VOV4.K’ho- Tàm càr Kon Tum ală nam do, broă tam ju neh cèng wơl cồng nha lơh sa niam ngan ai cau lơh broă sa in ngan là gơ wèt mờ làng bol kòn cau. Mơya, tu\ do, tàm ală sươn tam tờm ju sơntìl bơh yau bơh làng bol dê gơbàn uă ngan kòp lơh aniai den tàng neh lơh tờm ju chơ\t mờ gơmù cồng nha tơnhàu bơh tờm ju dê.

Tềng đap bơta geh ngan do, Anih tờm dong kờl bơto pơlam broă lơh sa sươn sre càr Kon Tum neh lam lơh broă lơh tam ju bơtờp sơntìl jăt broă lơh ròng bơkiar sơntìl ờ geh kòp mờ ai cồng nha uă. Jà làng bol mờ gơ\p bơyô bal mờ cau lơh broă sa lòt còp broă tam mờ sơngka sền gàr tờm ju ròng bơkiar sơntìl geh Anih tờm dong kờl bơto pơlam lơh broă sa sươn sre càr Kon Tum dê lơh tàm kơnhoàl Kon Braih.

Bồ sơnam 2019, Anih tờm Dong kờl bơto pơlam lơh broă sa sươn sre càr Kon Tum lam lơh broă lơh tơrlòng lài tam mờ sơngka sền gàr tờm ju ròng bơkiar sơntìl tàm kơnhoàl Kon Braih mờ bă ù ơnàng pơgăp 1 lồ 2 sào. Tus bal lơh broă do, 5 hìu bơnhă làng bol tàm thôn 4, xã Đăk Tờ Lung geh dong kờl jơh ală chi sơntìl mờ 50% priă blơi phơng sih.

Là dùl tàm 3 hìu bơnhă làng bol kòn cau tus bal lơh broă do, bi A Minh pà gi\t, tơnơ\ mờ tu\ geh pà 630 tờm ju ròng bơkiar sơntìl ju bon ja Nam Mỹ, hìu bơnhă bi neh tam tàm bă ù 3 sào. Tu\ do, ju kis dờng niam ngan mờ ờ gơtìp tu kòp lơh aniai. Bi A Minh, đơs bè do: Anih tờm Dong kờl bơto pơlam lơh broă sa sươn sre pờ ơdu\ bơto pơlam, hìu bơnhă bol a` kung tus bal bơsram nàng gi\t wa\ loh làng bè broă lơh mờ jơnau kờ` bơtàu tơnguh lơh sa. Dơ\ 2 tai là Anih tờm Dong kờl bơto pơlam lơh broă sa sươn sre kung dong kờl sơl phơng ơn lài, ơn tàm bơtô nàng dipal bè broă tam. Bơta dơ\ pe tai là đah Anih lơh broă do kung dong kờl sơl sơntìl ju Nam Mỹ.

Nàng dong làng bol gi\t nền bơta chài tam mờ sơngka sền gàr tờm ju ròng bơkiar sơntìl, Anih tờm Dong kờl bơto pơlam lơh broă sa sươn sre càr Kon Tum pờ ală ơdu\ bơto pơlam, mơkung ai kuang bàng tus tam tìp, cribơyai sùm mờ geh tu\ là ìa tê sơ`io broă tơn tàm tơl broă tam, sơngka sền gàr tờm chi tam do. Kơnờm geh kuang bàng bơto pơlam niam ngan mờ jơh nùs ngan, bi Y Ly gi\t nền ngan tơl jơh ală broă lơh nàng tam gơtùi tờm ju do, bi đơs: Broă lơh bơh hìu bơnhă a` dê là lơh bè lơi tơnơ\ mờ tu\ tờ bơtô. Neh tờ bơtô den klài phơng, klài bơrlu\ bal ală bơta phơng, bè phơng hữu cơ, phơng rơpu kơnrồ, vôi klài bal jơh, mờ tơnơ\ hơ\ den bồr wơl tàm bơtô. Tơnơ\ di 1 nhai tơnơ\ tu\ geh pà sơntìl, den hìu bơnhă a` tam. A` tam kung gơlơh bè ờs sơl. Ju kis dờng niam ngan sơl.

Bơta geh ngan pà go\, pơndrờm mờ broă tam ju ờs bơh yau, tam tờm ju ròng bơkiar sơntìl geh uă bơta gơlơh niam rlau uă ngan. Bal mờ bơta prà` jai kong mờ uă bơta tu kòp lơh aniai, tờm ju ròng bơkiar sơntìl kis dờng niam mờ gơdờp tàm uă ù tiah krơi is. Tam ju jăt broă lơh do kung ờ go\ kal ke ir, priă tă lơh dùl êt mờ bơta kuơ tai là tơngai ju geh prìt den mìng dùl êt tơngai lơm là ju geh prìt tơn.

Kờ` dong kờl làng bol wă rơlao tai broă lơh sơntìl, tam ju jăt broă lơh ròng, bơkiar, g^t wă broă sền gàr prìt. Cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp ồng Nguyễn Văn Khoa, kuang bàng lơh broă tàm anih bơto pơlam broă lơh sa suơn sre càr Kon Tum.

-Lài jơh dan ưn ngài ồng Nguyễn Văn Khoa, kuang bàng lơh broă tàm anih bơto pơlam broă lơh sa suơn sre càr Kon Tum neh ai tơngai tus mờ dơ\ cri bơyai do!

Ơ ồng, lài do làng bol mìng tam prìt mờ broă klah prìt kòn bơh tòm prìt me den hơ\ sồng cèng tam. Bè hơ\ sơntìl prìt ròng bơkiar bơh prìt ndai mờ sơntìl prìt bè ờs là bè lơi?

Ồng Nguyễn Văn Khoa: Jăt broă lơh bè ờs kờ` tam dùl tòm prìt pal ai sơntìl klah bơh tòm prìt me. Pal geh dùl tơngai ròng mờ kal ke kờ` lơh geh uă mờ tam tàm dùl bă ù ơnàng. Den tàng kờ` ndrờm bal pal ròng hơ\ sồng bơkiar.

Tàm tòm prìt ròng bơkiar sơntìl den geh ai bơh prìt me, geh rơwah bơh sơntìl pràn, bơta ndrờm geh uă, tòm ờ geh kòp. Tài he ờ klah bơh tòm me, he ờ ai ală bơta phan lơi kờ` lơh di tềng tòm prìt den tàng tòm prìt tu\ pơn diang lòt he geh uă tòm. Bơta pràn sơndră mờ kòp tòm prìt neh ròng bơkiar kung niam.

Ờ gơtìp gơrềng bal bơh bơta bơdìh tu\ he tă tòm prìt. Cồng nha bơh tòm prìt ròng bơkiar uă rơlao mờ tòm prìt he tam bè ờs bơh 10 tus 20%, tơngai tơnhào ờ jo\. Hơ\ là bơta kuơ bơh tòm prìt ròng bơkiar pơn drờm mờ broă tam tòm prìt bè ờs.

-Gơwèt mờ tòm prìt ròng bơkiar anih bơto pơlam broă lơh sa suơn sre càr Kon Tum geh ală bơta sơntìl lơi?

Ồng Nguyễn Văn Khoa: Tòm prìt ròng bơkiar he geh ală bơta sơntìl là: prìt lơyah Nam Mỹ, prìt sứ gam sơnđan là prìt sim ha là prìt mốc, prìt la pa ha là prìt tây Thái Lan.

Geh ờ uă sơntìl ndai tai mơya bè sơntìl geh tam tàm bơta ù tiah, trồ tiah tàm càr Kon Tum do den lài ngan he ai tam gơdờp là sơntìl prìt lơyah ròng bơkiar.

-Ơi, kờ` tam geh tòm prìt ròng bơkiar den làng bol lơh broă sa pal rơcang ù tam bè lơi?

Ồng Nguyễn Văn Khoa: Tàm broă tam tòm prìt, sơnrờp ngan là broă rơcang ù. Rơcang ù hơ\ là mus, pès mờ po\ ù kờ` tam prìt do ờ duh pal ù niam, mơya tờ bơtô pal jrô 75 phơng ờ gơtìp gơbam dà bu\ lah do là tòm prìt pal tuh dà, mơya ờ gơtùi gơbam dà. Tăp ù sơlơ lơ-u\t, niam den tòm prìt sơlơ hòn gơs niam rơlao, hơ\ là broă rơcang ù.

-Ơi, Kờ` tòm prìt ròng bơkiar hòn gơs niam, [uơn tàm broă sền gàr den làng bol pal tam ơnàng kàr lơi mờ broă ai bơh tòm bal mờ sèng bè lơi?

Ồng Nguyễn Văn Khoa: Bơta ơnàng tàm broă tam tòm prìt ròng bơkiar do den geh 2 rơbô tòm tàm 1 lồ ù.

Geh bàr bơta tam. Lài ngan là tam jăt rùp gơnèng bơya mờ tam jăt rùp lơm pờng ndrờm bal. Bơh sèng do tus sèng ndai 2 thơ\k nggùl. Bơh tòm mờ bơtô do tus tòm mờ bơtô ndai là 2 thơ\k. Bè hơ\ ơnàng ù tam là 2 rơbô tòm tàm 1 lồ.

-Làng bol pal ngui ală bơta phơng lơi kờ` sih tòm prìt in?

Ồng Nguyễn Văn Khoa: Tàm broă tam prìt ròng bơkiar den khà phơng sih lài ngan bè phơng rơpu, kơnrồ den pal geh phơng do tu\ làng bol tờ bơtô gơs den hơ\ sồng tuh phơng rơpu, kơnrồ bơh 10 tus 15 k^ tàm 1 bơtô.

Pơgồp bal sih bơh 0,3 tus 0,5 k^ vôi mờ bơh 0,3 tus 0,5 k^ phơng lân. He bơrlu\ bal mờ ù, sih lài mờ tu\ tam. Broă do pal geh lơh lài mờ tu\ tam di pơgăp 15 ngai, do là broă bồr bơto lài mờ tu\ tam.

-Bè tòm sơntìl lài mờ tu\ tam pal geh bơta niam bè lơi?

Ồng Nguyễn Văn Khoa: Bè tòm sơntìl prìt ròng bơkiar, tòm sơntìl geh lơh tàm hìu jàl den tu\ tơl^k bơdìh ù tiah geh 15 ngai, tòm prìt bơh tu\ bơkiar tus tàm tu\ tam pal geh bơh 25 tus 30 ngai.

Tu\ hơ\ tòm prìt geh `hoa bơh 35 tus 45 phơng mờ geh bơh 4 tus 6 nha ngan den he hơ\ sồng cèng tam. Prìt ròng bơkiar là prìt geh tòm dềt, ờ pràn. Den tàng di lah he tam pal rơwah tu\.

Lài ngan là àng drim gờ`, ngai lơi trồ tiah niam ha là mho he tam mờ ba` tam tu\ trồ tơngai duh. Trồ tơngai duh là lơh gơbàn ờ niam tus mờ bơta kis tòm prìt dê. Tìp ală ngai trồ tiah geh càl pràn he pal ai gai sơndră bơtơl tòm prìt in tu\ tam.

-Ồng geh jơnau lơi bơto pơlam làng bol tàm broă sih phơng mờ sền gàr tòm prìt?

Ồng Nguyễn Văn Khoa: Phan tam đơs bal mờ tòm prìt ròng bơkiar đơs is den he pal sền gròi tu\ sih phơng pal di, pal tơl. Ba` sih ờ tơl, sih uă ir. Sih uă ir den lơh ờ niam tus mờ broă dờng pràn tòm prìt dê mờ lơh gơtìp khih mờ lơh ờ niam tus mờ rơyas.

Dơ\ bàr là he sơndră mờ gơbam dà. Tòm prìt do tu\ trồ mìu mờ dà kờn jo\ ngai mờ ờ geh yuh dà niam den lơh ồm rơyas, rơyas ờ pràn. Tờm prìt ròng bơkiar do căt kòn pràn ngan. Den tàng tu\ sền gàr sih phơng tơl tàm bơta ù tiah niam den tòm me căt kòn uă ngan.

He pal rơwah mờ lời wơl bơh 3 tus 4 tòm kòn nàng ròng kờ` lơh gơs geh mpung prìt. Tàm mpung prìt do he pal rơwah ală prìt kòn pơn jăt tai. Hơ\ là he mìng rơwah ală kòn pràn kờ` lời dờng mờ he sền di pơgăp bơh 1 poh tus 10 ngai den he lòt rơwah dùl tòm kòn ndai kờ` ròng tai tu\ neh dờng he tơnhào ờ ndrờm bal dơ\ le\ mờ geh uă dơ\.

-Gơwèt mờ tòm prìt ròng bơkiar bơh tu\ tam tus mờ tu\ geh tơnhào roh di pơgăp nđờ tơngai ơ ồng?

Ồng Nguyễn Văn Khoa: Gơwèt mờ tòm prìt ròng bơkiar bơh tu\ tam tus tàm tu\ dùh sơn đùng di pơgăp bơh 6 tus 10 nhai. Tu\ dùh sơn đùng tus tàm tu\ tơnhào di pơgăp là bơh 2 tus 3 nhai.

Hơ\ là bơh 60 tus 90 ngai. Jăt mờ sơntìl, prìt dum he kung g^t là tơngai dùh sơn đùng. Jăt mờ kàl, tơngai dùh sơn đùng tus mờ tu\ tơnhào geh di pơgăp bơh 3 tus 4 nhai.

-Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến