VOV4.K’ho – Kòp jê ndul gơ jroh là kòp sùm gơbàn tàm kơnòm dềt. Kòp geh tềl tơnggo\ è dà rlau 3 dơ\ tàm 1 ngai, geh bal mờ ală tềl tơnggo\ bè duh să, gơtuh hă. Dilah ờ geh kham mờ sơm di tu\, kòp [uơn ngan lơh gơbàn ală jơnau ờ niam bè roh dà kơn jơ\, ờ niam tus điện giải mờ digơlan lơh gơbàn chơt să.

Bồ nhai 1 nam 2021, tàm càr Dak Lak geh dùl nă cau chơt tài bơh kòp jê ndul gơ jroh kơn jơ\. Cau kòp là oh klau 9 nhai, kòn cau Mông, ơm tàm cụm 10, xã Cư Kbang, kơnhòal Ea Sup. Jat lùp sền, sền gròi bơh Tiah tờm sền gròi kòp tê jê să càr Dak Lak dê, tàm bă tiah mờ hìu bơnhă oh dềt gơbàn kòp ơm kis, kung tàm dùl tu\ bal, geh mờr 13 nă oh dềt kung gơbàn kòp bal mờ ală tềl tơnggo\ ndrờm bè oh klau chơt să sơl.

Jat jơnau yal bơh hìu bơnhă oh dềt do dê, oh dềt gơbàn kòp bal mờ tềl tơnggo\ bơh sơn rờp là duh să sùm, lòt è dà ua\ dơ\ tàm ngai, glar să. Tơ nơ\ 2 ngai sơm is tàm hìu ờ bời, hìu bơnhă hơ\ sồng jun oh dềt tus hìu sơ nơm. Tàm hìu sơnơm kơnhòal Ea Sup, oh dềt mut tàm hìu sơnơm tàm bơta duh să 41 đồ C, kơltau, kòn mat pàl, ờ gam ngac ngar tai, lòt è dà, mạch ndang, dềt, ờ gơtùi kờp. Bulah neh geh lơh tơl broă cấp cứu mơya oh dềt neh ờ bời mờ chơt să. Jơnau đơs pơn dut bè jơnau lơh gơbàn chơt să bơh Hìu sơnơm dê cih: duh să ờ git loh bơh tài, jê ndul gơ jroh roh dà kơn jơ\ (khà C). Cau tờm bơh oh dềt do dê pà git: “Oh dềt jê ndul gơ jroh mờ duh să. Hìu bơnhă sền go\ khai ờ sô ngan den tàng jun tus hìu sơ nơm xã, hìu sơnơm xã sồr jun hờ hìu sơnơm kơnhòal nàng cấp cứu mơya mut cơldu\ cấp cứu, oh dềt geh tơmut dà mơya ờ gam tă nhơm tai mờ chơt să. Lài mờ tu\ gơbàn kòp den oh dềt sàu piang bơrlu\ mờ dà sàng gời”.

Dùl ngai tơnơ\ tu\ geh cau chơt tài bơh kòp jê ndul gơ jroh kơn jơ\, khoa Nhi tổng hợp, Hìu sơ nơm dờng tiah Tây Nguyên neh dờp tai 7 nă oh dềt geh bal ală tềl tơnggo\ bơh kòp ờ niam gùng lơh lề phan sa dê ndrờm ơm kis tàm xã Cư Kbang, kơnhòal Ea Sup. Bác sĩ Nguyễn Văn Mỹ, Phó Kuang atbồ khoa Nhi tổng hợp, hìu sơnơm dờng tiah Tây Nguyên pà git: “Khoa Nhi bol hi neh dờp mờ gam sơm 7 nă cau gơbàn kòp bè gùng pròc đơs bal, ua\ ngan là nhiễm khuẩn tàm pròc. Ală oh dềt mut tàm hìu sơ nơm geh sơnam bơh 6 nhai tus 3 sơnam mờ ndrờm geh ală tềl tơnggo\ ndrờm bal bè duh să, gơguh hă, jê ndul, è dà. Tàm hơ\ geh 2 nă oh geh bơta ờ niam điện giải, gơmù kali mhàm. Bulah bè hơ\, tơ nơ\ 3 ngai sơm, pràn kơldang să jan bơh jơh ală oh dềt dê neh tam gơl niam”.

Kòp jê ndul gơ jroh là kòp sùm gơbàn tàm kơnòm dềt. Jơnau lơh gơbàn kòp sùm là tài bơh virus. Kơnòm dềt sa phan sa, hùc dà geh virus, vi khuẩn lơh gơbàn kòp. Bơdìh hơ\ tai, digơlan tài bơh nhiễm trùng tàm pròc, ờ gơ dờp mờ phan sa, jơnau gơ lời wơl ờ niam bơh sơnơm dê. Jat ală bác sĩ chuyên khoa, kòp jê ndul gơ jroh ngai sơlơ ua\ dơ\ sơlơ lơh să jan kơnòm dềt mhar roh dà. Dilah hìu bơnhă sền ờ sơp ờ jun kơnòm dềt tus hìu sơnơm di tu\ den digơlan geh jơnau pơhìn gơbàn bơta ờ niam bè sốc, ờ niam điện giải, gơmù kali mhàm… jơnau pơhìn gơtìp chơt să ua\ ngan. Den tàng tu\ go\ kơnòm dềt geh ală tềl tơnggo\ bè lòt è dà rlau 3 dơ\ tàm 1 ngai, geh bal mờ duh să, gơtuh hă, glar să den mè bèp pal jun kơnòm dềt lòt khan tàm hìu sơ nơm sơlơ ndang sơlơ niam, ba` sơm is tàm hìu jat ală bơta sơ nơm bơhìan yau. Nàng rơcang sơndră kòp jê ndul gơ jroh kơnòm dềt in, bác sĩ Nguyễn Văn Mỹ, Phó Kuang atbồ Khoa Nhi tổng hợp, hìu sơ nơm dờng tiah Tây Nguyên pơlam: “Rơcang sơndră kòp gùng pròc đơs bal mờ nhiễm khuẩn gùng pròc đơs is pal lơh jat 2, 3 jơnau sồr tơ nơ\ do:

Ai kơnòm dềt pô toh mè sơlơ gờ` sơlơ niam. Pô toh mè tàm 6 nhai sơn rờp mờ ai pô bơh 15 tus 24 nhai

Ràu tê mờ sơ[ong di mờ jơnau pơlam. Ràu tê là broă kươmàng ngan, pal ràu di tu\ tơngai bè lài mờ tu\ tru\ gơm phan sa, tu\ siam kơnòm dềt, tơ nơ\ tu\ jùt ràu kơnòm dềt in

Broă sàu sa, dà ia. Do là broă mờ ală xã tiah sar lơgar ngài [uơn ngan gơtìp. Bè ală hìu bơnhă geh kơnòm dềt gơbàn kòp pa do, bơdìh mờ ngui dà tơrlung khoàng den geh ngui tai dà mờ jat jơnau yal bơh cau tờm dê den sền go\ ờ niam tài dà ma\i tu\ do ờ hềt geh tàm ală tiah do. Niam ngan rlau jơh là “Sàu sin hùc duh”, dà hùc pal gơm sin, lời ngềt nàng hùc, tơrmù lơyah ngan rlau jơh broă ngui ală bơta dà ơn tàm khàr geh tac tàm drà kă bro.

Dùl broă tai kung kuơmàng ngan là cit sơnơm vaccine. Tu\ do, cit sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp là broă niam ngan rlau jơh nàng sền gàr pràn kơldang să jan ală sau dê, kuơmàng là tàm tiah sar lơgar ngài pal sền gròi ua\ rlau tai tus broă do. Dut ndơl là broă hìu jă brê. Ua\ hìu bơnhă tàm tiah ngài ờ hềt sền gròi tus broă do, mờ hìu jă brê là dùl tàm ală jơnau lơh gơbàn kòp ală sau in, ngan là ală kòp gùng pròc đơs bal”.

Tàm tu\ sơm kòp jê ndul gơ jroh, mè bèp pal ai kơnòm dềt hùc ua\ dà mờ dà Oresol, dà plai chi, sơlơ ai pô toh mè gơ wèt mờ kơnòm dềt, ba` khat bè hùc sơnơm jê ndul, ba` wèr ir `ô sa. Pal sàu sa tơl pràn mờ gàr kloh niam tàm broă sàu sa mờ broă sa sin hùc duh.

Cau mblàng K’Duẩn