Tây Nguyên bă ù geh is là rơlao 54 rơbô lồ, geh 16,8% khà bă ù geh is gùt lơgar dê. Khà kờp làng bol tŭ do là rơlao 5 tơlăk 800 rơbô nă, tàm hơ̆ geh mờr nggùl là kòn cau. Tơngai do, Đảng mờ Dà lơgar neh sền gròi ngan, đơng lam mờ uă nghị quyết, broă lơh nàng bơsong lơh hìu ơm, ù lơh hìu ơm, ù lơh sa, jào sền gàr brê tàm tiah làng bol kòn cau mờ ală broă dong kờl krơi is tàm broă tơnguh bơtàu lơh sa mpồl bơtiàn tiah Tây Nguyên.

Bŭ lah bè hơ̆, tus tŭ do, tàm Tây Nguyên kung gam geh ală bơta bè ù tiah ờ hềt geh bơsong jơh, ƀuơn lơh gơtìp bơta tam phà, mus brê lơh mìr, lơh phan geh is, lơh phan tàm brê ờ di mờ adăt boh lam,... Đơs pơniơu bè broă atbồ, ngui ù geh bơh broă lơh sa suơn sre, brê bơnơm, đơs tàm pơrjum cri bơyai, ồng Lương Thanh Bình, Phó Kwang atbồ Sở Tài nguyên Môi trường càr Gia Lai pà git: geh bơta tam phà ù đah hìu jào mờ ală mpồl lơh broă geh jào ù; broă ai ù lơh sa, hìu ơm bơh làng bol dê tàm ù tiah lơh sa suơn sre, brê bơnơm bơh mpồl lơh sa kă bro dà lơgar; ù brê mờ ù lơh sa jŏ nam bơh làng bol geh tàm bơrlŭ bal, kal ke tàm broă tam cah; uă tiah geh jào ù, mơya mìng là ù ờ hềt geh sền gròi, was nền nòn, den tàng ờ gơtùi geh gùng dà jào ù, jào brê, lơh gơtìp ù gơtìp sơbì gời, brê gơtìp mus kơl, ha là lời làng bol sơgràm, tam phan...

Ồng Lương Thanh Bình pà git, bơta do lơh gơtìp tus broă mpồl lơh sa suơn sre brê bơnơm geh jào bă ù uă, ờ pal tơm priă ơpah ù, mờ ờ geh priă nàng bơcri lơh, bơta pràn lơh sa gam ờ pràn. Tàm tŭ, geh ờ uă mpồl lơh broă kờñ tơnguh bơtàu ală rơndăp broă tơnguh bơtàu lơh sa tàm tiah mƀur chi brê den gơtìp kal ke bè broă blơi ơpah brê hòn is. Ồng Lương Thanh Bình dan geh ờ uă tơngu me gơrềng bal tus mờ Rơndăp jơnau cih Adăt Ù tiah (tam gơl): “Jăt añ kơlôi, tŭ do pal geh kơrnoăt pơgồp bal tàm broă atbồ, sền gàr brê, tàm hơ̆ uă ngan là brê hòn is mờ broă tơnguh bơtàu phan lơh sơnơm nàng tơnguh uă cồng nha ngui ù mờ tơnguh uă bơta pràn bơh brê hòn is. Gơwèt mờ làng bol kòn cau, añ gŏ, pal tơnguh khà dờp gơnoar ngui ù mờ ù pah nam ai ală hìu làng bol in, tài ù tam phan pah nam, uă bă ù gơtìp klàr, tam tơngời, khoah, geh ờ uă. Di lah mìng geh ai 2 lồ, tàm hơ̆ ù hơ̆ pal ơpah den làng bol ờ kờñ lơh sră ngui ù”.

Bal mờ jơnau đơs bơh càr Gia Lai dê, pơrjum cri bơyai neh dờp geh tai 11 jơnau đơs ndai tus bơh ală kwang bàng càr Kon Tum, Dăk Lăk, Dăk Nông, Lâm Đồng mờ ờ uă cau khoa họk, kwang bàng Quốk hội,... bè uă broă gơlik geh gơrềng tus broă dong kờl ù lơh hìu ơm, ù lơh sa; ù brê mpồl bơtiàn; broă ngui ù 5% bơh mpồl bơtiàn ƀòn lơgar; ai geh rài kis lơh broă sa tàm tiah mƀur chi brê,... pal geh sền, tam gơl.

Pơn dŭt pơrjum cri bơyai, ồng Quàng Văn Hương, Phó Củ tịc Hội đồng Zân tộk Quốk hội đơs niam ală jơnau tă pơgồp bal bơh ală kwang bàng dê. Tài mùl màl kal ke, gơkòl mờ ală càr neh gơtìp pal geh ai tơlik ală broă pal tam gơl bè broă dong kờl, nàng bơsong, tàm hơ̆ uă ngan là ală kơrnoăt bơtơl geh gơrềng uă ngan tus mờ kòn cau, bè: Bơta 17 bè Kơl nòl bơh Dà lơgar bè ù tiah gơwèt mờ làng bol kòn cau; geh ờ uă sèng tàm Bơta 52, Bơta 175, Bơta 178, Bơta 179, Bơta 180 dê. Ồng Quàng Văn Hương pà git tai: “Jơnau yal bơh ală kwang bàng jăk chài, cau atbồ, mờ uă ngan là jơnau tam pà bơh Hội đồng Zân tộk nàng gŏ geh ală bơta di pal mờ ờ hềt di pal, kal ke mờ ù lơh hìu ơm bal mờ ù lơh sa ai làng bol in. hơ̆ là ală broă dong kờl wèt tus tŭ tam gơl Adăt Ù tiah dơ̆ do. Mờ ală jơnau kờñ bè hơ̆, bol añ iăt, ưn ngài 12 jơnau đơs bơh ală kwang bàng. Bol añ geh rơwah tơngu me tờm gơrềng tus ală kơrnoăt tàm Rơndăp broă cih Adăt geh nùs nhơm ù tiah nàng kơlôi sơnơng mờ geh jơnau đơs ală broă dong kờl ai tiah làng bol kòn cau in; dơ̆ bàr là pơyoa tus mpồl sền sơwì, nàng ai geh jơnau ring bal”.