gàr phan tam càr Dak Nông bè broă do:

-Ơ ồng, ồng gơtùi yal tơrgùm bal bè broă tơnguh bơtàu tiêu tàm càr Dak Nông tàm tơngai do neh mờ gam tìp ală kal ke lơi?

Ồng Nguyễn Tuấn Khải: Bè he neh g^t gơwèt mờ càr Dak Nông do tàm tơngai pa do tơnguh bơtàu tòm tiêu là uă ngan, bơh broă tơnguh bơtàu uă ir do den bol a` neh uă dơ\ bơto pơlam làng bol in là ba` ni sơna tơnguh bơtàu tòm tiêu tài gơrềng tus mờ uă broă bal mờ lơh gơbàn hoàc huơr tus mờ làng bol lơh broă sa.

Tàm tơngai pa do den he go\ bơta tiêu chơ\t, lơh gơbàn làng bol ờ su\k ơm tàm broă tơnguh bơtàu tòm tiêu. Lời gơbàn bơta do den bè bol a` neh yal lài là tòm tiêu pal geh tam mờ sền gàr di jăt mờ broă lơh, di lah ờ den kòp [uơn ngan gơbàn geh, tòm tiêu [uơn ngan gơbàn mờ niam mờ trồ tiah kung bè ală bơta tu kòp.

-Ơi ơ ồng, ồng gơtùi mblàng nền nòn tài bơta lơi lơh tus mờ broă tiêu tu\ do gam gơbàn ală bơta kòp lơh aniai?

Ồng Nguyễn Tuấn Khải: Tu\ tòm tiêu chơ\t den geh uă ngan bơta, bè tam tàm bă ù ờ di pal, dơ\ 2 là tài sơntìl, dơ\ 3 là tài tu kòp lơh aniai. Gơtùi đơs là tơrgùm bơh uă ngan bơta lơh gơbàn tòm tiêu gơbàn kòp.

Dùl là he tam tòm tiêu tàm ală bă ù ờ gơdờp bè ù tiah, bơta duh mrềt, dà ờ di pal den tòm tiêu hòn gơs ờ pràn.

Dơ\ 2 là tài sơntìl, tài broă kờ` tơnguh bơtàu mhar ir, he ờ rơwah ală sơntìl nền nòn, do kung là dùl tàm ală bơta lơh gơbàn tòm tiêu gơbàn kòp.

Dơ\ 3 là tu\ tam tiêu he ờ lơh jăt di ală broă lơh bè bơh broă lơ-òr ù, sơndră mờ kòp lơh aniai bè lơi den tàng bơsềt kòp, tu luh [uơn gơmu\t mờ [uơn lơh gơbàn kòp.

Den tàng tu\ tơnguh bơtàu tiêu, he pal rơcang nền nòn jăt ală jơnau bơto sồr bơh ală anih lơh broă geh gơnoar tòm kờ` he gơtùi tơnguh bơtàu tòm tiêu kơl jăp, geh cồng nha, pleh mờ ală hoàc huơr bè tàm tơngai do neh gơbàn.

-Ơ ồng, kờ` sơndră mờ kòp lơh aniai tàm tòm tiêu den gah lơh broă geh gơnoar geh ală jơnau bơto pơlam bè lơi gơwèt mờ làng bol lơh broă sa?

Ồng Nguyễn Tuấn Khải:  Kờ` pleh mờ kòp tàm tòm tiêu den bol a` kung neh bơto làng bol uă dơ\, den gơtùi tơrgùm bal bè do:

Lài jơh tu\ tơnguh bơtàu tam tiêu den làng bol pal rơwah ală tiah ù gơdờp mờ tòm tiêu.

Dơ\ bàr he sền gròi tus mờ sơntìl, tu\ rơwah sơntìl tam.

Dơ\ 3 pal lơh jăt ală broă lơh neh geh bơto sồr kờ` tòm tiêu geh hòn gơs niam.

Dơ\ 4 tu\ tu kòp lơh aniai, tàm hơ\ uă ngan là kòp chơ\t mhar chơ\t lơyaì den he pal lùp tus mờ ală anih lơh broă geh gơnoar geh broă lơh tòm kờ` bơto sồr làng bol ngui ală bơta sơnơm sền gàr phan tam kung bè ală broă mờ he gơtùi sơndră geh kòp tòm tiêu in.

Bol a` lam sồr làng bol pal tus mờ ală anih tam phan mờ sền gàr phan tam kung bè anih bơto pơlam broă lơh sa suơn sre kờ` lùp. Niam ngan là he pal cèng ală phan gơbàn kòp, jà ală kuang bàng tus tàm suơn sền, he pal tus tàm suơn den hơ\ sồng g^t.

Bè bơta lam sồr den pah nam bol a` ndrờm pờ ală ơdu\ bơto làng bol in. Bol a` kơ\p kờ` làng bol pal tus bal m ơdu\ bơto kờ` g^t ală jơnau tòm tàm broă tam tiêu đơs bal kung bè broă sơndră mờ ală bơta kòp lơh aniai tu\ gơbàn.

-Ơi, dan ưn ngài ồng!

                                                                                                                                               Cau mblàng K’ Duẩn  mờ Ndong Brawl