VOV4.K’ho – Trồ tiah tơngai duh lơh virus kòp toh ro blơn sut gơbàn uă mờ gam pơn jat tai bơ tờp tàm uă tiah tàm càr Lâm Đồng. Bơta pal đơs là ờ mìng lơh gơbàn hoàc huơr kơn jơ\ ngan bè lơh sa tàm tờm blơn sut mờ tu\ do, jơi virus do neh lơh aniai tus uă chi tam ndai, tàm hơ\ geh tờm biap mờ bơkàu bơh [òn dờng Dà Làc, càr Lâm Đồng dê, lơh làng bol lơh broă sa gơtìp uă ngan kal ke

Pa dus sang ală tờm bơkàu cúc ro tài bơh gơtìp kòp lơh aniai kơn jơ\ ngan, ờ gam gơtùi kis tai, bi Nguyễn Tấn Duy, ơm tàm mpồl 20, sơnah [òn 4, [òn dờng Dà Làc, càr Lâm Đồng pà git, kàl tam bơkàu sa tềp nam pa do, hìu bơnhă bi dê neh gơtìp hoàc huơr kơn jơ\ ngan, kàl do bi lơh ngan tơr gùm jơh bơta pràn nàng sơngka sền gàr, sac rơwah tờm sơntìl nền nòn ngan bơh ală suơn ờng geh bơngă pin dờn, hơ\sồng [ồm sơnơm tơm ba wil tơl jat di mờ jơnau pơlam bơh anih lơh broă geh gơnoar dê, mơya suơn bơkàu bi dê kung gam gơtìp kòp lơh aniai kơn jơ\ ngan. Tu\ do neh pal dus sang rlau 50% khà bơkàu tàm suơn, ndrờm bè git lài bơta hoàc huơr:

“Kàl do a` tam dùl sàu, tam pơgap bơh 90 tus 100 rbô tờm mờ neh gơtìp kòp lơh aniai jơh tơn. Bơh sơn rờp den gơ lơh pàl nha, tơnơ\ hơ\ sơrling `srum bơkàu, ờ gơtùi lì, hơ\ sồng gơtìp ờ niam mờ pă tơn. Bu\lah a` neh [ồm, ngui uă bơta sơnơm mơya kung ờ gơtùi tơn jơh kòp sơl, bè do den chơt ngan cau tờm suơn,mbè gơtùi jai kis”.

Ndrờm bè hơ\ sơl, kàl tam bơkàu cúc do bơh hìu bơnhă ồng Cao Quảng Đà, ơm tàm [òn An Sơn, sơnah [òn 4, [òn dờng Dà Làc den gơtìp sang gời jơh tơn tài kòp lơh aniai tàm suơn bơkàu cúc. Ồng pà git, do là kàl tam bơkàu cúc dơ\ 3 sùm hìu bơnhă ồng gơtìp sang gời tài pal dus sang jơh suơn bơkàu:

“A` kung sền sơnơng uă bơta sơnơm, kung [ồm mờ sơngka sền gàr nền nòn ngan, mơya ờ gơtùi den ờ git lơh bè lơi. Tơl sàu bơcri priă blơi sơntìl, lơ òr, priă ơpah cau tam là 20 tơlak, ai tơnơ\ hơ\ sơngka sền gàr tus tu\ tờm bơkàu gơtùi tơnhàu là roh rlau 30 tơlak tai, mơya tu\ gơtìp kòp lơh aniai den kung gam pal dus sang”.

Ờ mìng lơh aniai tàm ală suơn bơkàu cúc, kòp tài bơh virus gam gơlik geh mờ lơh aniai uă ngan tàm tờm biap, ngan là gơwèt mờ biap sơ lăt ală bơta. Jat mò Nguyễn Thị Hằng, ơm tàm tiah Đất Mới, sơnah [òn 7, [òn dờng Dà Làc, virus do geh den lơh aniai mhar ngan, suơn sơ lăt 2 sàu bơh hìu bơnhă mò dê pa tac, cau blơi ờ hềt thàn tơnhàu den neh gơtìp chơt ro tus 2/3 mờ kung gam ờ hềt geh tơng go\ jơh kòp sơl. Kàl tam sơ lăt do, hìu bơnhă mò Hằng dê ndrờm bè neh ờ geh cồng 1 êt lơi tơn:

“Tam 35 rbô tờm mờ neh chơt tus 2/3. Hìu bơnhă kung neh tac geh 20 tơlak mơya tu\ do khi lùp wơl priă”.

Jat ồng Đào Văn Toàn, Phó kuang atbồ Chi cục tam phan mờ sền gàr phan tam càr Lâm Đồng yal, tu\ do [òn dờng Dà Làc neh lòt ai phan geh kòp nàng sền den đal git bơta tờm lơh gơbàn kòp tàm bơkàu cúc mờ biap tàm Dà Làc là virus toh ro blơn sut. Do là jơi virus geh git go\ sơn rờp tàm càr Lâm Đồng tàm nam 2016 tàm tờm blơn sut tàm tiah tam uă biap bơh kơnhoàl Đơn Dương dê, gơ bơ tờp bơh `ui ồs.

Bơta pal đơs, jơi virus do tu\ do ờ hềt geh sơnơm kơryan den tàng broă rơcang sơndră gơtìp uă ngan kal ke. Kờ` tơrmù tus khà lơyah ngan rlau jơh hoàc huơr tài bơh virus toh ro blơn sut lơh gơbàn, bơdĩh lơh jat nềnnòn ală broă lơh bal, làng bol lơh broă sâpl lơh jat ală jơnau pơlam bơh gah lơh sa suơn sre dê:

“Geh 2, 3 tờm sơntìl gơtìp kòp lơh aniai kơn jơ\ bè sơ lăt caron, cúc đại đoá, bơh lòt sền tàm suơn tam den dilah go\ ală bơta chi tam do gơtìp aniai kơn jơ\ ngan rlau jơh den bol he ba` tam uă ir ală sơntìl do. Tàm tu\ tam den pal kah là, tài jơi virus do gơ lơh aniai tàm uă bơta chi tam den tàng làng bol pal sền gròi kloh niam suơn sre bol he dê, ờ lời ală jơi virus geh bơh lài tàm suơn, halà tam tàm pơdar ală bơta chi tam krơi is. Dùl bơta tai là bol he pal sền gròi tus lơ mô mờ broă lơh gơlik sơntìl bơkiar mô… den hơ\sồng gơtùi tơn jơh virus lơh aniai tàm chi tam”.

Virus toh ro geh go\ bơh nam 2016 tàm tòm blơn su\t tàm tiah tam biăp uă kơnhoàl Đơn Dương, càr Lâm Đồng. Tài ờ hềt geh sơnơm sơm bời kòp do den tàng tơnơ\ mờ mờr 3 nam gơbàn, bơta virus do neh gơbàn mờ gơtòp uă mờ uă bơta phan tam. Ồng Nguyễn Văn Sơn, kuang atbồ Sở Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn càr Lâm Đồng pà g^t bè ală broă lơh kờ` dong kờl làng bol tàm broă sơndră mờ kòp bơh virus toh ro blơn su\t, tơmù ờ uă ngan hoàc huơr tàm broă lơh sa.

-Ơ ồng, tơnơ\ mờ mờr 3 nam gơbàn virus toh ro tàm tòm blơn su\t neh lơh gơtòp tàm uă tiah, lơh hoàc huơr uă bơta phan tam tàm [òn dờng Dà Làc mờ kơnhoàl Đơn Dương, bè hơ\ gah lơh sa suơn sre càr Lâm Đồng neh geh ală broă kờ` sơndră mờ kòp bè lơi?

Ồng Nguyễn Văn Sơn: Bè broă gơsơ\t virus lơh aniai tàm bàr bơta phan tam tòm là joiơ blơn tàm kơnhoàl Đơn Dương bal mờ bơkào cúc tàm Dà Làc. Tơnơ\ mờ tu\ bol a` go\ ală bơta tơngo\ bơh nam 2016, 2017 den gah sền gàr phan tam càr dê neh g^t bơta tòm là tài virus lơh, mơya gơtòp bè lơi, broă sơndră mờ virus do bè lơi den pal geh cau jăk chài lơh broă.

Jăt mờ hơ\, bol a` neh jà ală cau jăk chài tàm lơgar bal mờ lơgar bơdìh tus kờ` sền geh bơta lơi, den hơ\ là dùl tàm ală virus lơh tam gơl bơh ờ uă bơta virus tu\ do gam lơh gơbàn kòp tàm suơn.

Kuơ màng, virus do lơh gơtòp bơh `ờp, den tàng tơnơ\ mờ tu\ neh g^t geh bơta lơi den bol a` neh lơh gơs dùl broă lơh kờ` sơndră tơrgùm bal, l^p mờr 10 rơbô pang sră mờ pơgồp bal mờ anih sơnđio rùp càr lơh 5 jơnau tơng^t hơ\ sồng pờ tơl^k 20 dơ\ tàm ti vi bè broă bơto sồr sơndră mờ kòp do.

Mờ neh gơtòp uă tàm suơn, geh ờ uă phan tam bal mờ hìu jàl càr dê kung ờ tơl pràn, ờ jai kơrian ală phan par mu\t hơ\ sồng lơh gơtòp kòp. Den tàng bol a` neh ai tàm broă lơh mùl màl mờ lơh jăt dùl tơngu me khoa học càr dê kờ` sơndră mờ virus do.

-Ơ ồng, virus do tu\ do kung ờ hềt geh sơnơm sơm bời. Kờ` sơndră mờ virus do geh cồng nha rơlao, gah lơh sa suơn sre càr Lâm Đồng geh rơndăp broă lơh lơi?

Ồng Nguyễn Văn Sơn: Virus do tu\ do ờ hềt geh sơnơm sơm bời, kung ndrờm mờ ală bơta virus lơh gơbàn kòn tus mờ kòn bơnus, tus mờ phan ròng ndai ờ hềt geh sơnơm sơm bời mờ mìng geh kơrian broă lơh gơbàn gơtòp. Den tàng bol a` tơrgùm tàm broă là sơndră phan lơh gơtòp virus.

Bal mờ hơ\, bol a` pơgồp bal mờ công ty sơnơm tu Syngenta mờ công ty Lộc Trời bơyai lơh 3 broă, tơl broă geh bơh 2 tus 3 lồ tàm kơnhoàl Đơn Dương mờ Đức Trọng kờ` lơh jăt broă sơndră tơrgùm bal.

Mờ bol a` bơyai lơh 2 dơ\ pơrjum cri bơyai tàm Dà Làc mờ Đơn Dương; lơh 2 suơn ờng di pal geh cih măt bơta niam bè sơntìl phan tam, bơta ndai tai bol a` bơyai lơh sền gròi jơh ală suơn ờng tàm gùt càr mờ 2 bơta phan tam tòm là blơn su\t mờ bơkào cúc. Bơh broă sền gròi den go\ 10% bă ù lơh sơntìl blơn su\t mờ 25% bă ù lơh sơntìl bơkào cúc geh virus.

Tàm tơngai tus, kờ` gơsơ\t jơh virus do tàm ală phan tam den bol a` pơn jăt tai lơh jăt khà niam suơn ờng, lam sồr ală hìu ờng sơntìl yal bơta niam, mờ geh yal bơta niam suơn ờng loh làng, yal loh ală hìu ờng geh bơta niam tàm ală anih pờ tơl^k jơnau đơs.

-Ơi, dan ưn ngài ồng!

                                                                                              Cau mblàng K’ Duẩn