VOV4.K’ho- Lơng tơngoh là bơta kòp bè jriang tơngoh kơn jơ\ ngan tài bơh bồ tơngoh gơtìp sồt mồr, lơh gơlik tài bơh ală jơnau pơhìn gơbàn tàm tơngai lài mờ tu\ deh, tàm tu\ deh mờ tơnơ\ tu\ deh tus 5 sơnam, lơh gơrềng tus bơta dờng pràn bơh să bồ, jơng tê, tơm bơh bơr, bơta kơlôi sơnơng mờ bơta gi\t wa\ bơh kơnòm dềt dê. Tu\ do, broă sền go\ mờ dong kờl lơh pràn wơl să bồ gờ` neh cèng wơl cồng nha niam ngan, uă kơnòm dềt gơtìp lơng tơngoh neh lơh pràn wơl să bồ, sền gàr is să tờm, kis gơrờm bal mờ mpồl bơtiàn.

Lơh sơnơm rài pa đơs, kòp lơng tơngoh là dùl bơta kòp jo\ jòng, là bơta ờ niam dùl bơnah lơi hơ\ bơh bồ tơngoh dê lơh gơrềng uă ngan tus ală broă lơh, `ă ntàu, gi\t wa\, kơlôi sơnơng, tơm bơh bơr, gơbàn uă tàm kơnòm dềt hơđờm 5 sơnam. Jăt tơrgùm kờp bơh Bộ Y tế dê, di 1 rbô nă kơnòm dềt geh deh den geh pơgăp 2 nă kơnòm dềt gơtìp kòp lơng tơngoh. Bal mờ hơ\, khà gơtìp kòp lơng tơngoh tàm kơnòm klau uă rlau mờ kơnòm ùr. Bulah bè hơ\, bơta kòp do ờ go\ lơh sơbơng roh tus màng kis mơya kòp do gơlời wơl ală jơnau aniai kơn jơ\ ngan gơrềng tus pràn kơldang să jan, rài kis cau kòp dê, hìu bơnhă mờ mpồl bơtiàn.

Đơs bè ală bơta pơhìn gơbàn kòp lơng tơngoh, bác sĩ Ngô Thanh Tân, Phó Kuang ătbồ Khoa lơh pràn wơl să jan, Hìu sơnơm Y học cổ truyền càr Dăk Lăk, pà gi\t: Kòp lơng tơngoh là dùl bơta aniai sồt mồr tơngoh ờ dờng pràn mờ lơh gơbàn tài bơh ală jơnau pơhìn lài mờ tu\ deh, tàm tu\ deh mờ tơnơ\ tu\ deh tus 5 sơnam. Kòp lơng tơngoh tơngo\ đah bơdìh mờ ală bơta ờ niam bè `ă ntàu, gi\t wa\ tàm bồ tơngoh, muh mat mờ broă lơh. Ală jơnau pơhìn lơh gơbàn kòp lơng tơngoh tàm hơ\, geh: jơnau lài mờ tu\ deh, hơ\ là cau mè geh bun gơtìp khih bun kòn, mè lài do gơtìp gơ yò bun, mè ơm rềp mờ ală dà sơnơm khih jơlai, gơtìp nggụ tài bơh virus…; jơnau tàm tu\ deh bè kòn se gơtìp deh ờ hềt tơl nhai, deh gơtìp gơ lềt muh, halà ngui ală bơta dong kờl tàm gah deh dùh bè ngui kẹp forceps, phan jồp, deh dong kờl; geh dùl jơnau tai là gơtìp pàl kơltau gar tơngoh.

Oh klau Phạm Gia Bảo nam do 4 sơnam ơm tàm kơnhoàl Ea Kar, càr Dăk Lăk gơtìp lơng tơngoh, gam geh sơm kòp, lơh pràn wơl să jan tàm Hìu sơnơm Y học cổ truyền càr Dăk Lăk. Gơ wèt mờ dùl nă kòn se 4 sơnam pràn kơldang bè ờs den broă lòt rê, `ă ntàu, ntoăt, nggui nhơl là jơnau [ươn ngan mơya gơ wèt mờ oh Bảo den hơ\ gơlik gơs wơl là dùl broă bềng bơta kal ke. Tơnơ\ dùl nam nggùl sơm kòp, tàp ngan, oh Bảo neh gơtùi ntàu song, `ă is mờ cơnđoà lòt ală dơ\ lòt bơh sơnrờp. Bi Phạm Thị Nhung, mè oh Gia Bảo dê yal: Kòn mờr 1 nam, lòt kham den bác sĩ pà gi\t là kòn lơyaì bè đah `ă ntàu lòt rê. Tus nam kòn di 2 sơnam mơya kung gam ờ hềt nggui mờ lòt sơl, lòt kham den bác sĩ đơs là kòn gơtìp lơng tơngoh. Tơnơ\ tu\ tơngai sơm kòp den kòn kung neh `ă ntàu is, gơtùi nggui mờ neh lòt gơtùi rao.

Tu\ do, Khoa Lơh pràn wơl să jan gơ wèt Hìu sơnơm Y học cổ truyền càr gam sơm kòp dong kờl gờ` kơnòm dềt gơtìp lơng tơngoh ai 20 nă oh dềt sơnam bơh 1 tus 6 sơnam. Ală broă dong kờl, tàm hơ\ geh: `ă ntàu sơm bời nàng kờ` lơh geh bơta [ươn ai kòn dềt in tàm ală tu\ `ă ntàu lòt rê dilah kòn dềt ờ hềt gi\t rơlơ\, wìn, gròi sền ngko, tàp nggui, tàp `ă mờ lòt; broă lơh sơm kòp bơto pơlam bơta chài ìa, ku\p, dăp ală phan; sơm bời gơtùi đơs tơm bơh bơr geh bơto pơlam đơs bơh ală jơnau đơs [ươn ngan mờ đal gi\t rùp dà sơng. Bal mờ hơ\, ală bác sĩ gam ngui ală broă dong kờl gah lơh sơnơm rài yau pơgồp bal mờ dong kờl sơm bời mờ sơnơm dong tơnguh ală jriang tơngoh, tơrmù [à ală bơta pơhìn bè rơgai siar ntìng, ờ pràn să jan tài bơh ờ tơl phan sa tơl pràn, chơ\t ngguh tàm mpồl kòn dềt do. Tơl nă oh dềt tu\ tus sơm kòp tàm do geh lùp khờp, sền swì bè bơta pràn jak `ă ntàu ờs mờng, bơta gi\t wa\, bơta kơlôi sơnơng, tơm bơh bơr nàng git bơta bơh kòn dềt dê nàng geh broă dong kờl, broă lơh pơlam tàp. Tơl nă kòn dềt geh dùl jơnau kờ`, gùng dà broă lơh loh làng, sền swì tơnơ\ pah dơ\ sơm kòp dong kờl. Mờ tàm ală tu\ pơlam tàp ngac ngar ai kòn dềt in tàp jăt mpồl nàng kơnòm dềt tàp mờ nhơl tơn mờ gơ\p bơyô, bơh hơ\ mhar gơrờm bal mờ ală bơyô dùl sơnam ba. Hìu sơnơm neh blơi phan bơna bè kho\ lơh niam wơl să ja`, kai ntùng lòt jơng, cơghế tàp nggui, cơghế tàp `ă, anih tàp lòt, phan ngui tàp tê, rùp hin…nàng kơnòm dềt in tàp. Bi Võ Thị Thanh Thảo, cau drơng măy Khoa Lơh pràn wơl să jan, Hìu sơnơm Y học cổ truyền càr Dăk Lăk, pà gi\t: Gơ wèt mờ kơnòm dềt gơtìp kòp lơng tơngoh, bơta kuơmàng ngan rlau jơh là bơta kơ\ nùs, bơta dùl nùs bal bơh hìu bơnhă mờ hìu sơnơm dê mờ geh bơta dong kờl sền gròi bal bơh [òn lơgar, dà lơgar dê. Tơngai niam ngan nàng dong kờl kòn dềt gơtìp kòp lơng tơngoh là bơh 1 tus 3 sơnam. Tàm tơngai hơ\, kòn dềt geh dong kờl di tu\ den geh cồng nha sơm kòp niam rlau. Dilah dong kờl jơla den kòn dềt gơtìp [a puăc, kră kồ ntìng, kal ke bời rlau.

Sền go\ mờ dong kờl lơh pràn wơl să jan gờ` gơ wèt mờ kơnòm dềt gơtìp kòp lơng tơngoh lơh gơnoar broă lơh nền bè bơta tơl pràn pràn wơl bơh kơnòm dềt dê. Tàm ală tu\ sơm kòp pal geh bơta dùl nùs bal, bơta pơgồp bal bơh hìu bơnhă, cau sền gàr kòn dềt dê mờ hìu sơnơm nàng kờ` dong kờl ai kòn dềt in mhar bời, gơmù bơta kơldìng bơh kòn dềt dê tàm cau ndai. Kơnòm dềt gơtìp kòp lơng tơngoh dilah geh dong kờl lơh pràn wơl să jan gờ` mờ di pal den gơtùi lơm geh tu\ tơngai mu\t gơrờm bal mờ mpồl bơtiàn. Den tàng bè hơ\, ală hìu bơnhă geh kòn gơtìp kòp lơng tơngoh pal kơ\ nùs sền gàr, sơm kòp, kờ` gơboh, pin dờn tàm bơta tơl pràn geh bời kòp bơh ală kòn dê.

Kòp lơng tơngoh là dùl bơta kòp jo\ tơngai, geh uă tàm kơnòm dềt hờ đơm 5 sơnam. Kòp do lơh gơlời wơl ală bơta aniai uă ngan bè bơta pràn kơl dang să jan, nùs nhơm, gơmù broă tơrgùm bal mờ mpồl bơtiàn, lơh cau kòp gơtìp gơs cau kal ke tus mờ cau tàm hìu nhă mờ mpồl bơtiàn.

Kờ` wă rơlao tai bè kòp do, g^t gờ` ală bơta tơngo\ bơh kòp do kung bè broă rơcang sơndră mờ kòp, cau ai tơng^t jơnau đơs do neh geh dơ\ lùp bác sĩ Ngô Thanh Tân, Phó kuang atbồ Khoa lơh pràn wơl să jan, hìu sơnơm Y học cổ truyền càr Dak Lak.

Ơ bác sĩ! Ală bơta tơngo\ lơi pà go\ kòn dềt di gơlan gơtìp mờ kòp lơng tơngoh?

Bác sĩ Ngô Thanh Tân: Bơta tơngo\ gờ` kòn dềt gơtìp kòp lơng tơngoh den geh 4 bơta tơngo\ tờm mờ 4 bơta tơngo\ ndai. Poan bơta tơngo\ tờm tàm hơ\ geh, bơta tơngo\ lài ngan là kòn dềt geh tơngo\ kơl dang ha là cơn đoà jơng gơtìp kră kơl dang tu\ kòn dềt gam ntào.

Dơ\ bàr là ờ sền gròi gơtùi bồ, mờ ngko, ờ g^t rơlơ\ să, b^c sơklu\p ờ g^t pờ bồ tus tàm sơnam dờng să bè ờs.

Bơta tơngo\ dơ\ pe là bàr đah tê sùm kơman kơ\.

Bơta tơngo\ dơ\ 4 là 2 đah tê ờ g^t at phan, ờ g^t đal muh măt mè, sào sa gơtìp kal ke, hòi ờ hơ, `ìm uă.

Kòp lơng tơngoh geh tam pà gơs 5 bơta, tàm hơ\ geh: kòp lơng tơngoh bơta kră, kòp lơng tơngoh bơta tamya vờn ha là ơwa` jơng tê ờ gơtùi sền gròi, kòp lơng tơngoh bơta ờ g^t lơh bè lơi, kòp lơng tơngoh nhẽo mờ kòp lơng tơngoh pơgồp bal. Jăt mờ tơl bơta mờ he geh broă sền gàr krơi is.

Go\ mờ sơm brồ guh bơta pràn gờ` gơwèt mờ kơnòm dềt lơng tơngoh geh kuơ bè lơi ơ bác sĩ?

Bác sĩ Ngô Thanh Tân: Broă go\ mờ sơm jơla den kòn dềt gơtìp roh uă ngan bơta niam. Tài tu\ go\ neh jơla den kòn dềt neh mờng ờ ală dơ\ ơwa` să mờ gơdờp mờ bơta kòp lơh gơbàn, he kal ke ngan tàm broă bơsong. Di lah gơtìp ờ jroă, sơm gờ` geh dong kờl kòn dềt tơnguh bơtàu [uơn rơlao, tơmù ală bơta kal ke tus mờ rài kis tơnơ\ do. Di lah go\ mờ sơm neh jơla den kòn dềt roh bơta niam tài kòn dềt neh mờng mờ bơta ơwa` să bơh kòp mờ kal ke ngan gơs bè ờs wơl.

Kờ` rơcang sơndră mờ bơta di gơlan gơtìp aniai bơh kòp lơng tơngoh tàm kòn dềt, he pal tơnguh uă bơta niam tàm broă sền gàr cau ùr tàm sơnam deh kòn mờ cau ùr geh bun nàng tơmù ờ uă ngan ală bơta tơngo\ bơh bun; lơh jăk broă tơnguh bơta pràn sơm kòp tàm tu\ deh nàng tơmù ờ uă ngan kòp lơng tơngoh.

Ơi, dan ưn ngài bác sĩ!

            Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl