VOV4.K’ho - Tài lam lơh ring bal uă broă lơh dong kờl ai càn priă, tac sơntìl chi tam, tàm jàu bơta chài tam sơngka sền gàr mờ bơt bơtàu ală broă lơh lài lơh niam wơl suơn kơphe jat gùng dà broă lơh tam kơphe kơ\ kơljap nàng cau lơh broă sa in bơsram… càr Lâm Đồng neh gơ gơs là càr lam lài tiah Tây Nguyên tàm broă lam lơh broă lơh tam pa wơl kơphe bơh Chính phủ dê.

Tơngai rềp ndo, suơn kơphe ơnàng 10 lồ bơh hìu bơnhă ồng Lê Quang Linh tàm xã Lộc Đức, kơnhoàl Bảo Lâm, càr Lâm Đồng neh gơ gơs là anih tus bơsram mờng chài bơh uă cau lơh broă sa tàm tiah do dê. Suơn hìu bơnhă ồng dê gơ hòi gơ jà uă cau tus sền là tài bơh ồng Linh neh tam gơl dùl suơn kơphe kra ràm, cồng nha tơnhàu lơyah gơ gơs dùl suơn kơphe bơkiar sơntìl pa, ai cồng nha tơnhàu gơguh tus 7 tấn kơphe gar tàm 1 lồ tàm 1 nam. Nàng gơtùi lơh geh cồng nha do, ồng Linh neh tam pa wơl jơh bă kơphe hìu bơnhă ồng dê mờ broă lơh hời rơ hời, kơnờm bơh hơ\, tàm gùt tơngai bơkiar lơh niam wơl, suơn kơphe hìu bơnhă ồng dê sùm geh priă jền mờ cồng nha tơnhàu sùm gơguh uă jat pah nam:

Dilah he lơh niam wơl mờ broă kơl sang jơh den khà kơphe tơnhàu ờ geh tai, bè hơ\ den he ờ git pal kơnờm bơh lơi nàng geh priă bơcri. Den tàng pal lời wơl 2, 3 ntê yau nàng geh priă pơn jat tai ròng sơntìl pa. Kung bơh hơ\ den he ờ gơwèt tàm priă càn, halà pal kong mờ bơta kal ke bè priă jền. Lơh bè hơ\ den dut ndơl kung gơtùi lơh gùt suơn kơphe ndrờm geh sơntìl pa lơm. He là cau lơh broă sa den tàng tu\ lơh pal sơnơng nền nòn, tu\ neh kơl jơh dùl suơn chi den priă bơcri uă ngan, mờ pal kơp tus 3 nam den he ai priă bơcri bơh lơi, pal bơkiar hời rơ hời, bơkiar 70% lài, klah ntê nàng gơ in ha pah tờm, geh tơl àng mattơngai sòl den hơ\ sồng tờk kơphe gơtùi cat, gơtùi dờp àng mattơngai sòl, hơ\ sồng he sơngka sền gàr niam tai den suơn he dê ngan là geh cồng nha.

Ai gơwèt mờ ồng Huỳnh Đức Đông, ơm tàm Khu phố 13, thị trấn Di Linh, kơnhoàl Di Linh, càr Lâm Đồng pà git, bơh ngai bơsram mờ ngui bơta chài tam kơphe bơh ală broă lơh lài bơh gah lơh sa suơn sre càr Lâm Đồng dê bơt bơtàu, cồng nha tơnhàu suơn kơphe kra ràm rlau 25 nam hìu bơnhă ồng dê neh gơguh loh làng ngan. Bơdĩh mờ cồng nha tơnhàu kơphe gơguh uă rlau 2 dơ\, suơn kơphe gam tam gơl gơs pa wơl mờ sùm dờng, gơs niam. Bơta pàl nha, jrùh plai mờ ală bơta kòp tu sa aniai tờm, rơyas kung neh ndrờm bè geh tơn jơh tơn:

Lài do, cồng tơnhàu kơphe lơyah ngan, mìng geh mờr 3 tấn lơm, ờ gơtùi geh rlau. Mơya tơnơ\ do den cồng nha tơnhàu uă ngan, mờ kòp tu sa aniai kung ờ gam tai. Lài do, a` ờ git loh ală bơta chài sơngka sền gàr, ờ git ngui den suơn kơphe sùm gơtìp kòp tu sa aniai, jrùh plai uă ngan ờ tơt plai uă, gơs niam bè tu\ do.

Bal mờ bơt bơtàu ală broă lơh lài, gah lơh sa suơn sre càr Lâm Đồng gam pơgồp bal uă ngan mờ rơndap broă lơh tam kơphe kơ\ kơljap VnSAT nàng mblàng wơl ală jơnau git wă tam sơngka sền gàr kơphe jat broă lơh pa bơh broă lơh ù, rơwah sơntìl, klah ntê, tus bơta chài ơn phơng, rơcang sơndră kòp tu sa aniai mờ [ồm dà tềm pềr… ai làng bol lơh broă sa in. Jat ồng Nguyễn Phúc, ơm tàm xã Lộc Ngãi, kơnhoàl Bảo Lâm, càr Lâm Đồng yal, tơnơ\ tu\ ngui ală bơta chài pa tàm broă tam kơphe, jơh bă kơphe geh dong kờl tam pa bơh hìu bơnhă ồng dê neh geh bơta hòn dờng mờ gơs niam ngan, hơ pơrgon cèng wơl ală kàl lơh sa tơnhàu geh uă tàm tơngai tus:

Làng bol lơh broă sa lơh den lài do bơta git wă ờ huan geh, tu\ mờ tus bal ală ơdu\ bơto pơlam den bơta git wă bè tam, sơngka sền gàr kơphe geh tơnguh uă ngan. Bơh broă tờ trồm, ơn phơng, [ồm sơnơm.. đơs bal là go\ geh cồng nha uă ngan.

Jat ồng Lại Thế Hưng, Kuang atbồ Chi cục tam phan mờ sền gàr phan tam càr Lâm Đồng yal, bơdìh lam lơh uă ngan broă lơh tam pa wơl kơphe, Lâm Đồng gam pơgồp bal mờ hìu bơsram Đại học Trung Nam Hàn Quốc kơlôi sơnơng geh cồng nha mờ bơt bơtàu ală broă lơh lài nàng pơn jờng cau lơh broă sa mut ngui, kơnờm bơh hơ\ cồng nha tơnhàu mờ bơta niam kơphe bơh cau lơh broă sa dê ngai sơlơ geh tơnguh rlau:

Bol a` geh ală bơta sơnơm lơh niam dờng pràn RIC10WP, gơ sơt tu luh 18EC neh geh ai ngui tàm broă lơh tam pa wơl kơphe bơh càr Lâm Đồng dê. Ală bơta sơnơm do dong tờm kơphe hòn dờng mờ gơs niam, ngan là gơwèt mờ ală suơn kơphe gơtìp pàl nha, kra ràm den lơh rơyas cat pràn rlau, mòn gơs rơyas pa gơtùi jồp phơng, lơh gơguh uă cồng nha tơnhàu, bơta niam kung bè bơta kơ\ kơljap.

Kơnờm mờ broă lơh jăt ndrờm bal uă broă lơh, broă lơh niam wơlbă ù tam kơphe neh kra càr Lâm Đồng neh geh uă cồng nha niam, gơs bă ù tam kơphe dờng ơm dơ\ 2 tàm Tây Nguyên tàm broă lơh jăt broă tam wơl kơphe bơh Chính phủ dê.Pal kah ngan, tàm hơ\ geh uă suơn kơphe tam wơl geh cồng nha tơnhào bơh 7 tus 10 tấn tàm 1 lồ 1 nam, ai geh khà kơphe  gùt càr geh rơlao 450 rơbô tấn tàm 1 nam.

Bè hơ\, bơta lơi lơh càr Lâm Đồng lơh geh cồng nha niam bè hơ\? Jơnau bơh bơr tơnơ\ do mờ ồng Phạm S, Phó Chủ tịch UBND càr Lâm Đồng geh đơs tus loh làng rơlao bè broă do?

Tiến sĩ Phạm S: Lài jơh, tàm bơta geh ai cồng nha broă lơh sa lơh tòm, den tàng UBND càr lam sồr Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn tàm broă bơyai lơh, mblàng yal làng bol in go\ broă tam wơl kơphe geh cồng nha là tòm ngan.

Broă dơ\ 2, uă càr ndai, tàm broă lơh jăt  den pal rơwah sơntìl phan tam, ai tơngai ù in ơm rơlô, lơh niam ù…bè hơ\ den roh uă ngan tơngai, làng bol ờ geh priă tàm rài kis.

Tàm tu\ hơ\, càr tơrgùm ai geh bơta tòm tài bè lơi tòm kơphe hơ\ kra ha là tài kòp, tài truyến trùng… di lah ờ di tuyến trùng mờ là bơta niam tàm ù den ai tam mơ, bè hơ\ tơmù tơngai, ờ lời làng bol kơ\p tus mờ jơnau bơto sồr bơh Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn tai.

Tàm broă đơng lam bè hơ\ den càr Lâm Đồng pal ai di pal tơngu broă lơh mùl màl, làng bol g^t mơ mờ lơh jăt.

Dơ\ 2, broă tơnguh bơtàu kơphe pal tàm tơngu me sơntìl pa, bè ờs cồng nha geh bơh 2 tus 2 tấn nggùl mờ ai cồng nha tus bơh 5 tus 5 tấn nggùl den geh uă rơlao 2 dơ\, gơguh uă den tàng ơla mờ broă cau tam 2 lồ nggùl den mìng tơrgùm tam gơl 1 lồ.

Dơ\ 3, hơ\ là jơnau đơng lam bơh Ngân hàng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn mờ Ngân hàng kă bro ndai bè BIDV, ha à Viettinbank, mờ bơta tòm là ngân hàng Nông nghiệp den tàng neh lơh geh sră nggal lài, làng bol mìng tus tam gơl măt sơnđan, tam gơl bă ù, den tàng làng bol mhar ngan geh càn priă.

Dơ\ 4, càr Lâm Đồng jào Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn atbồ ală bơta sơnìl mờ geh gàr bơta niam. Làng bol pin dờn tus mờ broă tam gơl măt sơnđan, tam gơl uă ù tam, den tàng làng bol mhar ngan geh càn priă.

Dơ\ 5, bal mờ hơ\ là bol a` ai mờ tam pà bal ală bơta sơntìl di pal mờ tơl tiah geh ai bơh cồng nha kơlôi sơnơng khoa học, den tàng làng bol iang nùs ngui.

Tàm tơngu me lơh jăt 5 broă lơh bè hơ\, den tàng càr Lâm Đồng di lah pơn drờm mờ ală càr tàm Tây Nguyên den neh geh 60% bă ù jăt mờ ală càr ndai, 82% khà priă ai càn pơn drờm mờ ală càr Tây Nguyên.

Tàm tu\ hơ\, geh ờ uă càr ndai bè Dak Nông, Kon Tum bơta pràn kờ` lơh sơntìl mờ tam wơl geh ờ uă ngan pơn drờm  mờ càr Lâm Đồng. Den tàng, bol a` kơlôi là tu\ lơh ndrờm bal bè hơ\ den geh pơgồp bal ai càr Lâm Đồng geh cồng nha uă rơlao  mờ càr Dak Lak mờ gơs là càr lam lài bè cồng nha bal mờ khà geh kơphe lơgar Việt Nam dê.

-Ơ Ồng, bu\ lah bơta niam mờ khà geh kơphe càr Lâm Đồng neh sơlơ ngai sơlơ geh tơnguh uă rơlao, mơya rài kis cau tam kơphe gam kal ke, priă geh ờ ring niam, di gơlan bơta tòm là tài broă pơgồp  ba tàm broă tăc he dê gơwèt mờ phan do gam ờ pràn?

Tiến sĩ Phạm S: Gơtùi đơs là, broă tam do là pơgồp bal broă lơh sa mờ pơgồp bal mờ khà geh kuơ, sền tàm khà uă pơn drờm mờ khà geh lơh là gam ờ uă tu\ do mìng rơ\p 17%, den tàng broă làng bol kờ` geh pơgồp bal mờ broă kơlôi rơcang lài bơta kuơ kă bro mờ anih lơh sa kă bro den ờ kơl jăp.

Broă dơ\ 2, he kơnờm uă ir mờ [làng ìs geh is, ờ hoan geh cau geh [làng ìs is, trồ tiah tam gơl, tàm kàl tơnhào den trồ ờ geh tơngai, tàm tu\ ờ geh [làng ìs lơh bơta niam kơphe càr Lâm Đồng gơtìp gơmù.

Bol a` tus sền bơta kuơ kơphe pơn drờm mờ càr Dak Lak, Buôn Ma Thuột dê den càr Lâm Đồng ờ niam rơlao. Khà hìu pơgồp bal mờ anih lơh sa kă bro gam ờ uă rơlao jăt mờ ală bơta phan tam ndai mờ tu\ do broă geh ală Hợp tác xã gơwèt mờ tòm kơphe gam ờ uă ngan jăt mờ jơnau kờ`.

Den tàng, geh ờ uă tiah tàm tiah sar lơgar ngài geh lơh tàm bơta gơdờp bal ờ uă, cồng nha ờ uă, bal mờ bơta kuơ tam gơl bal bơh gùt dunia tu\ do di pơgăp bơh 34 tus 35 rơbô tàm 1 k^, den dùl bơnah cau tam kơphe kung gam tìp kal ke.

-Bè hơ\ tus do, càr Lâm Đồng geh ală broă lơh lơi kờ` chồl pràn mờ hòi jà uă rơlao tai ală gah lơh sat us bal bơ\t bơtàu broă pơgồp bal kờ` tăc kơphe – do là dùl tàm ală phan geh lơh tòm càr he dê?

Tiến sĩ Phạm S: Gơwèt mờ càr Lâm Đồng, kờ` tơnguh bơta kuơ kơphe tàm bơta tam gơl trồ tiah den càr geh pơn jăt tai chồl pràn broă lơh jăt rơndăp broă tam wơl kơphe, tài do là dùl gùng dà broă lơh di mờ di tàm bơta tus bal bơh ală bơta phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre gùt dunia dê.

Broă dơ\ 2, ai tiah niam kờ` ơla mờ ờ uă bă ù tam kơphe vối tam gơl kờ` tam kơphe ce. Ờ geh tiah ndai geh bơta niam kơphe bè càr Lâm Đồng, tàm hơ\ uă ngan là tàm Cầu đất Dà Làc, mờ pơn jăt tai rơwah ală sơntìl geh bơta niam uă, bè ờ mìng kơphe Arabica, catimor mờ càr geh tơrgùm tam sơntìl Bourbon, Catuai Caturra sơntìl gùt dunia kờ` den tàng neh geh dan lài kờ` blơi.

Lam sồr ală anih lơh sa kă bro bơcri priă tàm càr Lâm Đồng jăt broă pơgồp bal kờ` lơh jăt Nghị định sồ 57 mờ Nghị định sồ 98 bơh Chính phủ kờ` tơrgùm lơh pơgồp bal mờ lơh jăt ală broă lơh sa pơgồp bal, lơh broă sa pơgồp bal, kuơ màng là ală broă tơnguh bơtàu lơh sa mpồl bơtiàn kơl jăp gơwèt mờ tòm kơphe.

Rề ơnàng bă ù tam kơphe geh chi kơl dìng gơwèt mờ kơphe mờ lơh jăt ờ uă broă lơh dờng tàm broă lơh kơphe ờs mờng tam gơl tus mờ broă lơh kơphe hữu cơ kờ` tus bal mờ bơta kuơ gùt dunia dê, kờ` he rơwah drà kă bro sơlơ ngai sơlơ ờ uă mơya bơta kuơ den tam gơl jơnau g^t wă làng bol mờ anih lơh sa kă bro geh lơh bal bè hơ\, pơgồp bal tàm broă lơh gah lơh kơphe kơljăp, làng bol mờ anih lơh sa kă bro kơphe geh uă priă, cồng nha uă tàm tơngai tus.

-Ơi, dan ưn ngài ồng!

Cau mblàng K’ Duẩn mờ Ndong Brawl