VOV4.K’ho- Kòp Glocom, mờng sơnđan là kòp klồng dà, là kòp mờng gơbàn ngan, bơta gơbàn ờ gŏ loh làng, lơh gơtìp jơngo măt ơm dơ̆ bàr tàm gùt dunia tơnơ̆ mờ kòp jù klồng măt. Mơya, uă cau kung gam ờ gĭt bè kòp do ha là ờ sền gròi mờ broă kham mờ gŏ gờñ, ờ lơh jăt broă sơm kòp lơh cau kòp gơtìp jơngo măt ờ gơtùi sền loh tai.

Kòp Glocom là dùl mpồl kòp lơh aniai ơră tơngoh măt. Jăt mờ bơta kòp mờ geh krơi is, mơya geh uă ngan mờng gơtìp ờ tơngŏ loh làng, mờ ală bơta tơngŏ lài ngan ờ loh làng bè hơ̆ mờ ờ gơtìp sùm bè: bơta pràn măt sền loh gơmù rơhời, gơmù bơta sền loh tŭ tàm tiah jơngo, gơtìp ală dơ̆ jê bồ, gơtìp jroă tŭ măt lơh broă uă... Den tàng, cau kòp sùm buơn ngan sơbì ală bơta tơngŏ kòp mờ ờ lòt kham măt. Mìng tus tàm tŭ gŏ măt sền ờ loh uă ngan ha là ờ gơtùi sền gŏ tai den hơ̆ sồng cau kòp lòt kham.

Jăt khà kờp bơh mpồl lơh sơnơm dunia (WHO), kòp Glocom là bơta tờm lơh gơtìp jơngo măt ơm dơ̆ bàr tàm dunia tơnơ̆ mờ kòp jù klồng măt. Tàm ală lơgar tơnguh bơtàu, geh di pơgăp 50% khà cau gơtìp kòp Glocom ờ gĭt să tờm gơtìp kòp mờ ờ lòt kham. Tàm tŭ hơ̆, tàm ală lơgar gam tơnguh bơtàu, khà do di gơlan gơguh tus 90%.

Tàm hìu sơnơm măt càr Dak Lak, tàm khà cau gơtìp kòp bè măt den geh di pơgăp bơh 5 tus 7% cau kòp bè măt gơtìp kòp Glocom. Geh uă ngan cau kòp tus kham tŭ neh gơtìp jroă, bơta pràn sền loh neh gơmù uă ngan. Ồng Phan Thành Trung, kis tàm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dak Lak là dùl tàm ală cau gơtìp kòp bè hơ̆. Tàm sơnam 50, bơta pràn sền loh măt ồng dê neh geh uă bơta tơngŏ gơmù, mơya ồng ờ hềt tus sền gròi ha là kham măt jăt tơngai. Tus tàm tŭ gơtìp ală dơ̆ jê bồ uă ngan, măt sền ală phan ndrờm ờ loh mờ gŏ bơta àng ồs đèng sòl gơs uă bơta dà krơi is, ồng Trung hơ̆ sồng tus hờ hìu sơnơm Măt càr nàng kham. Tàm do, bác sĩ kham đơs là ồng gơtìp kòp Glocom neh mŭt tàm tơngai jroă mờ pal reh. Tơnơ̆ mờ dơ̆ sơm kòp tàm hìu sơnơm Măt, bŭ lah ờ jê bồ tai, sền loh rơlao mơya bơta pràn sền loh măt bơh ồng dê gam ờ gơtùi bè ờs tai. Ồng Phan Thành Trung pà gĭt: "Lài do, añ neh ala klồng măt, mơya 6 nam do gơtìp kòp Glocom tai. Bè ờs măt mìng sền ờ loh den tàng blơi is sơnơm nàng crŏt măt den ờ loh sơl, tơnơ̆ mờ hơ̆, hơ̆ sồng tus hờ hìu sơnơm nàng kham".

Cau ndai là mò Đặng Thị Thư, kis tàm xã Dak Nuê, kơnhoàl Lăk, càr Dak Lak tài ờ lơh jăt broă sơm kòp den tàng kòp Glocom mò dê neh tam gơl mŭt tàm tơngai jroă, măt kiao neh gơtìp jơngo tơn. Mò Thư pà gĭt, pơgăp mờ do 2 nam, mò neh lòt kham măt mờ gŏ să tờm gơtìp kòp Glocom. Dơ̆ sơm sơnrờp ngan, măt mò bời niam, mơya tơnơ̆ mờ hơ̆, tài rài kis tàm hìu ờ geh cau, hìu ơm ngài mờ hìu sơnơm den tàng mò ơm ờ sơm tai. Tŭ măt neh jơngo, măt đah ma sền ờ loh, hơ̆ sồng mò tus hờ hìu sơnơm Măt nàng sơm kòp wơl den neh jơla ir. Bác sĩ sơm kòp măt pà gĭt, măt mò Thư bŭ lah reh kung ờ gơtùi sền loh tai. Mò Đặng Thị Thư yal: “Añ ờ gĭt klồng dà là kòp bè lơi, mìng gŏ gơlơh jê tềng măt, gơdan hă, jàng lah gơmŭt càl, blơi sơnơm uă ngan nàng crŏt măt. Geh tŭ sơnơm tơlir, geh tŭ sơnơm bò crŏt kung ờ bời. Tus tàm tŭ neh jroă bè tŭ guh ntào den gơtìp gơpừ, kơrwài, gơdan hă, jê bơh sơnbir măt tus tềng bờng, jê ngan den hơ̆ sồng cau tàm hìu cèng tus hờ hìu sơnơm Măt nàng kham, bác sĩ kham đơs là gơtìp kòp Glocom, pal reh mhar”.

Jăt ală bác sĩ sơm kòp đah kòp măt yal, kòp Glocom ờ geh bơta lơi lơh gơtìp kòp loh làng bè kòp geh gơrềng tus mờ gơguh bơta pràn tàm măt ha là gơmù mhàm ròng che tơngoh sền loh măt. Geh ờ uă cau gơtìp kòp Glocom geh bơta gơrềng bal bơh broă sơgràm sơnơm crŏt măt geh corticoid, do là dùl bơta phan sơndră mờ as, ngui nàng sơm kòp kòp uă bơta kòp krơi is. Mơya ngui corticoid pal geh jơnau bơto sồr bơh bác sĩ tài di lah ngui ờ di kòp, di khà den di gơlan lơh gơtìp ờ niam, lơh aniai tus mờ bơta pràn kơl dang să jan. Tàm drà kă bro geh ală bơta sơnơm crŏt măt sơm dơkiăt, kơnrañ măt, as klồng măt... geh corticoid, di lah cau kòp blơi is ngui tàm tơngai jŏ den di gơlan lơh gơtìp kòp Glocom. Bác sĩ Nguyễn Thị Minh Hải, lơh broă tàm Khoa Glocom, as sồt bồ đào, hìu sơnơm Măt càr Dak Lak pà gĭt: “Glocom di gơlan gơtìp tàm ală cau, mơya mờng gơtìp tàm cau rơlao 40 sơnam, cau neh geh cau tàm hìu nhă gơtìp mờ kòp Glocom, cau gơtìp kòp gơguh huyết áp, kòp đồm sơdàng, cau kòp gam sơm kòp ha là gam ngui sơnơm geh corticoid, tàm hơ̆ uă ngan là tàm cau ùr mờng kơlôi rơcang, kal ke nùs nhơm...”.

Kung jăt bác sĩ Hải yal, do là dùl bơta kòp geh bè măt ngòt rơngơ̆t ngan. Di lah ờ geh sơm kòp gờñ ală che tơngoh sền loh măt gơtìp aniai uă lơh gơtìp jơngo măt mờ ờ gơtùi sền loh tai. Mơya, di lah kòp do geh gŏ gờñ den di gơlan gơmù ha là geh kơrian bơta aniai tus mờ che tơngoh sền loh măt mờ bơta ngài sền, tơmù bơta aniai gơrềng tus mờ kòp gơguh klồng măt.

Den tàng, cau kòp gơtìp kòp Glocom ha là geh pin gơtìp mờ kòp do pal lòt kham gờñ, lơh jăt jơnau bơto sồr sơm gờñ kòp Glocom, ală cau pal lòt kham măt jăt tơngai, tàm hơ̆ uă ngan là mờ ală cau neh dờng sơnam rơlao hờ đang. Geh broă sào sa, ơm rơlô, lơh broă di pal nàng sền gàr măt sùm pràn. Tơmù ngui ală phan lơh gơsồr bè ơlăk, bièr, jrào, kơphe, ală phan sa hòi, bañ drơng mang ir, rơcang ai măt in geh ơm rơlô, bañ lời măt geh tơngŏ lơgah.

Cau lơi tàm bol he kung neh geh tŭ gơtìp bơta ờ niam bè măt bè kơn jơ̆ măt, jê măt, jŏ jŏ măt sền ờ gŏ loh. Mơya, ală bơta gơ tơngŏ do digơlan là jơnau yal lài bơh kòp glocom dê. Dilah ờ geh kham mờ sơm kòp di tŭ, che ơră mat geh gơtìp sồt aniai ngai sơlo kơn jơ̆ mờ gơlam tus jơnau măt sền ờ gŏ tai. Nàng gĭt wă tai bè bơta kòp do, ală cau kờñ pal sền gròi mờ pal kah tàm tŭ sơm kòp, mpồl cau lơh băo mờng cih bè jơnau do neh geh dơ̆ lùp mò Nguyễn Thị Minh Hải- bác sĩ, lơh broă tàm Khoa Glocom, as sồt puăc tàm dơlam măt- Hìu sơnơm Măt Dăk Lăk.

Ơ bác sĩ! Ală bơta gơ tơngŏ gờñ lơi gơtùi yal tơngkah lài bè kòp glocom taih?

Bác sĩ Nguyễn Thị Minh Hải: Kòp glocom geh uă bơta gơ tơngŏ krơi is mờ geh ngan jơnau krơi is lơh gơbàn kòp do den tàng geh uă bơta gơ tơngŏ krơi is. Ờs mờng tàm tơngai sơnrờp, cau kòp glocom geh bơta gơ tơngŏ ờ hềt loh làng ngan, jŏ jŏ gơbàn dùl êt, cau kòp sùm ờ sền ngăc ală bơta gơ tơngŏ do. Bơta gơ tơngŏ ờs mờng, sùm tìp ngan rlau jơh là cau kòp gŏ gơlơh jê măt, tŭ bơta kơn jơ̆ tàm dơlam măt gơguh uă, cau kòp gơtìp jê, mờ kơn jơ̆ tàm măt. Cau kòp ơm bĭc rlô dùl êt den bơta kơn jơ̆ tàm dơlam măt gơmù đau dùl êt mờ bơta gơ tơngŏ hơ̆ gơ geh lòt gan gơlam tus cau kòp ờ gŏ sền ngăc halà gơlơh bè sền ờ mpờl, sền ờ loh, ndrờm bè geh bơta lơi ndơl cang, sền ƀong đèng geh bơta tơlir pơrhê. Tềl tơngŏ do sùm gơ tus wih gơ tus wơl mờ cau kòp sền ờ sơ̆p, ờ gŏ rơcăng ngăc mờ ờ gŏ sền ngac tơngai sơnrờp bơh kòp dê. Kơ̆p tus tŭ măt sền rơhời ờ loh den hơ̆ sồng lòt kham den tŭ do là neh jơla rao.

Geh uă ngan cau blơi is sơnơm rê trŏ măt nàng sơm kòp. Broă lơh do sơbơng roh bè lơi, ơ bác sĩ?

 Bác sĩ Nguyễn Thị Minh Hải:Tàm ală tŭ ơm kis, cau kòp sùm gơlơh brih măt, khừ măt, dơkiăt măt, jŏ jŏ măt pơrhê dùl êt den tàng lòt blơi is sơnơm rê hùc mờ ờ geh sră ai blơi bơh bác sĩ gah kòp do dê mờ jơh ală bơta sơnơm cau kòp blơi ndrờm geh lơm sơnơm corticoid, do là bơta sơnơm sơndră as kơn jơ̆. Tài bơh cau kòp tŭ trŏ sơnơm do tàm măt den gơlơh bè niam ngan, jơh khừ măt, jơh pơrhê măt tơn mờ ngan tài bè hơ̆ mờ cau kòp bè hơ̆ sùm prăp gàr wơl khàr sơnơm do nàng ngui jŏ jòng, jơh den lòt blơi tai khàr ndai nàng prăp tàm hìu tŭ kờñ ngui. Broă ngui sơnơm do jŏ jòng geh gơlam tus kòp glocom mờ cau kòp ờ tŭ lơi gĭt, tồn lah bè he dờng sơnam den tàng măt sền ờ loh tai mờ ơm kơ̆p sùm tus tŭ sền ờ gŏ tai, gơtìp gơrềng tàm broă ơm kis tŭ do den hơ̆ sồng lòt kham mờ bác sĩ den kòp neh gơbàn kơn jơ̆, broă sơm kòp gơlik gơs kal ke, măt ờ gơtùi sền gŏ loh wơl bè lài.

Cau lơi sùm bơtờp kòp glocom mờ bơta kòp do geh bơta lơh bơtờp sơl halà ờ, ơ bác sĩ?

Bác sĩ Nguyễn Thị Minh Hải: Cau kòp glocom digơlan gơbàn tàm khăt cau lơi, ƀươn gơbàn ngan rlau jơh là cau rlau 40 sơnam, cau kòp bơh lài tàm hìu bơnhă neh geh cau bơtờp kòp glocom, cau kòp geh bơta kòp tàm să bè gơguh mhàm, jê dà đồm sơdàng, cau kòp gam sơm kòp halà gam ngui sơnơm geh sơnơm corticoid. Kòp do geh bơta mờng gŏ là tàm bơtờp. Ngan den tàng bè hơ̆, gơwèt mờ ală cau geh cau tàm hìu bơnhă gam gơtìp kòp glocom den pal lòt kham ờs mờng jăt tơngai, kham nàng sền gŏ gờñ nàng geh broă sơm kòp di tŭ.

Broă sơm kòp do tŭ do bè lơi mờ geh cồng nha bè lơi, ơ bác sĩ?

Bác sĩ Nguyễn Thị Minh Hải: Gơwèt mờ kòp glocom, tŭ do geh 3 broă tờm nàng sơm kòp do, hơ̆ là sơm kòp tàm dơlam să jan, hơ̆ là ngui sơnơm, laser mờ reh. Gơwèt mờ tơl nă cau kòp, tơl bơta kòp kơn jơ̆ halà nggờc, tơl tŭ tơngai krơi is den bác sĩ geh bơta sac rwah broă sơm kòp niam ngan rlau jơh. Cau kòp kờñ pal kah dùl bơta là, kòp glocom ờ gŏ di là sơm bời jơh ờ mờ mìng là broă gàr sùm mờ jŏ jòng ngan rlau jơh ai cau kòp in gơtùi geh rài kis niam ngan rlau jơh lơm. Cau kòp pal sùm lòt kham ờs mờng jăt tơngai jăt jơnau sồr bơh bác sĩ dê, cau kòp ờ gŏ di là neh reh den là bời jơh ờ, ngui sơnơm gơmù bơta kơn jơ̆ tàm dơlam măt là ơm sùm tơn ờ duh kờñ pal sơm kòp tai, bơta do ờ gŏ di dùl êt lơi gơlam tus bơta kòp gơbàn jơ̆ mờ măt ờ gơtùi sền gŏ loh tai.

Ơi, dan ưn ngài bác sĩ uă ngan!

Cau cih Kim Oanh- Đình Thi- Cau mblàng Ndong Brawl mờ Lơ Mu K’Yến