VOV4.K’ho- Kung bè ală jơi bơtiàn kòn cau ndai tàm Tây Nguyên, cau M’nông Rlơm geh jơnau đơs pơnđik li la ngan bal mờ ală gùng đơs pơnđuk bè tam pớt, yun yơ, Têt ta wêu... cèng bơta yal jơnau, yal bè bơta kơlôi sơnơng. Gùng đơs do ờ geh phan nhơl gùng đơs crih mờ geh tŭ geh sap uh kơmbuat tŭ đơs. Ală jơnau pơnđik đơs yal jơnau sùm là jơnau đơs nrĭ, geh tơngume li la ngan, geh gùng đơs rơlĕ rơlùn. Bơta niam chài do bơh cau M’nông dê tàm kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk gam ơm tềng đap jơnau pơhìn gơtìp roh huĭ. Cau dờng sơnam git đơs pơnđik yal jơnau gam ờ huan gam tai, ai cau kơnòm să den mìng gròi sền, mìng kờñ tus rài kis tam gơl pa.

Jơnau đơs pơnđik cau M’nông mờ làng bol mờ gơp bơyô gam iat bơh Nghệ ñân Y Nhang Liêng ơm tàm ƀòn Năm, xã Dăk Phơi, kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk đơs. Jơnau đơs pơnđik do geh tơngume nting tơngkah kòn sau pal tryăng tryồng lơh broă tàm mìr, pơgồp bal bơta pràn, tam klac bal tàm dong kờl bal mờ gơp lòt gan ală kàl lơh sa.

                                                                Nghệ nhân Y Nhang Liêng uh kơmbuat

Ală jơnau đơs pơnđik yal jơnau bơh cau M’nông dê geh tơngume li la ngan, đơs bè bơhiàn ơm kis tàm hìu bơnhă, ƀòn lơgar, đơs bè bơta kờñ gơboh ùr klau, ală bơta gơ rềng tàm hìu bơnhă, broă lơh sa... Ală jơnau đơs pơnđik geh gùng đơs rơlĕ rơlùn, là bơta nàng làng bol in lơh prài bồ tơngoh, lơh gơlik bơta chờ hờp tơnơ̆ ală ngai lơh broă glar bòl. Bơh ală jơnau đơs pơnđik do, ai tơnggŏ nùs nhơm pin dờn, kờñ gơboh rài kis, bulah kal ke kàr lơi kung sơrlèt gan. Đơs pơnđik M’nông gơtùi đơs dùl nă halà đơs sơrbŏ bơr kờñ gơboh ùr klau. Nghệ ñân H’Jiêng Ndu ơm tàm ƀòn R’cai A, xã Krông Nô, kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk pà git: “Rài yau, rài kis kal ke ngan, ròng kòn ñìm pah ngai tài bơh ờ tơl sa, pal lòt pic biap brê, tờ bùm blàng ròng kòn. Ală tŭ bè hơ̆ cau mè kung đơs pơnđik yal jơnau nàng yal kòn in git bè ală kal ke hơ̆.”

Cau M’nông gơtùi đơs pơnđik tàm khat tŭ lơi, khat tiah lơi. Tàm tŭ lòt lơh broă, tŭ lòt lơh mìr kung đơs pơnđik. Kuơmàng tàm hìu rơng, tŭ ñô tơrnờm halà ală dơ̆ lơh chờ cau M’nông sùm đơs pơnđik. Ala mờ tàm boh bơr den khi đơs pơnđik nàng ala jơnau kờñ đơs.

                                                      Ală nghệ nhân M’nông tàm dơ̆ đơs pơnđik

Đơs pơnđik M’nông, mùl màl là gùng đơs yal jơnau sùm đơs ờ geh phan nhơl gùng đơs crih halà geh đơs mờ sap uh kơmbuat. Kơmbuat sùm bơh cau klau uh, ai sap đơs den cau ùr halà cau klau đơs ndrờm gơtùi lơm. Kơmbuat geh 6 ding, geh 4 ding dờng tềng hơđang, ai 2 ding dềt tềng hơ đơm. Ală ding do geh lir mờ dùl nơm plai nhồng. Khi cau đơs ơm ờ đơs jat gơl den uh kơmbuat rơlĕ rơlùn mờ mpong ntas. Nghệ ñân Y Nhang Liêng ơm tàm ƀòn Năm, xã Dăk Phơi, kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk pà git, kơmbuat do geh bơh yô yau mờ geh uh tŭ đơs pơnđik yal jơnau bè tơngume lơi hơ̆ tàm rài kis. Bulah bè hơ̆, tŭ do ờ huan geh cau git mòn mờ git uh kơmbuat tai: “Añ kờn ngan niam chài mò pàng he dê, añ mòn wơl kơmbuat pa. Tàm do mìng añ git mòn. Ală nghệ ñân tàm tiah ndai ờ git mòn den lòt ai ndo. Tàm do geh uă sơl cau kra mơya mìng añ git uh. Cau kơnòm să ờ git uh, añ bơto sơl mơya khi ờ git.”

Tam pà bơta kơlôi rơcang bè bơta roh huĭ bơh niam chài bơh jŏ kòn cau dê, bi Y Xim Du ơm tàm ƀòn Yuk La 1, xã Dăk Liêng, kơnhoàl Lăk, càr Dăk Lăk đơs là, tŭ rơnàng mò màng, mè bèp ờ huan gam tai den ờ gam uă cau M’nông git đơs mờ git uh kơmbuat tai. Tài cau kơnòm să ờ gam uă cau kờñ đơs pơnđik kòn cau, khi mìng gròi sền tus rài kis tam gơl pa. Mờ ngan ngồn tŭ do geh uă ngan phan bơna nàng lơh prài bồ tơnguh, di mờ sơnam ơruh pơnu: “Ndrờm bè cau kơnòm să ờ gam cau kờñ mờ phan nhơl gùng đơs crih, jơnau đơs pơnđik bơh jŏ kòn cau dê, bơta do kung moat jrùm ngan. Bơta do ai gŏ bơta roh guĭ tàm niam chài bơh jŏ kòn cau tiah do dê mờ hơ̆ là bơta geh ngan bơh bơta bơtàu tơnguh mpồl bơtiàn dê. Mơya dilah lơh ngan prap gàr ală bơta niam den cau kơnòm să pal là cau lam lài tàm broă hơ̆.”

Đơs pơnđik yal jơnau cau M’nông dê bè dùl jơnau kơp kờñ bè rài kis niam bơnĕ rlau mờ dùl phan kuơ lời wơl tàm niam chài cau M’nông dê. Rài kis tam gơl pa, jal mhar bal mờ broă lơh gơ prài bồ tơngoh, lơh jơnau đơs pơnđik cau M’nông pơhìn gơtìp roh huĭ. Kờñ ngan geh bơta at tê bal bơh jơh gùt mpồl bơtiàn dê nàng gùng đơs pơnđik yal jơnau gam mpong ntas sùm.

Cau mblàng K’Duẩn