VOV4.K’ho - Bơh nam 2015 tus tu\ do,  gùt càr Gia Lai neh tam pa wơl  rlau 6 rbô lồ  kơphe. Mùl màl pà go\, dùl ba\ ù dờng  tàm khà do neh gơbàn tu luh  sa aniai  rơyas den tàng chi gơbàn ờ  dờng, pàl nha,  geh tu\ la gơbàn chơt. Bơta do  ờ mìng roh tu\ tơngai, mờ gam lơh  aniai hoàc hươr  lơh sa ua\ ngan tus mờ làng bol cau lơh broa\ sa tàm [òn lơgar.

            Geh tam bơh ala\ nam 2000 mờ sơntìl yau, den tàng 2 lồ kơphe bơh  bi Nguyễn Văn Mạnh kis tàm xã Nghĩa Hưng, kơnhoàl Cư\ Pah, càr Gia Lai neh kra mờ gơ ai tơnhàu  êt pơndrờm mờ ala\ suơn  rềp bal. Bồ nam do,  bi Mạnh blơi sơntìl kơphe bơh Viện Khoa học  Nông lâm nghiệp Tây Nguyên nàng tam pa wơl. Tơnơ\ 10 nhai tam, sươn kơphe  bơh bi Mạnh ờ niam. Ua\ tờm  kơphe gơbàn pàl nha geh tờm neh gơbàn ro tờm. Tơnơ\ geh lùp sền bơh ua\ cau geh bơta mờng, bi Mạnh đơs sươn  chi neh gơbàn tu luh sa rơyas. Bi neh bồm ua\ ngan bơta sơnơm, mơya kung gam ờ hềt lơh niam wơl suơn kơphe  he dê:

             Làng bol den lơh ua\,  mơya bơta kỹ thuật den  ờ git jơh. Kòp den la gơbàn kal ke den tàng  he ờ git jơh. He mìng ngui sơnơm bồm tu luh tac tàm drà ka\ bro mơya gơ ờ hềt go\ tàm, den tàng a` ờ suk ngan.

             Bi Lê Hùng Lợi, xã Trang, kơnhoàl Đăk Đoa kung gơbàn bè do  sơl. Bi Lợi ai git,  tu\ tam pa wơl,  tơnơ\ tờ bồng, bi neh ngui vôi  mờ lân tuh nàng lơh niam ù. Bulah bè hơ\,  tu luh gam ua\   geh lơh ba\ ù dờng tàm suơn gơbàn  ro bơh tờm tus hờ cồng. Ua\ kơhe den gơbàn pàl nha, jo\ dờng. ờ ua\ chi tam den gơbàn chơt. Tờ tềng tờm  sền rơyas, bi Lợi go\ ua\ ngan gơbàn as sồt. Bal mờ hơ\, ua\ rơyas pa kung gơbàn ồm. Sền suơn chi kòp mờ ờ hềt git bơta  lơi nàng bơsong jơh, bi Lợi ờ hoan khin ngan tàm broa\ tam pa kơphe ba\ ù pơnjat tai:

             A` ờ khin tam pa tai dùl ba\ dờng, chi lơi chơt, a` hơ\ sồng dui\ sang. A` kờ` ngan git broa\ lơh bồm sơnơm jơh tu luh bè lơi, sơntìl lơi mờ ala\ bơta ndai,  lơh bè lơi nàng gơ in di pal.

             Mò Đào Thị Lan  Hoa, Phó Trưởng phòng Bộ môn sền gàr phan tam tàm Viện Khoa học Nông lâm nghiệp Tây Nguyên ai git,  mùl màl ai go\ tu luh lơh aniai rơyas geh làm tàm ala\ tiah tam kơphe, lơh aniai pràn ngan  tus mờ tờm kơphe pa tam. Mờ do la dùl tàm  ala\ bơta gơlm tus ua\ suơn kơphe pa tam  ờ geh cồng nha:

             Mùl màl tàm ala\ nam do, bol a` go\ ala\ bơta tu luh do lơh aniai tàm làm tiah tam kơphe. Bol  a` ờ rgơi gơsơt jơh tu luh tàm ù, mờ mìng geh ngui ala\ broa\ lơh kơryan di mơ tuh luh. Nàng  rcang sơndra\ tu luh, bol he pal ngui dơle\  bal ala\ broa\ bè rwah sơntìl, bơta chài tam, broa\ lơh sinh học nàng sơndra\. Dilah ngui dùl broa\ lơh is den cồng nha  sơndra\ tu luh la ờ  jơnhua.

             Jat kỹ sư Nguyễn Văn Duy, Kong ty Bình Điền nàng tơmù kơryan tu luh lơh aniai  rơyas kơphe den bơh tu\  tam pa wơl, làng bol cau tam kơphe pal kah:

             Ba\ ù tam kơphe neh kra tàm Tây Nguyên kung ua\ ngan. Den tàng ngan, tàm ala\ nam  rềp do, broa\ tam pa kơphe geh làng bol tàm do sền gròi ngan. Ala\ suơn kơphe kra, gơbàn tuh luh mờ di gơlan ù gơbàn kòp la ua\. Dilah broa\ tam pa wơl, bol he pal lơh di pơlam. Bal mờ bơsong dui\ rồ kơphe kra,  bol he kờ` pal tờ jơh rơyas, tờ bơtô, tuh phơng hữu cơ neh ồm lề mờ ờ ua\ bơta sơnơm sền gàr phan tam sơndra\ tu luh. Bol he tuh vôi, bơsong bơtô tam. Tơnơ\ 2, 3 dơ\ tam chi lơyah tơngai  den  bol he hơ\ sồng tam pa wơl kơphe. Tàm tơngai tam pa, bơh 1 tus 2 nhai sơnrờp, bol he ba` tuh phơng hoá học.

            Ngan la,  bè ala\ broa\ lơh tuh phơng dong suơn chi tam pa gơ pràn mờ chi dờng pràn, kỹ sư Nguyễn Văn Duy đơs tờm tai:

            Tu\ kơphe cat rơyas, bơh nhai dơ\ 3, dơ\ 4 tus nam dơ\ 3, dơ\ 4 sơnđờm plai bói, den bol he pal bơsir tuh phơng kơphe in tàm tơngai ròng tờm bơh ala\ nam sơnrờp. Làng bol pal kah la bol he ngui ala\ bơta phơng đàm ua\,  lân ua\, mơya  kali êt lơm. Pơnyơu bè pơlam phơng tuh 16-16-8 la ala\  bơta pơlam mờ dong broa\ dờng niam kơphe in tàm ala\ nam sơnrờp.  Tuh phơng nam sơnrờp,  bol he gơtùi ngui bơh 100 tus 150 kg tàm dùl lồ tam pà lơh 4 tus 5 dơ\ tuh tàm dùl nam. Nam dơ\ 2, dơ\ 3, bol tơngguh jơnhua rlau mờ nam  sơnrờp bơh 50 tus 100 kg. Hơ\ la,  nam dơ\ 2, bol he ngui bơh 150 tus 200 kg. Nam dơ\ 3 den geh ngui bơh 200 tus 250 kg phơng tàm dùl lồ kơphe. Bè hơ\,  gơ di pal bơta kờ` dờng pràn,  kis pràn ngan bơh sươn  kơphe. Tu\ plai bói,  bol he ngui bơta pơlam phơng geh ua\ kali, dong plai dờng mờ tơt plai.

          Cau mblàng K’ Brọp