VOV4.K’ho – Dơ\ boh bơr đah Thủ tướng mờ cau lơh broă sa dơ\ 3 bơyai lơh tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột tàm lồi nhai 9 nam 2020 neh dờp geh bơta sền gròi ua\ ngan bơh gal ngan làng bol lơh broă sa tàm Tây Nguyên. Dùl tàm ală broă geh đơs tàm dơ\ boh bơr do là lơh bè lơi nàng tam kơphe dùl bă kơ\ kơljap.

Ala mat cau lơh broă sa tam kơphe tàm Tây Nguyên, ồng Đỗ Qúy Toán, ơm tàm thôn Tân Lập, xã Ea Na, kơnhòal Krông Ana, càr Dak Lak pà git, broă tam kơphe gam gơtìp ua\ ngan kal ke tu\ khà pria\ sùm gơmù lơyah, cau lơh broă sa lơh geh pria\ jền ờ tơl nàng dơ\ ngui, geh tu\ hoàc huơr tai. Ua\ hìu bơnhă gam geh jơnau kờp du\ kơl sang tờm kơphe. Mơya dùl tềl tơnggo\ pal chờ hờp jat ồng Toán đơs hơ\ là pa do Việt Nam neh tac khà kơphe sơn rờp tus châu Âu mờ pria\ dia là 0%. Lơh gơlik tu\ niam ai gah lơh kơphe in bơtàu tơnguh wơl. Bơh hơ\, ồng Đỗ Qúy Toán geh jơnau lùp mờ Thủ tướng bè do:

“Pa do, dùl khà kơphe sơn rờp neh tac tus châu Âu mờ Hiệp định kă bro khat gơboh Việt Nam – EU, pria\ dia 0%. Do là tu\ niam ngan ai gah lơh kơphe in, ngan là tu\ tàm khà 39 jơnau yal ù tiah lơh gơlik bơh lơgar Việt Nam dê geh EU hơ pơrgon sền gàr, tàm hơ\ geh jơnau yal ù tiah lơh gơlik kơphe Buôn Ma Thuột. Hơ\ là bơta pơn jờng dờng ngan nàng tàm pơrlòng tàm drà kă bro. A` dan lùp Thủ tướng, Chính phủ geh broă lơh lơi nàng bơtàu tơnguh gah lơh kơphe, lơh gơlik kơphe mờ tac hờ lơgar ndai dùl bă kơ\ kơljap”.

Thủ tướng Chính phủ, ồng Nguyễn Xuân Phúc neh hơ mơ jơnau lùp mờ ală tơngume ờ mìng là broă lơh mờ gam là jơnau ai tơlik lài gùng dà ai gah lơh kơphe càr Dak Lak in đơs is, Việt Nam in đơs bal:

“Kơphe là phan kươmàng ngan bơh lơgar Việt Nam dê. A` đơs nđờ broă tơ nơ\ do nàng bơtàu tơnguh kơphe kơ\ kơljap; dùl là rơndap ù tiah tam kơphe gơ in loh làng; dơ\ 2 là broă sơngka sền gàr niam rlau; dơ\ 3 là bè đah Chính phủ, Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp geh pơn jat tai rề ơnàng mờ gàr kơ\ kơljap drà kă bro; dơ\ 4 là ai càn pria\ nàng tam pa wơl kơphe; dơ\ 5 là lơh gơlik niam rlau tai, tơnguh bơta niam kơphe rlau tai.

Mìng is kơphe tàm Tây Nguyên, kơphe Dak Lak sùm gàr mat kă bro dờng màng ngan. Bol he geh dùl bơta phan lơh gơlik niam ngan rlau jơh, geh khà dùl dunia, bal mờ Brazil bal mờ 2, 3 lơgar ndai. Mơya a` pal đơs wơl là, bol he mìng pa rơp lơh gơlik 12%, gam wơl là ờ hềt lơh gơlik phan. Đah ờ hềt lơh gơlik phan mờ neh lơh gơlik phan do den gơ lin bơta kươ lơh geh dờng ngan. Làng bol bol he pal jat gùng dà bal mờ tam den pal gơ jat bal mờ lơh gơlik, rơndap lài ù tiah. Rơndap ù tiah tàm do là bè dà, rơndap lài jơh phan sap sèng phan lơh gơs bơh kơphe, ală bơta kơphe nàng pơgồp bal dipal.

Bơh hơ\, bơt bơtàu mat kă bro kơphe Việt Nam, kơphe Dak Lak, Buôn Ma Thuột gơ in niam. Jat a` den bal mờ ală broă lơh do, den ngan là kơphe geh rề ơnàng rlau, mơya ờ di tơl hìu, tơl nă cau ndrờm tam kơphe. Pal geh dùl broă rơndap tap sèng lơh sa niam ngan rlau jơh, cau tam rơpung jàl, cau tam bơ, cau tam kơphe, cau tam kau su. Ờ di jơh ală ndrờm tam kơphe lơm den ờ gơtùi. A` sơ nơng là mờ ală broă lơh bè hơ\, bal mờ pràn jak, bơta chài mờ bơta brồ guh bơh làng bol dê den ngan kơphe Việt Nam geh mat kă bro tiơng pơn rơ”.

Dùl tàm ală tơngu me geh làng bol lơh broă sa Tây Nguyên sền gròi ngan tàm dơ\ cri bơyai mờ Thủ tướng là lơh bè lơi nàng geh lơh kơphe tơnguh bơtàu ring niam.

Cau ai tơng^t jơnau đơs do geh dơ\ cri bơyai mờ ồng Trịnh Đức Minh, Chủ tịch mpồl tam klăc kơphe Buôn Ma Thuột bè ờ uă bơta pal kah gơwèt mờ gah lơh kơphe càr Dak Lak đơs is, lơgar Việt Nam đơs bal tu\ tus bal mờ ală Hiệp định kă bro khăt gơboh rài pa.

-Ơi ơ ồng, kơphe lơgar Việt Nam đơs bal, càr Dak Lak đơs is gam tàm tơngai kal ke ngan tu\ khà priă sùm gơmù uă ngan. Bơta tòm tàm bơta do là bè lơi, di gơlan lơh geh uă ir mờ broă kờ` ngui, broă lơh sa gam jơnkah, hơ\ ờ ồng?

Ồng Trịnh Đức Minh: Lài jơh, he pal go\ là jơnau khà priă kơphe gơguh, gơmù jăt tơngai là dùl bơta bè ờs ngan, gơrềng tàm uă bơta. Mờ bơta kuơ màng ngan là ală tu\ khà priă kơphe niam den geh ờ uă lơgar là ờ sền gròi geh broă tơnguh bơtàu bè bă ù lơh.

Bơta tu\ do khà priă gơmù gam ờ uă ngan, geh bơta do lài ngan là broă lơh bal bơh broă lơh geh mờ broă kờ` ngui sa. Phan lơh geh jơnkah mờ nam do là tus nam dơ\ 3 gơtìp jơnkah, gơlời uă ngan mờ uă lơgar lơh geh sơrlèt mờ khà geh ai.

Bơta dơ\ bàr là nam do, broă gơtòp bơh kòp Covid-19, lơh broă ngui sa gơmù uă ngan, hơ\ là bơta ngan. Dơ\ pe tai là broă lơh sa gùt plai ù ờ pràn, di gơlan là broă ngui kơphe, drà kă bro kơphe neh gơtìp gơmù uă ngan. Ală bơta do lơh khà priă kơphe ờ mìng gơmù tàm tơngai do mờ gam yal lài gam uă nam tai.

-Tus bal pơrjum cri bơyai mờ làng bol lơh broă sa dơ\ 3 tàm [òn dờng Buôn Ma Thuột nhai 9 nam 2020, Thủ tướng đơs kơphe càr Dak Lak là khà măt kă bro biàng, tòm kơphe là tòm phan tam jo\ jòng mơya ờ di ală hìu ndrờm tam kơphe lơm.

Bè hơ\ Thủ tướng kung gam đơs tus mờ broă gơtìp jơnkah, mờ dùl tàm ală broă pal lơh gơwèt mờ gah lơh kơphe tu\ do là tơmù khà lơh geh ơ ồng?

Ồng Trịnh Đức Minh: Ơi, broă lơh jo\ jòng ờ di lơh jăt khà geh uă mờ là tơnguh uă bơta niam là dùl broă tam gơl kuơ màng bơh gah lơh kơphe dê. Gơ neh gơtìp 2, 3 nam do, mơya ală broă lơh gơtìp lơyài ngan.

Tus tu\ do bă ù lơh geh kơphe uă lơgar Việt Nam dê kung ờ gơmù di jăt mờ rơndăp broă geh ai. Rơndăp broă tơnguh bơtàu kơphe lơgar Việt Nam neh ai bă ù là ờ uă ir mờ 600 rơbô lồ. Mơya jăt khà kờp tu\ do là tus 650 rơbô lồ, geh ờ uă khà kờp gam geh uă rơlao tai.

Hơ\ là 1 broă. Tu\ geh jơnau đơng lam bơh Thủ tướng đơs bè broă là ờ di ală cau ndrờm tam kơphe lơm, do là jơnau đơs kờ` đơs là, ală he ba` lơh jăt broă lơh kờ` geh uă, bơdìh hơ\ tai, pal sền kuơ bơta niam. Den hơ\ sồng là dùl gùng dà mờ Thủ tướng lam sồr tai nàng gah lơh kơphe tơtgùm lơh.

-Geh mpồl lơh sa kă bro đơs “Tu\ ală Hiệp định geh k^ hơ bal, hơ\ là ală mpồl lơh sa kă bro kơphe lơgar Việt Nam pal pơrlòng mờ ală cau dờng pràn” tàm gah lơh kơphe. Ơ ồng, mpồl tam klăc kơphe đơs bè lơi bè dơ\ pơrlòng do?

Ồng Trịnh Đức Minh: Pal đơs loh làng bè do, ală hiệp định do mùl màl là pờ geh bơta niam nàng gah lơh kơphe lơgar Việt Nam in, tàm hơ\ uă ngan là ală bơta kơphe neh geh lơh gơs.

Den broă tàm pơrlòng là bè lơi, hơ\ là he pal rơcang ai ală bơta kơphe neh lơh gơs tăc tàm ală drà mờ lài do he ờ hềt geh ha là he ờ hềt tus, bơta do geh nùs nhơm kal ke, bè drà kă bro châu Âu ha là drà kă bro tàm lơgar Mỹ.

Gơwèt mờ kơphe gar den châu Âu mờ lơgar Mỹ là drà kă bro dờng, mơya kơphe neh lơh gơs, ală bơta kơphe coh, bo\ lề, kơphe klài nàng mu\t tàm drà kă bro do den kal ke ngan, bu\ lah drà kă bro do rơhời lơh kơphe neh lơh gơs geh tă dia tàm drà kă bro do gơmù mờ wèt tus ờ geh tă dia.

Mơya nàng tus mờ ală drà kă bro do den ală mpồl lơh sa kă bro tàm lơgar lài do kung neh tăc phan sơl, mơya tăc tus tàm drà kă bro pa pơnrơ den gam [uơn. Gam di lah tu\ ală hiệp định ală lơgar tàm hiệp định EVFTA là châu Âu, den drà kă bro hơ\ là dùl drà kă bro neh geh ai go\ bloh.

Broă kă bro neh geh tam pà bloh. Tu\ do he kờ` tus tàm hơ\ den he pal tàm pơrlòng. Tàm broă pơrlòng mờ ală mpồl lơh sa kă bro FDI tàm drà kă bro lơgar Việt Nam do. Bè NESTLE cau neh geh ală hìu măi loh kơphe, lơh kloh cafein mờ kơphe klài mờ mpồl lơh sa do neh tăc tus tàm châu Âu uă nam do, mơya tu\ do he kờ` tăc tàm châu Âu tai den he pal tàm pơrlòng mờ ală mpồl lơh sa kă bro hơ\.

-Ơi, bè ồng neh đơs, di gơlan là tu\ pờ mpồng jăt ală hiệp định kă bro khăt gơboh rài pa bè EVFTA ha là CTPPP, den dơ\ tàm pơrlòng tu\ he tus tàm tiah dà lềng dờng ơnàng hơ\ là dơ\ pơrlòng bè kơphe neh lơh gơs, gam kơphe gar den bè lơi ơ ồng?

Ồng Trịnh Đức Minh: Gơwèt mờ kơphe gar den mùl màl geh ală hiệp định hơ\ ha là ờ den he kung pal dờp broă pơrlòng mờ ală lơgar lơh kơphe gar bè lơgar Brazil, Indonesia. Broă bơh he là kờ` geh bơta kuơ uă den kơphe bơh he dê lơh gơs mờ dùl khà priă geh dờp nàng geh priă cồng.

He lơh ngan lơh jăt gùng dà broă lơh hơ\ bơh lài do, hơ\ là geh uă ngan rơndăp broă, broă lơh nàng tơmù khà priă lơh kơphe bơh lơgar Việt Nam dê.

Kung bè ală lơgar tu\ do, bè lơgar Brazil den lơgar do lơh mờ măi mo\k mờ uă broă lơh kỹ thuật ndai, tam gơl sơntìl pa geh cồng nha uă den khà priă ờ kas, mơya kung gơtùi tàm pơrlòng bè đah kơphe gar gơwèt mờ he dê tu\ tăc tus drà kă bro châu Âu sơl.

-Drà kă bro lơgar bơdìh pờ mpồng jăt hiệp định ai kơphe lơgar Việt Nam in den tàm broă sơlơ\u wơl, drà kă bro tàm lơgar kung geh pờ mpồng ai ală gah lơh kơphe lơgar bơdìh in.

Ơ ồng, di bè hơ\ geh tam gơl lơi pal rơcang ngăc ngar drà kă bro kơphe tàm lơgar, nàng ală mpồl lơh sa kă bro tơmù ờ uă ngan broă gơtìp roh drà kă bro tàm lơgar tòm?

Ồng Trịnh Đức Minh: Drà kă bro tàm lơgar den mùl màl he ờ bài tàm pơrlòng uă ngan. Lài do he kung blơi kơphe bơh ờ uă lơgar, mơya ờ uă. Geh uă là he blơi ờ uă kơphe geh bơta niam uă nàng lơh kơphe bơkah.

Tu\ do, he lơh ngan tơnguh bơtàu kơphe geh bơta niam uă nàng tơmù ờ uă broă blơi kơphe geh bơta niam uă bơh lơgar bơdìh.

Kuơ màng là sền gròi tus mờ bơta niam nàng lơh bè lơi cau ngui sa lơgar Việt Nam là dùl nă cau dờng pràn bơh broă lơh kơphe dê, den pal geh ngui sa, pal geh dờp bơh kơphe geh bơta niam uă mờ khà priă di pal.

-Ơi, tềng đăp mờ ală broă mờ gah lơh kơphe pal lơh, mpồl tam klăc kơphe geh  lơh broă bè lơi ơ ồng?

Ồng Trịnh Đức Minh: Mpồl tam klăc kơphe lài do kung neh jăt broă lơh bal bơh gah lơh kơphe dê sơl là tơnguh bơta niam mùl màl kung bè rùp rài nàng yal ai ală cau in go\ là lơgar Việt Nam ờ mìng là dùl lơgar lơh geh uă kơphe tai mờ gam lơh geh uă kơphe geh bơta niam uă.

Mpồl tam klăc neh lơh jăt broă pờ mpồl bơtiàn kơphe, lơh tai dùl bơnah broă kă bro uă rơlao, hơ\ là kơphe bơkah, bơh broă bơto làng bol lơh broă sa lơh kơphe bơkah. Bơyai lơh ală dơ\ pơrlòng, bơyai lơh ală dơ\ kă bro nàng kơphe bơkah hơ\ geh mu\t drà kă bro tàm lơgar mờ gơtùi tăc tus lơgar bơdìh tai.

-Tàm bơta niam mờ bơta tơrlòng bè hơ\ tus mờ gah lơh kơphe dê, mpồl tam klăc geh jơnau đơs lơi kờ` pơyoa tus mờ làng bol lơh broă sa, mpồl lơh sa, cau atbồ in?

Ồng Trịnh Đức Minh: Jơnau đơs kuơ màng ngan mờ bol a` kờ` pơyoa wơl là he tàm tơngai sơlơ kal ke bè khà priă den gùng dà broă lơh tòm ngan nàng he brồ guh geh priă, hơ\ là mờ gùng dà broă lơh geh bơta niam.

Kờ` lơh geh bơta niam uă den he pal tus bal mờ ală mpồl lơh sa bal nàng he lơh geh ală bơta phan geh ndrờm bal bè bơta niam mờ geh tăc tàm drà kă bro mờ dùl khà tơl dờng.

Dà lơgar pal dong kờl ală broă lơh nàng làng bol lơh broă sa pin dờn là, di lah làng bol lơh kơphe geh bơta niam uă den làng bol tăc geh uă priă sơl. Hơ\ là ală broă mờ bol a` gam lơh jăt.

-Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan.

Cau mblàng K’ Duẩn mờ Ndong Brawl