VOV4.K’ho– Lơh broă sa hữu cơ geh sền là gùng dà broă lơh kơ\ kơljap bơh rài lơh sa suơn sre pa. Tàm Dak Lak, ua\ broă lơh sa suơn sre hữu cơ neh ai go\ cồng nha tài broă do ờ mìng cèng wơl pràn kơldang să jan cau ngui sa in mờ gam lơh gơlik ală phan bơna geh bơta pràn tàm pơr lòng, geh drà kă bro blơi, tơnguh bơta kuơ lơh geh phan bơh suơn sre.

Mò Triệu Thị Duyên, ơm tàm xã Ea Wy, kơnhòal Ea Hleo, càr Dak Lak geh 1 lồ kơphe tam bơrlu\ mờ tờm tiêu gam tàm tơngai tơnhàu, broă mờ dê pah ngai là lòt tàm suơn sơngka sền gàr suơn chi. Kung gam là ală broă lơh jì nhơt, ơn phơng, [ồm dà, klah ntê, klah cồng, kơryan kòp tu sa aniai, … mơya ală broă lơh mờ mò Duyên lơh tàm suơn chi gam ngai sơlơ tam gơl, ngan là 2 nam rềp ndo.

Ala mìng go\ nhơt den jì kloh, tus tơngai den lòt hờ anih tac phơng nàng blơi phơng ơn tờm chi in, kòp tu sa aniai den blơi sơ nơm nàng [ồm, den tu\ do mò Duyên jì nhơt là nàng kờ` ngui phơng bơh nhơt nàng ơn lơh niam ù, ơn phơng den sền gròi tàm broă bơ tơl bơta pràn, tơnguh khà m[ùr ù in, hơ\ sồng nàng ù ròng tờm chi, ờ di là mìng ơn phòng tờm chi in bè lài do. Suơn chi ờ gơs tơlir tơnơ\ pah dơ\ ơn phơng bè lài, mơya tam gơl wơl tờm chi hờn dờng niam, kòp tu sa aniai kung hời rơ hời dùl êt, kung ờ duh pal ngui sơ nơm hóa học tai. Mò Duyên pà git: “Lơh broă jat broă rơndap lơh hữu cơ sinh học den he ngui ală bơta phơng git loh anih lơh gơlik, dơ\ 2 tai là ngui vi sinh bơh phơng he jơm glòm is gơ ồm lề hơ\ sồng he ơn tờm chi in”.

Mò Duyên là dùl tàm 16 hìu bơnhă geh jơng bơh hợp tác xã lơh sa suơn sre Ea Wy, kơnhòal Ea Hleo, càr Dak Lak dê gam tam tiêu, kơphe, tờm chi sa plai jat gùng dà broă lơh hữu cơ. Bơh broă sơngka sền gàr jat mờng quèng tơl nă cau dê dùl broă lơh bè lài do, tu\ geh bơ to ală jơnau git wă, broă lơh sa tàm broă lơh sa mờ ngui sa, 16 hìu bơnhă geh bal bơta kơp kờ` lơh gơlik mờ tac phan lơh gơs bơh suơn sre kloh niam, gàr niam tiah kis tờm chi in hòn gơs niam kơ\ kơljap, ờ dờ ờ dă tus mờ pràn kơldang cau lơh sa bal mờ cau ngui sa in, neh lơh bal mờ hơp crơng gơs Hợp tác xã lơh sa suơn sre Ea Wy mờ ai tơl khà hữu cơ lơh jơnau kờ` ai ală broă lơh sơngka sền gàr suơn chi he dê. Tu\ neh ring bal broă lơh sa jat gùng dà broă lơh hữu cơ, Hợp tác xã dong kờl kỹ thuật ai ală hìu bơnhă tàm Hợp tác xã in, tac phơng sih kung bè ală broă drơng ala nàng sơngka sền gàr tơl niam.

Mò Luơng Thị Oanh, kuang atbồ Hợp tác xã lơh sa suơn sre Ea Wy pà git: “Broă rơndap lơh hữu cơ kal ke ngan lơh den tàng tu\ do Hợp tác xã gam lòt jat gùng dà broă lơh hữu cơ, hơ\ là gam ngui phơng hữu cơ, ngui ală phan hữu cơ bè kơmhồ kơphe, ală phan mùl geh tu\ jì nhơt den làng bol jơm glòm gơ in gơs vi sinh, nàng ơn chi tam in den hơ\ kung là dùl bơta [uơn mùl geh nàng ngui bơh ală hìu bơnhă”.

Ai gơwèt mờ ồng Phạm Văn Đồng, dùl nă cau lơh broă sa gam sơngka sền gàr suơn kơphe jat gùng dà broă lơh hữu cơ tàm xã Ea Kao, [òn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak den broă lơh jat broă rơndap lơh sa hữu cơ là broă lơh pal geh bơh dùl rài lơh sa suơn sre kơ\ kơljap dê. Cau lơh broă sa là cau neh mờ gam rơcang lài tơnguh bơta niam phan lơh gơs bơh suơn sre he dê. Bulah drà kă bro ai ală phan lơh gơs geh bơta niam ua\ kung gam là dùl drà kă bro dềt lơm, mơya bơh lơh jat ngan ngồn jat gùng dà broă lơh hữu cơ, suơn sre ồng dê neh geh ală drà kă bro tơlik tơl khà kal ke git, jòi tus mờ blơi mờ khà pria\ dipal tơ nơ\ tu\ tơngai lòt sền, jòi git ngan ngồn mờ sền sơ wì bơta niam phan lơh gơs: “Bơh tu\ lơh bal mờ kong ti kung bè mpồl lơh bal crơng gơs broă lơh sa jat tơl khà kơphe bơkah UTZ den suơn kơphe a` dê neh geh lơh sră dờng tơl khà kung bè gam wèt tus lơh sa jat gùng dà broă lơh hữu cơ, tu\ do tàm 2, 3 mpồl lơh sa kă bro kung bè kong ti Midofuncare neh blơi jơh phan lơh gơs a` dê mờ khà pria\ blơi ua\ rlau 2 dơ\ pơn drờm mờ khà pria\ tàm drà kă bro, pơgap bơh 65 tus 70 rbô đông tàm 1 ki\”.

Bơdìh mờ broă lơh sa jat ală tơl khà tàm lơgar mờ dunia bè: VietGAP, GlobalGap, UTZ, FLO… tơngai rềp ndo, tu\ bơta tơnguh bơta niam mờ bơta kuơ lơh geh bơh phan lơh gơlik bơh suơn sre ai tơlik, ua\ cau lơh broă sa, mpồl lơh broă bal, hợp tác xã tàm Dak Lak neh rơ wah broă lơh sa jat gùng dà broă lơh hữu cơ.

Ồng Nguyễn Đăng Long, Kuang atbồ Hợp tác xã lơh sa suơn sre hữu cơ Ea Hleo, càr Dak Lak, dùl tàm ală mpồl gam lơh broă jat gùng dà broă lơh hữu cơ pà git: Tus tu\ do, bulah Dak Lak ờ hềt geh phan bơna tơl khà hữu cơ, mơya bơh ală suơn sre gam geh sơngka sền gàr jat broă rơndap lơh hữu cơ, ua\ mpồl, anih lơh gơlik neh gơtùi tac ală khà phan mờ bơta kuơ lơh geh ua\ rlau mờ phan bè ờs, bơh mùl màl lơh sa jat broă rơndap lơh hữu cơ, ală mpồl kung neh lơh bal mờ ală drà kă bro geh jơnau sồr tơl khà kal ke, hơ pơrgon gùng lòt pa cèng bơta pràn ai cau lơh broă sa lơh broă jat broă rơndap lơh hữu cơ in: “Ală bơta lơi mờ he neh lơh geh là bè bơta mpồl bơtìan, cèng wơl pràn kơldang să jan ai cau lơh sa in, jơh ală cau tàm mpồl in jat broă rơndap lơh hữu cơ ndrờm geh pràn kơldang să jan niam, cau ngui sa kung geh ngui phan ờ do ờ dă. Tàm nam pa do, Hợp tác xã a` dê tac geh 80 tấn tiêu hữu cơ tus drà kă bro châu Âu, khà pria\ tiêu hữu cơ ua\ rlau 2 dơ\ pơn drờm mờ drà kă bro”.

Lơh sa suơn sre jat broă rơndap lơh hữu cơ tàm Dak Lak tu\ do neh geh ua\ cau lơh broă sa sền gròi, bulah bè hơ\ ua\ ngan kung gam là lơh is lơm. Bulah gam ua\ kal ke, mơya ală mpồl, ală cau lơh broă sa bơh sơn rờp sền broă lơh sa jat broă rơndap lơh hữu cơ lài ngan là tài pràn kơldang să jan, tiah ơm kis mpồl bơtìan, mơkung là tu\ niam nàng lòng tơnguh pràn jak lơh sa mờ jòi drà kă bro tàm tu\ tơngaimut gơ rờm bal dunia tu\ do.

Tây Nguyên đơs bal, càr Dak Lak đơs is là tiah geh ù tiah, trồ tiah [uơn kờ` ngui ală khà broă tàm broă lơh tơnguh uă bơta niam, bơta kuơ phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre. Lơh sa suơn sre hữu cơ là dùl tàm ală khà broă gơtùi lơh gơs tàm ù tiah bazan do.

Mơya, kờ` wă rơlao tai bè broă lơh sa hữu cơ geh ală kal ke, ală bơta [uơn lơi mờ ală jơnau tơnkah tu\ lơh sa suơn sre hữu cơ? Cau ai tơng^t jơnau đơs do geh dơ\ lùp Tiến sĩ Phan Việt Hà, Phó kuang atbồ, Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên bè tơngu me do.

-Ơ ồng, bè lơi geh sơnđan là lơh sa suơn sre hữu cơ? Ală bơta kuơ tu\ lơh sa suơn sre hữu cơ?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Lơh sa suơn sre hữu cơ là dùl broă lơh sa neh geh ai ngui bơh jo\ mờ tu\ do he geh uă ngan bơta niam mờ uă ngan sră geh dờp tơnguh bơtàu hữu cơ.

Jăt dùl jơnau bal ngan bơh mpồl lơh sa suơn sre hữu cơ dunia yal, lơh sa suơn sre hữu cơ mờ wèt tus lơh sa kơl jăp tàm hơ\ tơnguh uă broă sền gàr sinh thái.

Kuơ màng là tàm broă lơh sa suơn sre hữu cơ den cau kơrian jơh ală broă ngui ală hoá chất tơrgùm bal, tàm hơ\ geh ală phơng sih, sơnơm tu mờ ală bơta kờ` lơh tơnpràn tòm phan tam tơrgùm bal.

Tàm broă lơh sa suơn sre hữu cơ den cau lam sồr tam gơl tàm broă tam phan mờ geh wèt tus mờ broă lơh ndrờm bal mpồl bơtiàn mờ sền gàr phan geh kuơ.

-Tây Nguyên đơs bal, càr Dak Lak đơs is geh ală bơta geh kuơ bè lơi tu\ wèt tus broă lơh sa suơn sre hữu cơ?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Tàm càr Dak Lak geh ai bơh tàm bơta tòm he geh bă ù tam kơphe uă ngan tơnơ\ mờ hơ\ là tiêu, hơ\ là ală bơta tòm ngan kờ` he gơtùi lam sồr tơnguh bơtàu lơh sa suơn sre jăt broă lơh kơl jăp, hơ\ là, lài ngan he pal geh ală broă lam sồr tơnguh bơtàu lơh sa suơn sre jăt ală broă lơh hữu cơ sinh học mờ dờng rơlao tai he pal tơnguh bơtàu broă lơh sa suơn sre jăt broă lơh tơl tiah.

Tàm do bol a` kờ` đơs tus mờ bơta niam lơh sa suơn sre kờ` jơh ală bơta tàm hơ\ ndrờm geh broă lơh bal mờ tàm logic geh là prăp gàr ù mờ dà. Bơdìh hơ\ tai, he pal geh ală broă lam sồr broă tam jào khoa học kỹ thuật, hơ\ là he ai ală phan lơh broă khoa học kỹ thuật pa ngan tàm broă lơh sa. Do là broă lơh tòm di pal ngan.

-Hơ\ là broă lơh jo\ jòng, bè hơ\ kờ` lơh sa suơn sre jăt broă lơh hữu cơ rơhời wèt tus geh ală khà niam hữu cơ den tu\ do làng bol lơh broă sa pal kah ală broă lơi ơ ồng?

Tiến sĩ Phan Việt Hà: Tu\ do den he gam tàm tơngai tơnguh bơtàu lơh sa suơn sre mờ khà tam phan uă, den tàng geh uă ngan broă gơrềng bal tus mờ broă gơtìp ờ pràn tàm ù, dà mờ geh tu\ lơh ờ niam tus mờ cồng nha broă lơh sa.

Tài bè hơ\ den tàng lơh sa hữu cơ là dùl tàm ală broă lơh mờ he pal wèt tus kờ` he rơhời tơnguh wơl sinh thái mờ geh tơnguh bơta pràn lơh sa kờ` sinh thái ù mờ dà in. Mơya, kờ` geh khà do den do là bơta kal ke ngan. Di lah he lơh sa hữu cơ den khà priă gơguh uă ngan.

Den tàng tu\ do he là dùl lơgar geh khà priă bè ờs den broă lơh sa hữu cơ he dê pal lơh sa jăt broă lơh dềt lài. Geh ală khà broă geh ai, he pal jòi geh drà kă bro lài ai phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre hữu cơ in.

-Ơi, dan ưn ngài ồng bè ală jơnau ồng pa yal.

                                                                                                              Cau mblàng K’ Duẩn mờ Ndong Brawl