VOV4.K’ho – Kờp tus tu\ do, kờp jơh bă kơphe tam pa wơl mờ bơkiar lơh niam wơl tàm ală càr Tây Nguyên là rlau 118 rbô 200 lồ, geh rlau 98,5% pơn drờm mờ broă rơndap lơh ai tơlik tus jơh nam 2020. Tàm hơ\, Lâm Đồng là càr lam lài mờ tơngai lam lơh broă lơh tam pa wơl kơphe sơr lèt 127% pơn drờm mờ broă rơndap lơh, lam cồng nha tơnhàu kơphe kờp bal bơh càr dê gơguh pràn ngan, bơh 26 tạ tus 31,1 tạ tàm 1 lồ.

Tơnơ\ tu\ tus bal ală ơdu\ bơto pơlam, jòi git mờ ngui ală bơta chài kỹ thuật tam, sơngka sền gàr kơphe bơh gah lơh sa suơn sre càr Lâm Đồng dê jàu bơh bơta geh ngan, cồng nha lơh geh bơh suơn kơphe neh kra rlau 25 sơnam bơh hìu bơnhă ồng Huỳnh Đức Đông, ơm tàm Khu phố 13, thị trấn Di Linh, kơnhòal Di Linh, càr Lâm Đồng dê neh tam gơl mờ hời rơ hời gơguh jơnhua. Ờ mìng ai cồng nha tơnhàu kơphe gơguh ua\ rlau 2 dơ\ mờ suơn chi ồng dê gam dờng pràn niam ngan.

Ồng Đông pà git, bơta chài sơngka sền gàr niam den tàng bơta pàl nha, jrùh plai mờ ală bơta kòp tu sa aniai tờm, rơyas geh kơryan jơh tơn:

“Lài do cồng nha tơnhàu kơphe lơyah ngan, kờp bal mìng geh pơgap 3 tấn, ờ gơtùi lin rlau. Mơya tu\ do den cồng nha tơnhàu ua\ ngan, mờ kòp tu sa aniai den kung ờ gam gơtìp tai. Lài do, a` ờ git loh ală bơta chài sơngka sền gàr, ờ ngui den suơn kơphe sùm gơtìp tu sa aniai, jrùh plai ua\ ngan ờ ua\ plai, gơs niam bè tu\ do”.

Bal mờ broă lơh ngan bơh đah càr, rơndap broă lơh tam kơphe kơ\ kơljap VnSAT tàm Lâm Đồng neh mblàng wơl ua\ jơnau git wă tam, sơngka sền gàr kơphe jat broă lơh pa ai làng bol lơh broă sa in bơh broă lơh ù, rơ wah sơntìl, klah ntê, tus bơta chài ơn phơng, rơcang sơndră kòp tu sa aniai mờ [ồm dà tềm pềr… pơgồp bơnah lam Lâm Đồng lam lài gùt lơgar bè broă lam lơh broă tam pa wơl kơphe mờ bă ù tam pa wơl neh gơguh tus 58 rbô lồ, sơr lèt rlau 127% broă rơndap lơh bơh gùt tơngai bơh nam 2014 tus nam 2020 dê, cồng nha tơnhàu kơphe gơguh bơh 26,1 tạ tus 31,3 tạ tàm 1 lồ tàm 1 nam, cồng nha lơh geh gơguh bơh 366 rbô tấn tus mờr 508 rbô tấn. Mìng is tàm 2 kơnhòal Di Linh mờ Bảo Lâm, geh rlau 10 rbô lồ ù mờng tam kơphe geh cồng nha tơnhàu bơh 4 tấn rlau hơđang. Mờ cồng nha tơnhàu kơphe bơh càr Lâm Đồng dê tu\ do neh jơnhua rlau cồng nha tơnhàu kơphe kờp bal bơh gùt tiah Tây Nguyên dê là 5 tạ tàm 1 lồ.

Ồng Nguyễn Thanh Tùng, ơm tàm thị trấn Đinh Văn, kơnhòal Lâm Hà, càr Lâm Đồng pà git, cồng nha lơh jat broă lơh tam pa wơl mờ tam kơphe jat gùng dà broă lơh kơ\ kơljap là go\ loh làng ngan, broă kal ke ngan rlau jơh tu\ do là lơh bè lơi nàng gơtùi tơnguh broă lơh bal lơh sa, gàr kơ\ kơljap anih blơi phan lơh gơs cau lơh broă sa in:

“Tam kơphe kơ\ kơljap den cồng nha tơnhàu kơphe bơh bol a` dê neh gơguh ua\ ngan. Mơya kal ke ngan rlau jơh tàm do hơ\ là anih blơi phan lơh gơs ờ kơljap. Jơnau dan bơh cau lơh broă sa bol a` dê là lơh bè lơi chồl pràn lơh bal 4 mpồl, mờ dà lơgar pal lam lơh dong kờl ală mpồl lơh sa kă bro in, ală hợp tác xã lơh bal mờ cau lơh broă sa bol a` nàng cồng nha lơh geh, anih blơi phan lơh gơs làng bol dê geh kơ\ kơljap rlau”.

Jat ồng Nguyễn Văn Châu, Phó Kuang atbồ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn càr Lâm Đồng đơs, tàm khà 10 rbô tơmàn đông mờ càr neh bơcri ai broă tam pa wơl kơphe in tàm tơngai lài, pria\ càn bơh ngân hàng ờ hềt tus 10% sơl. Den tàng, nàng broă tam pa wơl kơphe geh pơn jat tai lam lơh geh cồng nha, bơdìh mờ broă sơlơ tơnguh tàm jàu bơta chài tam, sơngka sền gàr, atbồ niam sơntìl chi tam geh bơta niam ua\, ngui công nghệ [ồm dà tềm pềr…ală broă lơh bè ai càn pria\ geh dong kờl pria\ cồng pal geh rề ơnàng rlau tai: “Kal ke tàm broă lam lơh broă lơh tam pa wơl tu\ do là khà hìu bơnhă lơh broă sa geh càn pria\ gam dùl êt. Broă tă pria\ ai càn jat broă lơh ua\ tơngai bè tu\ do kung ờ dipal mờ jơnau kờ` bơh làng bol dê, ờ gơtùi pơn jờng ală hìu bơnhă làng bol geh càn ală bơnah pria\ ai càn”.

Càr Lâm Đồng neh lơh jăt geh cồng nha uă broă lơh kờ` lơh kơnòm suơn kơphe, ai càr do gơs càr lam lài gùt lơgar bè broă lơh jăt broă tam pa wơl kơphe tơngai bơh nam 2014 – 2020. Bè hơ\, bơta lơi lơh càr Lâm Đồng lơh geh cồng nha uă bè hơ\, jơnau lùp tơnơ\ do bơh cau ai tơng^t jơnau đơs Việt Nam mờ ồng Phạm S, Phó Chủ tịch UBND càr Lâm Đồng geh yal loh làng tơngu me do.

-Ơ ồng, dan ồng pà g^t bơta lơi neh lơh càr Lâm Đồng lơh jăt broă tam pa wơl kơphe geh cồng nha uă bè hơ\?

Ồng Phạm S: Lài jơh, tàm tơngu me ai cồng nha broă lơh sa là broă lơh tòm, den tàng càr Lâm Đồng neh đơng lam Sở NN mờ PTNT tàm broă lơh jăt broă mblàng ai làng bol in go\ broă tam pa wơl kơphe là geh cồng nha. Uă càr ndai tàm broă lơh jăt rơndăp broă lơh lơi là rơwah phan tan, hơ\ sồng ai ù ơm rơlô, lơh niam wơl ù… di lah bè hơ\ den roh tơngai, làng bol lơh broă sa ờ geh priă, tàm tu\ hơ\ càr Lâm Đồng ngui bơta lơi lơh tòm kơphe hơ\ kra, tài kòp ha là tài tu luh, ai geh bè hơ\ kờ` geh broă lơh. Di lah ờ di tu luh mờ là tài bơta niam ù tiah den he rơcang tam mơ.

Bè hơ\ là tơmù ờ jo\ tơngai, ờ pal lời làng bol kơ\p gơn sơntìl bè jơnau sồr bơh Bộ NN mờ PTNT dê. Tàm broă đơng lam bè hơ\ bơh càr Lâm Đồng den di pal mờ gơdờp bal mờ broă lơh mùl màl, làng bol geh lơh jăt mơ tơn.

Broă dơ\ bàr, tơnguh bơtàu tòm kơphe pal ai tàm tơngu me sơntìl pa, bè ờs den cồng nha geh bơh 2 tấn tus 2 tấn nggùl, mơya tu\ ai sơntìl pa den gơguh bơh 5 tấn tus 5 tấn nggùl là uă rơlao 200%, bè hơ\ ơla mờ broă làng bol tam 2 lồ den tàm do mìng geh tam 1 lồ.

Dơ\ pe, đơng lam Ngân hàng NN mờ ală Ngân hàng kă bro mờ lơh tòm ngan là Ngân hàng NN ai geh sră nggal lài, làng bol mìng tus tam gơl măt sơnđan, tam gơl bă ù kờ` mhar geh càn priă.

Dơ\ 4, càr Lâm Đồng đơng lam sở NN mờ PTNT atbồ niam ală suơn ờng sơntìl gàr geh bơta niam. Tu\ làng bol pin dờn mờ sơntìl pa den ờ ngòt bè ală càr ndai dê, den tàng [uơn ngan tàm broă ngui. Broă tai là ai geh sơntìl di pal mờ tus tơl tiah sinh thái, ai bơh cồng nha kơlôi sơnơng khoa học den tàng làng bol iang nùs tàm broă ngui.

Lơh ndrờm bal bè hơ\, den tàng pơgồp bal tàm broă ai càr Lâm Đồng tu\ do cồng nha neh sơrlèt mờ càr Dak Lak mờgơs càr lam lài cồng nha geh mờ khà kơphe geh lơh gùt lơgar dê.

-Ơ ồng, bu\ lah bơta niam bal mờ khà kơphe càr Lâm Đồng neh ngai sơlơ gơguh uă rơlao, mơya rài kis cau tam kơphe gam kal ke, priă geh ờ ring niam, di gơlan bơta tòm là tài broă pơgồp bal tàm broă tăc he dê gơwèt mờ phan kă bro do gam ờ pràn?

Ồng Phạm S: Gơtùi đơs do là broă pơgồp bal lơh sa mờ pơgồp bal mờ khà geh kuơ, đơs ngan khà priă geh tàm khà tơrgùm bal den a` đơs là gam ờ uă, tu\ do mìng rơ\p geh 17%. Den tàng, broă làng bol kờ` lơh pơgồp bal mờ yal lài, rơndăp lài bè khà kă bro mờ anih lơh sa kă bro là ờ kơl jăp.

Dơ\ 2 là he gam kơnờm uă bơh ù tiah geh is mờ [làng ìs, ờ hoan geh cau geh [làng ìs kơphe is.

Dơ\ pe là trồ tiah, tam gơl trồ tiah tàm ală kàl tơnhào den ờ geh trồ tơngai. Mờ tài ờ geh [làng ìs den tàng bơta niam kơphe càr Lâm Đồng gơtìp ờ niam di lah pơn drờm mờ khà geh ai bơh dunia dê. Bơh broă sền gròi mùl màl den khà priă di lah pơn drờm mờ càr Dak Lak, Buôn ma Thuột den càr Lâm Đồng ờ uă rơlao.

Dơ\ poan là khà hìu pơgồp bal mờ anih lơh sa kă bro gam ờ uă rơlao mờ ală phan tam ndai. Tu\ do, broă lơh geh ală HTX kơphe là ờ uă ngan pơn drờm mờ broă kờ`. Den tàng, geh ờ uă tiah tàm tiah sar lơgar ngài, broă lơh geh tàm bơta gơdờp ờ pràn, cồng nha ờ uă den tàng geh ờ uă cau tam kơphe gam tìp kal ke.

-Bè hơ\ tus do, càr Lâm Đồng geh ală broă lơh lơi kờ` chồl pràn mờ hòi jà uă rơlao tai ală gah lơh sa tus bal bơ\t bơtàu broă pơgồp bal tăc kơphe-do là dùl tàm ală phan tòm càr Lâm Đồng dê?

Ồng Phạm S: Gơwèt mờ càr Lâm Đồng, kờ` lơh jăt broă tơnguh uă bơta kuơ kơphe tàm broă tam gơl trồ tiah den càr Lâm Đồng geh pơn jăt tai chồl pràn broă lơh jăt rơndăp broă tam pa wơl kơphe, tài do là dùl gùng dà broă lơh di tàm tơngu me tus bal khà phan geh lơh bơh gùt plai ù dê.

Dơ\ bàr là ai tiah sinh thái kờ` ala tài ờ uă bă ù tam kơphe vối den tam gơl tam kơphe ce. Ờ geh tiah lơi geh tiah tam kơphe niam bè tàm càr Lâm Đồng dê, tàm hơ\ uă ngan là tam Cầu Đất Dà Làc mờ pơn jăt tai rơwah ală sơntìl geh bơta niam uă, ală sơntìl kơphe mờ gùt dunia kờ` mờ blơi lài.

Dơ\ poan là lam sồr ală anih lơh sa kă bro tus bơcri priă tàm càr Lâm Đồng jăt broă pơgồp bal kờ` lơh jăt Nghị định sồ 57 mờ Nghị định sồ 98 bơh Chính phủ kờ` tơrgùm tơnguh broă pơgồp bal mờ lơh jăt ală broă pơgồp bal, kuơ màng là ală broă lơh sa suơn sre kơl jăp gơwèt mờ tòm kơphe, pờ ơnàng bă ù tam tòm chi kơl dìng m[ur mờ lơh jăt ờ uă broă lơh dờng tàm broă lơh kơphe ờs mờng tus mờ broă lơh kơphe hữu cơ kờ` tus bal broă lơh geh khà niam gùt plai ù.

Kờ` he rơwah ală bơta mờ lòt bal drà kă bro sơlơ ờ ơnàng mơya bơta kờ` geh uă, tam gơl jơnau g^t wă làng bol mờ anih lơh sa kă bro jăt broă lơh bè hơ\ den tơnguh bơta kuơ, pơgồp bal tàm broă ai gah lơh kơphe kơl jăp mờ làng bol tam kơphe, anih lơh sa kă bro tam kơphe geh uă priă, cồng nha uă tàm tơngai tus.

-Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!

                                                                                                          Cau mblàng K’ Duẩn mờ Ndong Brawl