VOV4.K’ho– Tu\ do, Việt Nam gơ ơm tàm mat 10 lơgar tac hờ lơgar ndai plai màk dờng ngan rlau jơh dunia. Tàm lơgar, Gia Lai kung là 1 tàm 5 càr geh bă ù tam tờm plai màk ua\ ngan rlau jơh; geh cồng nha tơnhàu mờ khà lơh geh ua\ ngan rlau jơh. Bơh dùl broă lơh sa sơn đờm lơh is, tàm pơgap 2, 3 nam do, cau lơh broă sa mờ mpồl lơh sa kă bro neh sơn đờm crơng gơs broă lơh bal đah lơh gơlik mờ tac plai màk, tac hờ lơgar ndai plai màk lơh kơt tus ua\ drà kă bro dờng tàm dunia.

Bơh nam 2018 tus tu\ do, ồng Nguyễn Ngọc Hòa, ơm tàm thôn 1, xã Thăng Hưng, kơnhòal Chư Prông bal mờ rlau 30 hìu bơnhă cau lơh broă sa tàm tiah do ki\ sră pơrgon lơh bal đah lơh gơlik mờ tac plai màk mờ Kong ti TNHH MTV Xuất nhập khẩu Doveco Gia Lai. Jat hơ\, kong ti tac sơntìl mờ hơ pơrgon blơi phan lơh gơs ndrờm mờ khà pria\ tac tàm drà kă bro, mờ khà pria\ lơyah ngan rlau jơh là 6 rbô đong tàm dùl ki\. Kờp bal tơl lồ plai màk, pria\ tă lơh pơgap 50 tơlak đong, tơ nơ\ rlau 1 nam, suơn chi tơnhàu pơgap 25 tấn. Ồng Nguyễn Ngọc Hòa pà git, mờ khà pria\ tac 7 rbô 500 đong bè tu\ do, pria\ cồng bơh tam plai màk ua\ rlau mờ ală bơta chi tam ndai:

“Tu\ do, 1 lồ kơphe mìng geh cồng pơgap 50 tơlak đong tàm 1 nam. Ai 1 lồ plai màk den 1 nam geh cồng bơh 120 tus 150 tơlak đong. Pria\ cồng lơh geh ua\ rlau 3 dơ\. Nam 2018 tam, nam 2019 là tac kong ti Doveco in. Nam lài, bol he tac kong ti Doveco in là 500 tấn plai màk, nam do, bol hi ki\ sră pơrgon tac 1 rbô tấn”.

Tu\ do, càr Gia Lai geh rlau 3 rbô lồ plai màk. Kờp du\ nam 2025, bă ù do digơlan gơguh tus 10 rbô lồ, mờ khà lơh geh rlau 84 rbô tấn. Bơh nam 2018 tus tu\ do, 2 mpồl lơh sa kă bro là Kong ti TNHH MTV Xuất nhập khẩu Doveco Gia Lai mờ Kong ti Cổ phần Nafoods Tây Nguyên neh lơh bal tàm broă tam mờ tac phan lơh gơs mờ git nđờ rbô hìu bơnhă lơh broă sa tàm Gia Lai, dong gàr kơ\ kơljap anih blơi plai màk in.

Tài plai màk ua\ ngan là drơng broă tac hờ lơgar ndai, den tàng broă gàr tơl bơta niam là bơta lơh nền tus cồng nha lơh geh. Ồng Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch Hội đồng Quản trị mờ là Kuang atbồ Kong ti Cổ phần Nafoods Group đơs nền, cau lơh broă sa pal lơh jat nền nòn ală jơnau sồr tu\ ngui sơ nơm sền gàr phan tam tàm tờm plai màk:

“Mìng kờ` 2, 3 hìu ma\i bè Đồng Giao, Nafoods blơi mờ ờ sền gròi bơta niam, mờ khà plai màk hơ\ ờ niam, den mat kă bro plai màk pal tus 10 nam bơt bơtàu geh roh jơh. Do là dùl jơnau đơs lài krà` cê ngan, dilah bol he ờ sền gròi tus bơta niam den bol he geh gơtìp kal ke tàm drà kă bro dờng ngan rlau jơh là châu Âu”.

Tàm nhai 7 nam 2020, Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn rơ wah càr Gia Lai nàng bơyai lơh Pơrjum chồl pràn broă tam plai màk kơ\ kơljap. Tàm do, Kuang đơng lam bồ Bộ jàu Cục tam phan mờ ală gah geh gơ rềng mhar bơt bơtàu rơndap broă tam tờm plai màk. Tàm hơ\, Bộ sồr pal đal git bă ù, broă tam tàm tơl tiah; chồl pràn broă lơh kơ lôi sơ nơng bè sơntìl geh bơta niam, dră wơl kòp, bơta chài tam mờ sơngka sền gàr, rơcang sơndră kòp tu sa aniai mờ mhar bơt bơtàu tơl khà bơta niam lơgar Việt Nam bè sơntìl tờm plai màk.

Kung tàm do, ồng Lưu Trung Nghĩa, Kuang atbồ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn Gia Lai pà git, tàm tơngai tus, gah lơh sa suơn sre càr geh lam lơh ua\ broă rơndap lơh nàng bơtàu tơnguh kơ\ kơljap tờm plai màk:

“Tỉnh ủy neh tơmut tàm Nghị quyết gùng dà bè bơtàu tơnguh biap, plai đo, UBND càr kung ai tơlik broă rơndap lơh tam biap, plai đo tàm càr; mpồl lơh sa kă bro neh lơh broă bal jơh nùs ngan; drà kă bro dờng ơnàng. Kờp bal tàm tơngai gơbàn kòp Covid-19, mpồl lơh sa kă bro tac hờ lơgar ndai biap, plai đo ờ gơmù bè khà tac. Bol hi gam dan UBND càr ai gơ noar bơt bơtàu jơnau yal ù tiah lơh gơlik ai plai màk Gia Lai in. Dilah bơtàu tơnguh kơ\ kơljap den plai màk Gia Lai gơtùi ala mat ai plai màk Việt Nam in. Broă tàm do là pal geh broă rơndap ù tiah mùl màl, dơ\ 2 là geh sơntìl tơl khà ai tơl bă tiah in; dơ\ 3 là geh broă rơndap lơh tơl khà nàng tam jat tơl khà mờ dunia neh cih dờp”.

Ngai 16/9 pa do, 100 tấn plai màk lơh kơt sơn rờp bơh càr Gia Lai dê neh geh tac tus drà kă bro EU jat Hiệp định kă bro khat gơboh Việt Nam – châu Âu (hòi lơyah là EVFTA). Jat Hiệp định do, den plai màk lơgar Việt Nam dê geh tơrmù pria\ dia bơh 8% bè du\ do tus khà 0% tàm drà kă bro 27 lơgar tàm EU. Tu\ niam ai plai màk Việt Nam in tơnguh bơta kuơ lơh geh mờ rề ơnàng drà kă bro tac phan là dờng ngan.

Đơs tàm dơ\ bơyai lơh, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp mờ Phadt triển Nông thôn, ồng Lê Quốc Doanh sồr càr Gia Lai pal ngui tu\ niam, bơta [uơn bơh Hiệp định EVFTA, pơn jat tai tam gơl pa công nghệ, lơh gơlik li la phan bơna, gàr niam mờ tơnguh bơta niam, jòi git anih lơh gơlik nàng mut tàm drà kă bro EU; mơkung sồr càr pơn jat tai lơh gơlik bơta niam nàng ală mpồl lơh sa kă bro lơh gơlik biap, plai đo bơcri pria\ rề ơnàng hìu ma\i lơh gơlik phan, tus bal broă lơh bal, bơt bơtàu tiah tam phan, ki\ sră pơrgon blơi phan lơh gơs mờ cau lơh broă sa.

Thứ trưởng Lê Quốc Doanh đơs: “Hiệp định kă bro khat gơboh đah Việt Nam mờ EU geh lơh jat den do ngan ngồn là tu\ niam dờng ngan ai phan lơh gơs bơh suơn sre lơgar Việt Nam in. Do là drà kă bro geh 27 lơgar bal mờ 511 tơlak nă làng bol, pria\ lơh geh kờp bal tàm dùl nă cau jơnhua ngan. Rlau mờ hơ\, Hiệp định gam geh bơta hơ pơrgon dờng ngan, khà gơ rềng ua\ ngan. Bè plai màk là dùl pơn yơu, pria\ dia geh tơrmù bơh 8% tus 0%”.

Ngai 16 nhai 9 lào do, Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn pơgồp bal mờ UBND càr Gia Lai bơyai lơh tăc khà phan 100 tấn plai màk dà kơ\t tus tàm drà kă bro châu Âu jăt Hiệp định kă bro khăt gơboh lơgar Việt Nam mờ mpồl tam klăc châu Âu (EU) dê (gam sơnđan là EVFTA).

Di tàm dơ\ do, cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp ồng Nguyễn Quốc Toản, Cục trưởng Cục lơh gơl^k phan mờ tơnguh bơtàu drà kă bro phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre, gơwèt Bộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn bè ală bơta niam, bơta tơlòng mờ broă lơh ai ală phan geh lơh bơh plai màk in tu\ geh tăc tàm drà kă bro EU.

-Ơ ồng Nguyễn Quốc Toản, Hiệp định kă bro khăt gơboh (EVFTA) neh mùl màl geh ngui, pờ geh bơta niam phan kă bro lơgar Việt Nam in tăc tus tàm drà kă bro châu Âu dê. Bè hơ\, jăt ồng kơlôi, mìng is bơta phan plai màk, tu\ do lơgar he geh ală bơta pràn bè lơi?

Ồng Nguyễn Quốc Toản: Gơtùi đơs, Hiệp định kă bro khăt gơboh Việt Nam mờ mpồl tam klăc châu Âu (EU) là hiệp định geh ală jơnau hơ bal uă ngan bơh lài tus tu\ do lơgar Việt Nam dê mờ he neh k^ mờ ală mpồl lơh broă bal dunia.

Bơh ngai 01 nhai 8 nam 2020, tu\ Hiệp định geh ngui nàng lơh jăt mùl màl, den gah lơh sa suơn sre neh sền do là bơta niam, bơta pràn dờng màng ngan nàng phan geh lơh bơh broă lơh sa lơgar Việt Nam ai geh bơta gơguh mờ geh uă tàm drà kă bro dunia.

Mìng is ală bơta phan kơphe mờ plai màk là ală bơta phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre tòm ngan lơgar Việt Nam dê. Mìng kờp is plai màk là phan mờ lơgar Việt Nam lơh geh tus 25% bơnah broă mờ khà prăp gàr tàm dunia. He pơnyờ să ngan là lơgar geh lơh uă tơnơ\ mờ lơgar Peru, Ecuador nàng ai go\ phan plai màk là phan geh lơh jo\ jòng bơh lơgar he dê nàng tăc tus drà kă bro châu Âu.

-Mpồl EU là drà kă bro dờng, mơya geh ală bơta sồr nền nòn ngan bè bơta niam bal mờ anih lơh gơs phan. Mờ biăp, plai chi đơs bal mờ plai màk đơs is pal geh khà HACCP ha là GLOBALGAP tai hơ\ sồng geh blơi. Bè hơ\, ală bơta phan geh lơh bơh plai màk lơgar Việt Nam lơh bè lơi nàng gơtùi di pal mờ ală jơnau sồr do?

Ồng Nguyễn Quốc Toản: Ală nam do, gah lơh sa suơn sre geh sền kuơ ngan tus mờ broă lơh phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre, tài he sền do là broă lơh pràn ngui ală bơta niam bơh hiệp định dê. Dùl là ală bơta kuơ bè broă tă dia. Bal mờ hơ\ là tus do he pal sơrlèt mờ ală kal ke bè đah kỹ thuật tai.

Mờ broă lơh gơs di mơ, lơh gơs nền nòn là gùng dà broă lơh rềp ngan nàng tơmù bơta ngài mờ sơrlèt ală bơta kal ke bè kỹ thuật hơ\. Bơdìh hơ\ tai, lơh gơs nền nòn bè gah biăp, plai chi geh ai bơta kuơ gơguh, ai go\ bơta pràn tàm pơrlòng lơgar Việt Nam dê tàm drà kă bro dunia.

-Jăt ồng, mùl màl bơta kuơ màng bơh broă lơh phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre neh geh mpồl lơh sa kă bro lơgar Việt Nam g^t bè lơi?

Ồng Nguyễn Quốc Toản: Tàm 3 nam pa do, kờp jơh khà priă bơcri tàm broă lơh gơs phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre tus 4 rơbô 600 tơmàn đong priă lơgar Việt Nam dê.

Bơta do neh ai go\, ală mpồl lơh sa kă bro, tàm hơ\ kuơ màng ngan là ală mpồl lơh sa kă bro gơwèt bơnah lơh sa cau dùl nă să lơh is neh ai do là bơta kuơ bơh mpồl lơh sa kă bro dê.

Tu\ he rơwah broă lơh do, gùng dà broă lơh di den broă geh nùs nhơm pin dờn bơh ală mpồl lơh broă bal bơh dunia dê tai, den he gơtùi pin dờn tàm broă bơcri priă lơh gơs nền nòn tàm gah lơh gơs phan geh lơh bơh ù tiah dờng ơnàng, bơta pràn uă bè jơnau bơh Thủ tướng Chính phủ jào gah lơh sa suơn sre in là tus do he pal mu\t bal tàm mpồl ală lơgar geh pơnrơ lài ngan tàm dunia bè broă lơh gơs phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre tăc mờ lơgar bơdìh dê.

-Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!

Cau mblàng K’Duẩn – Ndong Brawl