VOV4.K’ho- Dơ̆ tam dră mờ kòp Covid-19 kung gam ờ hềt jơh sơl tŭ “kòp dờng” pơn jăt tai lơh bơtờp mhar, tam gơl să. Den tàng bè hơ̆, broă tơnguh uă bơta pràn sơndră kòp ai să jan in bơh ală bơta phan sa bơtơl bơta pràn sơndră kòp geh sền là “phan tam lơh” ƀă tàm ngan rlau jơh dong sền gàr să tờm mờ cau pròc mhàm tàm hìu bơnhă tàm tơngai bơtờp kòp.

Jăt ală cau jak chài đơs, gơwèt mờ ală kòp bơtờp ngòt rơngơ̆t, ngan là kòp Covid-19, gơnoar broă bơh phan lơh ờ bơtờp kòp (hơ̆ là hệ miễn dịch) dê là jơnau lơh nền. Den tàng bè hơ̆, nàng gàr ai bơta pràn dră wơl kòp sùm pràn kơldang, tơl nă cau pal geh broă sàu sa phan bơkah tơl pràn geh uă vitamin mờ khoáng chất ai să jan in. Bộ Y tế hòi jà làng bol lơh jăt broă lơh sa phan sa bơkah tơl pràn tàm dùl ngai pal geh bơta ring bal đah ală mpồl chất mờ phan sa, pah dơ̆ sào gàr geh bơta li la, ring bal ờ wèr bơkal halà sơmờm sa uă ir khăt bơta phan sa lơi. Geh bàr pe bơta phan sa bơtơl pràn sơndră kòp, rơcăng sơndră kòp Covid-19, kờñ pal kah: Phan sa pah ngai pal geh bơta pơgồp bal ring bal đah puăc phan kis mờ phan tam biăp rbài (hơ̆ là puăc, ka, tăp, dà toh, ka ti, biăp, bùm, plai chi...). Bơdìh hơ̆ tai, pal ring bal tơngi phan tam mờ tơngi phan kis tàm bơnah phan sa. Bơtơl sa gar lơnga, khuah phòng, khuah, biăp tơlir, mờ plai chi dum. Sa tơl hờm, pal tam pà dipal ală dơ̆ sa tàm ngai (gơ jăt tơl sơnam deh, bơta pràn kơldang să jan, khà lơh broă kơn jơ̆ halà nggờc).

Mờ ală bơta phan sa bơtơl protein ai să jan in, pal sa lài puăc iar ada, pơnyơu bè iar Tây, iar he...geh uă ngan vitamin B6, do là dùl vi chất niam ngan dong kờl ai ală broă gơlik geh tàm să jan, kuơmàng ngan nàng lơh gơs ală tế bào hồng cầu pa mờ pràn kơldang, bơtơl bơta pràn sơndră kòp.

Pơn jăt hơ̆ là ka, ka ờ gŏ di mìng geh uă phan bơkah tơl pràn lơm mờ gam geh uă ngan kẽm dong bơtơl phan dong kờl ờ bơtờp kòp mờ là dùl bơta phan sa bơtơl bơta pràn nàng sơndră kòp niam ngan ai kơnòm dềt mờ cau dờng in. Bàr pe bơta ka geh uă kẽm gơtùi kờp tus, hơ̆ là: ka ti, tàm, kràng ală bơta...

Ală bơta gar gơtùi kờp tus, hơ̆ gar hạnh nhân mờ gar hướng dương. Hạnh nhân ngan là phan sa bơtơl vitamin E niam ngan, tài bơh gơ geh uă phan chất béo mờ vitamin niam ai bơta pràn kơldang in. Ală cau jak chài gah phan sa bơkah tơl pràn pà gĭt, dùl dơ̆ sa ai cau dờng in, tàm hơ̆ geh nggùl khòc geh 46 gar hạnh nhân gam kơmhò geh ai 100% khà vitamin E geh ai tơl phan bơkah tơl pràn pah ngai.

Tàm gar hướng dương geh wil tơl phan bơkah tơl pràn, tàm hơ̆ geh phospho, magie, vitamin B6 mờ vitamin E,...Bơdìh hơ̆ tai, gar hướng dương kung geh uă ngan selen. Ală khoáng chất do cèng wơl uă bơta kuơ dờng màng ai să jan in, dong gơmù cholesterol ờ niam tàm să jan, gơmù bơta kal ke tàm bồ tơngoh, kơryan lài bơta gơtìp ngơp ngơl tàm nùs nhơm bồ tơngoh mờ gàr sùm gơnoar broă ai ală phan dong lơh ờ bơtờp kòp in.

Gơwèt mờ biăp, den gơtùi sa uă biăp, ală bơta biăp jăt kàl. Bàr pe bơta biăp tơnơ̆ do, niam ngan ai bơta pràn sơndră kòp in bè mrĕ chuông, súp lơ, biăp bó xôi tài bơh tàm ală biăp do geh uă ngan vitamin C, vitamin A, B, E6, phytopchemical mờ carotenoid, ngan là beta carotene (phan sơnrờp bơh vitamin A dê) rơ̆ ru ngan.

Vitamin C geh sền là “gùng dà” bơtơl bơta pràn sơndră kòp geh cồng nha ngan. Bơtơl vitamin gam pal kờp tus ală bơta plai chi. Kuơmàng, plai chi jơi kuết, kroăc. Ndrờm bè tàm jơh ală bơta pal chi geh sơnề, bè: plai bung, kroăc, kuết, kuết sràt...ndrờm geh uă ngan vitamin C. Bơlhong, kiwi kung là ală bơta pal chi geh uă ngan vitamin C khà uă. Vitamin C gơtùi dong kờl să jan pràn mhar rlau tơnơ̆ ală dơ̆ gơtìp nggụ mrềt tàm să, bơsiă, duh să...den tàng ală bơta plai chi do geh uă ngan cau săc rwah nàng bơtơl bơta pràn sơndră mờ kòp tàm tơngai gơbàn kòp.

Ală phan tĕ bè toih, ca, rơmĭt ờ gŏ di ƀươn ƀoài mìng là dùl phan tĕ geh ngui sa tàm phan sa lơm gời ờ mờ gơ gam geh ai đơs pơnyơu bè là “sơnơm gơnrơh” dong rơcăng sơndră wơl ală bơta kòp nggụ muh mrềt mờ as sồt gùng tă nhơm, gơguh gùng mhàm mờ tơngi tàm mhàm mờ bơtơl bơta pràn sơndră kòp ai să jan in.

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến