VOV4.K’ho - Tàm  ờ ua\ nam rềp do,  tàm ala\ kơnhoàl Cư\ Sê, Cư\ Pưh, ala\ kơnhoàl geh sền la tiah tam ua\ ngan tiêu bơh càr Gia Lai đơs is, Tây Nguyên đơs  bal gam lơh geh bơta gơbàn tiêu chơt dùl ròt,  geh tu\ gơ guh tus git nđờ rhiang lồ. Bơta lơh ờ suk ngan la  geh ba\ ù tam ua\ ngan tàm khà do ờ gơtùi tam pa wơl tiêu tài ù neh gơbàn kra\, ờ niam tơnơ\ tu\ tơngai jòng  sơng ka sền gàr, ngui ua\ ir phơng hoá học mờ sơnơm sền gàr phan tam. Bơta do geh lơh ua\ ngan kal ke tàm broa\ lơh tam phan, geh tu\ gơbàn hoàc hươr bè lơh sa tus mờ làng bol cau lơh  sa.

 Hìu nha\ ồng Mai Liệu geh kờp jơh la 13 lồ tiêu mờ neh la hìu nha\ pas ngan tàm thôn Thuỷ Phú, xã Ia blứ, kơnhoàl Cư\ Pưh, càr Gia Lai. Mơya mìng tơnơ\ 2, 3 nam,  tiêu chơt  ti chơt tai, den hìu nha\ ồng gơ gơs la hìu dồs pria\ mờ ngân hàng. Ồng Mai Liệu pà git, tàm ua\ nam, tu\ tơngai tiêu kas pria\ ngan, hìu nha\ ồng neh bơcri ua\ pria\ ngan kờ` sơng ka sền gàr tiêu. Kàl tiêu lì bơkàu den bồm sơnơm gơ tơt plai. Tơnơ\ tiêu tơt plai den ồng bồm tai sơnơm, tuh phơng nàng gơ dờng pràn nàng gơ dờng, plai dờng.  Kờ` tiêu tơlir niam,  tơl pràn ròng plai, ồng geh tuh phơng hoá học.  Tơnơ\  ờ ua\ kàl tơnhàu geh ua\, suơn hìu ồng den gơbàn ờ gơ gơs tai. Bulah ồng Liệu neh lơh ngan tam pa wơl suơn chi, mơya jơh ala\ lơh ngan drờm ờ geh cồng nha. Ờ mìng hoàc hươr tu\ tơngai mờ dà kơlhề, ồng Liệu gam roh git nđờ tơmàn pria\ tài tam pa wơl ờ geh cồng nha. Ồng Mai Liệu moat yal wơl:

 Tu\ tiêu chơt, hìu a` dui\ sang tờm hơ\ tơn, hơ\ sồng  blơi sơntìl, tam wơl. Den tàng la ờ gơtùi prap pria\. Làng bol bol a` sơnơng la dùl la bơh phơng,  2 la bơh sơnơm. Bơta do gơbàn ờ mìng is hìu a` mờ jơh mờ tiah Ia Blứ do drờm bè hơ\ lơm.

Kơnhoàl Cư\ Pưh geh git nđờ rbô hìu nha\ ndai kung gơbàn tàm bơta bè hìu nha\ ồng Mai Liệu tài tam pa wơl tiêu ờ gơ hòn. Lòt bal mờ broa\ do la git nđờ rhiang lồ tiêu gơbàn chơt jơh. Mìng is xã Ia Blứ, kơnhoàl Cư\ Pưh, tàm nam 2017, ba\ tiêu chơt ờ gơtùi tam wơl geh tus 400 lồ. Khà sồ do tàm gùt kơnhoàl la 870 lồ.

Kơnhoàl Cư\ Pưh, càr Gia Lai la tiah geh ù tiah gơ kờ` ngan mờ tiêu. Bơta ù ờ mìng nđiơm gơs mờ gam mbur ngan. Bulah bè hơ\,  tu\ do, ua\ ngan ba\ ù, tiah geh tiêu chơt tài tu  kòp ờ gơtùi tam pa wơl tai tiêu. Do geh sền la gơbàn aniai bơh tu\ tơngai jo\ jòng làng bol  sơng ka sền gàr rlau ir, ngui sơnơm sền gàr phan tam ua\ ir tàm broa\ tam tiêu. Ồng Phan Văn Linh, Chủ tịch UBND xã Ia Blứ, kơnhoàl Cư\ Pưh đơs la,  lơh niam wơl ù nàng tam  wơl tiêu la bơta kờ` ngan tàm [òn lơgar tu\ do:

Xã Ia Blứ la xã  mìng  tam chi công nghiệp, ngan la tiêu. Tơngai lài,  kòp  chơt mhar, chơt lơ ỳai  lơh tiêu gơbàn chơt. Gơbàn bơta do la bơh ua\  bơta. Lài jơh la bơh ngui phơng tuh rlau ir hàm lượng, dơ\ 2 la  sơnơm sền gar phan tam ngui ua\ ir. Bulah UBND xã neh lam sồr làng bol  lơh sa mut lơh  ala\ khoa học kỹ thuật tàm tam mơya ờ geh cồng nha. Kờp bal tu\ he rwah tiah tam mơya làng bol tam khat khi tam is. Den tàng, nàng ba` gơbàn kòp chơt mhar,  chơt lơyaì la bơta ờ suk ngan.

Bol a` geh dơ\ boh bơr mờ kỹ sư lơh broă sa sươn sre mò Trịnh Thị Hồng Ngọc, Kuang bàng kỹ thuật Công ty TNHH dịch vụ kỹ thuật Đăng Khoa bè bơta chài lơh niam wơl ù gơtìp kră kơldang, bơtờp dà sơnơm nàng tam pa wơl tiêu.

            -Ơ kỹ sư, tu\ do tàm uă tiah bơh càr Gia Lai dê, ngan là kơnhoàl: Chư Sê, Chư Pưh gơlik geh jơnau tiêu chơ\t dùl ròt ờ gơtùi kis wơl, geh tu\ là ờ gơtùi tam pa wơl. Bè hơ\, den jat kỹ sư, bơta lơi là bơta tờm lơh gơlik jơnau do?

-Kỹ sư Trịnh Thị Hồng Ngọc: Lài mờ tu\ đơs bè bơta ù tàm tiah do, a` geh đơs wơl broă `chi gơlơh tiêu chơ\t uă bè hơ\ yơ. Tàm ală tu\ tam tiêu, làng bol he neh ngui uă ir sơnơm sền gàr phan tam, ală bơta phơng sih hoá học, lơh ù he dê in gơtìp kră kơldang, gơtìp khih te\. Ngan là tu\ làng bol mìng sền tàm bơta kuơ tềng đap mat, sền go\ ngui ală dà sơnơm hoá học den sền go\ cồng nha sơrbac mhar tơn, mơya ờ go\ sền go\ bơta gơlời wơl bè tơnơ\ do tu\ lời wơl bơnah jơngkah mờ phan khih tàm ù lơh ù kră kơldang, klàr, khih, chi tam ngai sơlơ ờ gơtùi kis dờng tai.

Tu\ do, tàm ală tiah bè Chư Sê, Chư Pưh, tiêu chơ\t tàm uă tiah, lơh bơtờp mhar mờ gơlời wơl ală jơnau gơlời wơl ờ niam uă ngan. Tàm mìng pơgăp bơh 1 tus 2 nam lài do, jat jơnau yal bơh ală sở, gah sơnah lơh broă càr dê pà go\, khà sươn tiêu gơtìp chơ\t, gơtìp bơtờp kòp uă. Geh ală sươn ờ gơtùi kis dờng wơl tai là broă kal ke ngan. Ngan là ù tàm ală tiah do gam gơtìp khih uă ngan, gơtìp kră kơldang ngan.

-Geh uă cau, tàm ală tu\ sơngka sền gàr wơl sươn tiêu, sươn tiêu kis dờng niam ngan, mơya mu\t tàm tơngai geh plai den chơ\t mhar ngan. Dan kỹ sư mblàng bơh tài geh jơnau bè do?

-Kỹ sư Trịnh Thị Hồng Ngọc: Jơnau tiêu gơtìp kòp là tu\ pa tam, tiêu kis dờng niam ngan mờ pràn ngan. Mơya tu\ tiêu mu\t tàm tơngai geh plai den gơtìp kòp, ngan là bơta kòp chơ\t mhar, chơ\t lơyaì. Jơnau là tài ù hơ\ neh gơtìp bơtờp bơsềt kòp bơh lài, tu\ tiêu gam dềt, gơ ờ hềt mpờl go\ đah bơdìh. Tu\ tiêu mu\t tàm tơngai geh plai den kòp hơ\ sồng lơh bơtờp, bơtờp kòp uă rlau mờ geh mpờl tơngo\ đah bơdìh. Ngan là gơwèt mờ rơyas tiêu. Tiêu là tờm chi tam mhar ngan gơrềng, ngan là bơnah rơyas. Làng bol lơh broă sa sùm ờ go\ sền ngac tàm broă sền swì rơyas tiêu nàng sền go\ mờ geh broă lơh rơcang sơndră kòp chơ\t mhar, chơ\t lơyaì.

Nàng pleh jơnau do, den bơh lài mờ tu\ tam tiêu tơn, làng bol pal lơh niam wơl ù mờ rơcang sơndră kòp lài. Pleh jơnau kòp neh gơtìp den hơ\ sồng kơlôi tus broă kơryan kòp. Ngan là rơyas tiêu là kuơmàng ngan. Den tàng bè hơ\, làng bol pal sền dờng màng broă kis dờng rơyas tiêu dê. Tiêu geh rơyas kis dờng pràn den hơ\ sồng jồp geh bơta pràn tàm ù niam rlau. Nàng kis dờng pràn rơyas den broă bơh sơnrờp là pal lơh ù crài rài, nđiơm gơs, geh uă phan pràn nàng tờm tiêu in jồp. Dơ\ 2 tai là nàng rơyas tiêu geh hòn uă, làng bol gơtùi ngui bàr pe bơta phơng, sơnơm tàm đah bơdìh geh kuơ tàm broă dong lơh gơ căt rơyas, lơh geh rơyas pa, rơyas gùt dar uă.

- Tềng đap jơnau ù neh kră kơldang, gơtìp klàr mờ geh gơdrơm kòp ờ gơtùi tam pa wơl tiêu, den cau lơh broă sa pal lơh bơta lơi nàng lơh niam wơl ù ơ kỹ sư?

Kỹ sư Trịnh Thị Hồng Ngọc: Nàng lơh niam wơl gơtùi ală bă ù do den kờ` pal geh tu\ tơngai jo\ ngan. Jơnau hơ\ lơh gơrềng tus priă lơh geh mờ rài kis làng bol dê. Nàng lơh niam wơl ù, làng bol lơh broă sa pal tam tàm pơdar dùl tờm chi tam ndai dong lơh ù rài, nđiơm gơs rlau. Bè làng bol lơh broă sa bol he sùm lơh niam wơl ù bơh broă ngui phơng hữu cơ, phơng rơpu kơnrồ, phơng vi sinh dong ù geh lơh niam wơl. Bơdìh hơ\ tai, khi gam ngui tai bàr pe bơta phan dong kờl. Pơnyơu bè ală:  axit amin, amino axit bơtơl ai ù in, dong ù tơn jơh khih mờ geh lơh niam wơl niam rlau. Hala tu\ do, làng bol gơtùi ngui tờm chi lơyah ngai bè tờm khuah rbài nàng tam.

Ơi, ưn ngài kỹ sư Trịnh Thị Hồng Ngọc neh lời tu\ tơngai tus bal mờ jơnau đơs do.

Cau mblàng K’ Brọp mờ  Lơ Mu K’ Yến