VOV4.K’ho– Plai màk là tờm chi tam ờ pa gơ wèt tus mờ làng bol lơh broă sa tàm càr Dak Nông. Bulah bè hơ\, ală nam lài, làng bol lơh broă sa sùm tam is, den tàng khà pria\ tac ờ kơ\ kơljap. Pơgap 2, 3 nam do, ua\ cau lơh broă sa tàm càr neh tam gơl gơs broă tam tờm plai màk hữu cơ nàng tac hờ lơgar ndai. Mờ broă lơh do gam lơh gơlik cau lơh broă sa in gùng dà tam gơl chi tam, dong tơnguh pria\ lơh geh.

Tàm bă ù tờm kau su neh kra, nhai 4 nam 2020, hìu bơnhă ồng Nguyễn Văn Chung ơm tàm thôn Tân Lập, xã Dak Ru, kơnhòal Dak Rlâp neh tam gơl tam tờm plai màk tac hờ lơgar ndai. Mờ pria\ tă pơgap 300 tơlak đông, hìu bơnhă ồng Chung geh 2 lồ tờm plai màk geh [ồm tềm pềr jat broă lơh [ồm dà is nggùl, geh dra huờr kơ\ kơljap, tu\ do neh gơtùi tơnhàu: “Tam gơl tam tờm plai màk a` kung ngui jat broă lơh pa bè tu\ do, mờ bơta yah ngài 3 thơk nggùl tàm 1 tờm, dà geh crap jat broă lơh [ồm mờ béc lơm. Tam mờ khà ua\ den tàng kong ti blơi kung di đau. Kung kờ` làng bol tam plai màk tam te\ jat broă lơh sinh học là niam ngan rlau jơh, phơng den a` kung ơn phơng hóa học mơya khà ơn ờ ua\, bơh tu\ tam tus tu\ do ơn ờ hềt tus 1 tấn phơng NPK ai sươn do in sơl”.

Geh ù lơm bè, ờ huan geh cồng nha, hìu bơnhă ồng Triệu Văn Hương tàm xã Dak Ru, kơnhòal Dak Rlâp kung neh tă pria\ tam 1 lồ tờm plai màk jat gùng dà hữu cơ. Lài mờ tu\ tam, ồng neh rơcang lài lơh bal mờ mpồl lơh sa kă bro nàng tàm jàu khoa học kỹ thuật mờ blơi phan lơh gơs. Broă lơh bal mờ mpồl lơh sa kă bro dong ồng mờ làng bol gơtùi rơcang lài tàm broă tac mờ khà pria\. Tàm sươn, ală bơta sơ nơm mờ phơng ơn tờm plai màk in ndrờm pal gơ ơm tàm sră cih mat ai gơnoar, tơl khà, ờ lơh aniai tus tiah ơm kis mờ pràn kơldang să jan: “Lài do bol hi tam tờm plai màk bè ờs, tu\ do tàm pơn drờm mờ tam plai màk kloh niam den kung ờ geh bơta lơi kòl yan, tă pria\ lơh den kung ndrờm lơm, hòn gơs niam. Jat bơta kơp kờ` bơh làng bol dê den `chi bơh tài bol hi pal lơh jat broă lơh tam tờm plai màk kloh niam, là tài bơh plai màk kloh niam tac yòm rlau”.

Ồng Phạm Văn Long là dùl tàm ală cau lơh broă sa geh mờng chài tam tờm plai màk tac hờ lơgar ndai tàm xã Dak Ru. Tơ nơ\ 3 nam tam sền go\ geh cồng nha ua\, nam do, ồng pơn jat tai tam 1 lồ plai màk. Tàm drà kă bro, khà pria\ plai màk hữu cơ jơnhua rlau mờ plai màk tam ờs mờng. Plai màk khà dùl geh khà pria\ 35 rbô đông tàm 1 ki\; khà 2 geh khà pria\ tac 25 rbô đông tàm 1 ki\, mờ khà bè ờs geh tac 14 rbô đông tàm ki\: “Kờ` tơl khà tac hờ lơgar ndai ờ di là broă [ươn, cau lơh broă sa pal sền gròi pah ngai, sền go\ gơtìp kòp lơi den bơsong di tu\ mơ, ờ gơtùi lơh jo\”.

Mùl màl tàm Dak Nông tu\ do, cau lơh broă sa ua\ ngan tam sơntìl plai màk Đài Loan. Sơntìl plai màk do dilah sơngka sền gàr niam den cồng nha tơnhàu kờp bal geh bơh 70 tus 100 tấn tàm 1 lồ, mờ khà pria\ tac tàm drà kă bro bơh 15 tus 17 rbô đông tàm 1 ki\; dilah plai màk tơl khà tac hờ châu Âu den khà pria\ tac digơlan gơguh ua\ rlau 2 dơ\. Tơ nơ\ kờp jơh pria\ sơngka sền gàr, cau tam plai màk geh pria\ cồng pơgap 100 tơlak đông tàm 1 lồ.

Nàng geh tiah tam plai màk kơ\ kơljap, ală anih kă bro, kong ti neh rơcang lài lơh bal mờ cau lơh broă sa nàng tam plai màk, pơn rơ ngan tàm hơ\ geh Kong ti TNHH MTV lơh sa, kă bro, broă drơng ala Long Huệ. Ồng Nguyễn Chí Long, Kuang atbồ Kong ti pà git: “Đah kong ti Long Huệ kung neh ki\ sră pơrgon blơi phan lơh gơs làng bol dê, 2, 3 hìu bơnhă hơ pơrgon tac mờ khà pria\ geh ki\ bơh sơn rờp, den he ki\ sră hơ pơrgon mờ khi, ai 2, 3 hìu bơnhă den geh blơi jat khà pria\ tàm drà kă bro. He geh lơh ngan nàng jòi anih blơi mờ ki\ ală sră pơrgon dờng nàng lơh bè lơi cau lơh broă sa gơtùi tam tờm plai màk mờ tac mờ khà pria\ yòm rlau”.

Ơ làng bol mờ gơ\p bơyô! Dăk Nông geh ù tiah trồ tiah gơdờp ngan mờ uă tờm chi tam, tàm hơ\ geh tờm plai màk. Mơya, tàm bơta geh ngan pà go\, broă tam mờ rề ơnàng bă ù tam uă tờm chi tam do kung gam geh lơh is, lơh rah rài, lơh dùl ê, ờ go\ lơh jăt rơndăp ù tiah ai tam den tàng drà blơi ală phan bơna do gơtìp kal ke ngan, digơlan gơtìp uă bơta hoàc hươr. Cau lơh báo mờng cih bè jơnau do geh dơ\ boh bơr mờ mò Nguyễn Thị Tình, Phó Kuang ătbồ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn càr Dăk Nông nàng gi\t geh ală gùng dà, broă dong kờl bơh gah lơh broă sa sươn sre càr Dăk Nông dê tàm broă rề ơnàng bă ù tam uă tờm plai màk dùl bă kơ\ kơl jăp jo\ jòng.

Ơ mò, dan mò pà gi\t jơh ală bơta bè broă rề ơnàng bă ù tam uă tờm plai màk tàm ù tiah càr Dăk Nông dê tus tơngai tu\ do?

Mò Nguyễn Thị Tình: Bè broă rề ơnàng bă ù tam uă tờm plai màk tàm càr Dăk Nông tus tu\ do jăt khà kờp bơh ală tiah dê, den tus nam 2020 do, den bă ù tam tờm plai màk geh pơgăp rlau 1 rbô 700 lồ, bal mờ cồng nha lơh geh kờp bal den geh 30 tấn tàm dùl lồ, plai màk lơh geh pơgăp 40 rbô tấn. Ù tiah geh bă ù tam tờm plai màk uă ngan rlau jơh tàm càr den geh tam uă tàm 2 kơnhoàl, là: Tuy Đức bal mờ rlau 500 lồ, mờ kơnhoàl Dăk Song mờr 600 lồ. 2 kơnhoàl do là tiah lài do cau lơh broă sa tam uă tờm tiêu, tơnơ\ hơ\ kung gơtìp kòp chơ\t mhar chơ\t lơyaì sơl, bal mờ uă bă ù lời gời den tàng cau lơh broă sa ngui nàng tam gơl tờm chi tam. Sền bal làng bol gam tam jăt bè broă lơh is sơl, broă tam mờ geh lơh bal mờ gơ\p jăt broă lơh hợp tác xã den kung gam ờ hềt uă sơl, broă tă bro kung khăt gơboh is sơl jăt drà kă bro mờ ală đại lý cau blơi, ờ hềt jăt dùl ròt bal, lơh bal kơ\ kơl jăp mờ gơcèng bơta kơ\ kơl jăp jo\ jòng.

Tu\ do, tờm plai màk tàm Dăk Nông ờ hềt geh drà nàng tăc kơ\ kơl jăp, ngan den tàng bè hơ\ mờ priă kă bro tu\ gơguh tu\ den gơmù uă ngan, bè hơ\ jăt mò den broă lơh lơi nàng tơn jơh te\ broă ờ niam do taih?

Mò Nguyễn Thị Tình: Gơ wèt mờ drà kă bro kơ\ kơl jăp ai tờm plai màk in den kung geh sơl uă bơta gơrềng, dùl tàm ală jơnau bơh tài gơbàn mờ jơnau là tài bơh tàm ù tiah càr làng bol kung gam sơl broă lơh sa dềt, rah rài ờ kơ\ kơl jăp, phan lơh geh ờ tơl uă, tiah tam phan ờ hềt uă. Broă lơh sa jăt dùl ròt lơh bal mờ jăt ală jơnau sồr tơl khà bè VietGap, GlobalGap kung ờ hềt geh uă sơl, ngan den tàng bè hơ\ mờ broă gơhòi gơ jà ală mpồl lơh sa kă bro dờng nàng dong kờl blơi jơh phan bơna, bơcri priă phan bơna ai làng bol in den rơ\p mìng geh bơh 4 tus 5 anih blơi nàng lơh dùl ết phan bơh plai màk tàm broă lơh dềt jăt mpồl tiah, mpồl kơnhoàl ù tiah. Ngan den tàng hơ\, bơta niam phan bơna plai màk bơh bol he dê kung gam ờ hềt gơtùi lơh geh ndrờm bal sơl mờ ờ hềt gơhòi gơ jà geh mpồl lơh sa kă bro dờng.

Nàng rề ơnàng bă ù tam uă tờm plai màk dùl bă kơ\ kơl jăp, den jăt mò, broă tờm gơ ơm tàm anih lơi taih? Sở geh bơ\t bơtàu broă rề ơnàng bă ù tam uă tờm plai màk dùl bă kơ\ kơl jăp bè lơi, ơ mò?

Mò Nguyễn Thị Tình: Tàm tơngai tus, nàng rề ơnàng bă ù tam uă tờm plai màk tàm ù tiah càr Dăk Nông kơ\ kơl jăp, geh drà blơi phan sùm den lài ngan là pal lơh niam bè sơntìl, pal gàr geh tiah tam phan hơ\ gơ in niam ngan. Yal lài ai làng bol in gi\t geh bơta kuơ lơh sa kung bè jơnau kờ` bơh drà kă bro dê gơ wèt mờ tờm plai màk. Jăt tàm nùs nhơm hơ\ nàng làng bol geh ală bơta pơlam gùng dà nàng sền gròi tus broă rề ơnàng bă ù tam uă tờm plai màk nàng cèng wơl priă lơh geh sùm ai cau in mờ ờ go\ di là chi tam mìng tam ing lơm ờ mờ cau kung gam sơlơ sơl bơh lài tus tu\ do nàng cau lơh broă sa in lơh nền tam tờm plai màk gơ jăt bơta tơrgùm bal.

Bal mờ hơ\ là pal geh bơta bơto pơlam ai ală tiah kờ` geh ală bơta pơlam gùng dà kơnhoàl ù tiah ai làng bol in nàng rề ơnàng bă ù tam uă. Dong làng bol in bơta gi\t wa\ tàm broă tam, sền gàr kung bè là rwah sơntìl nàng ai tam tờm plai màk lơh bè lơi nàng lơh geh bơta niam, gơmù tus khà lơyah ngan rlau jơh broă ngui sơnơm tu lơh gơrềng tus bơta niam phan bơna. Lam lơh ală broă dong kờl gơhòi gơ jà mờ mblàng yal ai ală mpồl lơh sa kă bro in dong kờl bơcri priă lơh ală hìu măy lơh dùl êt phan, lơh gơlik phan bơh plai màk nàng lơh niam broă blơi phan bơna ai làng bol in.

 Ơi, dan ưn ngài mò uă ngan!

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ K’Duẩn