VOV4.K’ho- Tu\ do, bàr pe sươn kơphê neh geh plai dum rah rài, mơya sền bal kung gam tàm tơngai ròng plai sơl, lơh nền tus bơta niam bơh kơphê kàl do dê mờ bơta pràn bơh sươn chi dê tàm kàl tus. Bơtơl phơng ai tờm kơphê in bè lơi, koh klah ntê, rcăng sơndră tu kòp lơh aniai bè lơi tàm tơngai do là jơnau mờ cau tam kơphê pal sền gròi.

Sươn kơphê 1 lồ bơh hìu bơnhă ồng Võ Việt Hùng dê tàm xã Phú Xuân, kơnhoàl Krông Năng, càr Dăk Lăk neh mu\t tàm nam dơ\ 5. Kàl kơphê nam 2017- 2018, hìu bơnhă ồng Hùng lơh geh mờr 2 tấn kơphê gar. Mơya, tus kàl do, tàm sươn kơphê hìu bơnhă ồng dê gam geh jơnau kơphê pàl nha mờ gơ rung plai. Jăt ồng Hùng yal, trồ tiah tam gơl hơ\ ngan là jơnau tờm lơh gơlik jơnau do.

Ồng Võ Việt Hùng, đơs: Tờm kơphê pàl nha mờ plai gơ rung uă ngan, trồ tiah gơ ờ go\ niam bè ală nam lài, he ơn phơng kal ke ngan, he kơnờm jơh lơm tàm trồ tiah là uă ngan. Tu\ he ơn phơng tài bơh trồ tiah mìu tơngai tu\ geh tu\ ờ den tàng phơng ờ hềt lề jơh den tàng gơrềng tus kơphê là uă ngan. Dan lùp ală cau mờng chài là kơphê gơ gơtìp pàl nha mờ rơyas gơtìp tu luh bè do den broă lơh sơngka sền gàr, ơn phơng mờ sơnơm sền gàr phan tam bè lơi nàng gơ in dipal nàng kơryan geh kòp ai kơphê in dùl bă niam ngan rlau jơh taih?

Ai bi Bùi Đình Linh ơm tàm thôn 9B, xã Cư Pao, thị xã Buôn Hồ pà gi\t, hìu bơnhă bi tu\ do geh 1 lồ kơphê tam tàm bơrlu\ bal mờ tiêu, tu\ do neh ơn phơng 2 dơ\ mờ gam ơm kơ\p trồ tiah niam nàng ơn phơng dơ\ 3, mơya tu\ do geh bàr pe tờm kơphê neh geh jơnau hòn bơsềt jù, lơh bi in kơlôi rcăng ngan.

Bi Bùi Đình Linh, đơs: Tờm kơphê kung gam tàm tơngai ròng plai sơl, bơta mờ a` sền gròi ngan rlau jơh là tu kòp lơh aniai, tu\ do gam geh `ui jù tềng nha, kung neh kơryan bàr pe dơ\ sơl mờ ală bơta sơnơm tàm drà mơya kung gam ờ hềt lơh geh cồng nha bè jơnau kơ\p kờ` sơl. Bơta dơ\ 2 den tơngai do gam ròng plai, kung kờ` sơl phơng nàng lơh geh bơta pràn ròng plai den ờ go\ gi\t ngui phơng lơi nàng gơ in lơh geh cồng nha.

Pàl nha, gơ rung plai halà `ui jù lơh aniai là 2 tàm khà uă ngan bơta mờ cau lơh broă sa gam gơtìp tu\ mu\t tàm tơngai lồi kàl mìu. Tơnơ\ do, bơh dơ\ boh bơr mờ cau lơh báo cih bè jơnau do, Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa, lơh broă tàm Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên geh dong làng bol bơsong ală bơta lơh gơlik jơnau kơlôi rcăng do.

Ơ Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa, gơ wèt mờ tờm kơphê tàm tơngai do den cau tam kơphê pal kah bàr pe broă lơh sơngka sền gàr bè lơi nàng gơ in dipal?

Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Ơ làng bol mờ gơ\p bơyô! Tàm tơngai do, tờm kơphê gam ơm tàm tơngai ròng plai, geh ală tiah sơnđờm geh plai dum rah rài. Den tàng bè hơ\, bulah tàm bơta geh ngan tàm sươn chi bol he dê gơtùi lơh broă lơh sơngka sền gàr dipal.

Bơta sơnrờp bol a` kờ` đơs là, tàm tơngai do làng bol pal kah broă gi\t chi lơh m[ur tàm sươn chi den bol he lòt klah ntê jat ờs mờng pah dơ\ nàng lơh bè lơi mat tơngai in gơ sòl àng tàm sươn kơphê dùl bă niam ngan rlau jơh nàng gơtùi prăp rơhời phan ro mờ geh cèng wơl cồng nha bè bol he kơ\p kờ`. Bơta dơ\ 2 là klah ntê chi, bol he pal sùm lòt klah, pik săng te\ lơngkòt hòn jơnhoa ir. Bol he pal kah tàm tơngai do dilah bè kơphê tàm sươn geh 2 bơta tờm là kơphê tơngai tam pa mờ tàm tơngai kơphê geh plai.

Gơ wèt mờ kơphê tam pa, tàm tơngai do, kơphê lơh geh bơta jơnhoa bơh 1 thơk tus 1 thơk 2 den bol he kah broă tơn te\ lơngkòt, gơ wèt mờ broă tam kơphê mờ gar den bol a` tơngkah làng bol pal tơn te\ lơngkòt tàm bơta jơnhoa bơh 1 thơk 2 tus 1 thơk 3 nàng tờm kơphê geh tơl pràn hòn uă ntê cờ` hơđang nàng pơgồp bơnah gàr ală ntê ơn prăp bơh nam tơnơ\ dê in, mờ gơ wèt mờ broă tam chi bơkiar den bol he kung pal kah là, pal tơn te\ lơngkòt tàm bơta jơnhoa 1 thơk tus 1 thơk 1 nàng ai tờm in căt uă ntê pràn.

Pơn jăt hơ\, làng bol kung kờ` pal kah ală bơta, pơnyơu bè gơ wèt mờ kơphê geh plai den bol he sền gròi tus broă lòt sền tàm sươn chi, geh ală tờm kơphê gơtìp ờ geh ntê den bol he ròng lơngkòt bơtơl den bol he bơkiar bơtơl, ờ geh ntê cờ` lơi den bol he bơtơl cờ` hơ\ nàng lơh bè lơi nsrum nha kơphê klăp klê mơya pal geh bơta ha pah tu\ lời tờm kơphê hòn uă ală ntê căt mơkung ròng plai kơphê nàng lơh geh cồng nha di bè bol he kơ\p kờ`.

Ơ Thạc sĩ, gơtùi sền go\ là, làng bol sền gròi ngan kung gam sơl là lơh bè lơi nàng gar kơphê lơh geh cồng nha tềm pềr jơnhoa rlau jơh, di ngan bè hơ\ ờ? Bè hơ\, den nàng lơh geh bơta do, den cau tam kơphê pal kah ală bơta lơi, ơ thạc sĩ?

Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Dùl bơta mờ bol he sền gròi tàm do là lơh bè lơi nàng cồng nha tềm pềr tàm dơlam plai lơh geh jơnhoa ngan rlau jơh, den làng bol pal ơn phơng dùl bă dipal jăt tàm cồng nha lơh geh, phan nđiơm gơs tàm ù kung bè sơnam bơh tờm kơphê dê. Bol a` kung đơs sùm wơl làng bol in là, ờs mờng dơ\ ơn phơng lồi du\t là tàm nhai 8, nhai 9. Dilah nam do, mờ bơta trồ tiah mờ bol he ờ hềt ơn geh phơng dơ\ lồi du\t den làng bol kung gơtùi ơn sơl ală bơta phơng NPK halà phơng đơn, halà bol he ơn phơng đạm, phơng kali.

Gơ wèt mờ dơ\ ơn phơng do, den bol he pal kah là jat bơta bơto pơlam gơ wèt mờ kơphê tam pa wơl halà kơphê geh plai nàng bol he đòm jăt khà phơng ơn dipal mờ tu\ ơn phơng den làng bol kung pal kah là pal lơh jat bơta pal jăt là 5 di tàm tu\ ơn phơng kơphê in hơ\ là di tơngai, di khà…mờ bol a` kung kơ\p kờ` làng bol dilah geh tơl bơta tơnơ\ tu\ pik tơnhàu kơphê, bol he ai dùl êt ù pơyua tus ală anih lơh broă geh gơrềng in mblàng sền nàng bol he gơtùi geh bơta bơto pơlam ơn phơng dipal gơ jăt tàm bơta ù tiah bơh hìu bơnhă he dê nàng lơh bè lơi sươn kơphê kis dờng kơ\ kơl jăp ngan rlau jơh mờ bơta kuơmàng là sền gàr geh ù tam kơphê, do là jơnau lơh nền nàng sươn kơphê geh cồng nha mờ bơtàu tơnguh kơ\ kơl jăp tàm tơngai tus.

Ơ thạc sĩ, bàr pe hìu bơnhă làng bol tam kơphê kơlôi rcăng bè ală jơnau tu kòp lơh aniai tàm tờm kơphê tàm tơngai do, den bè bơta do, thạc sĩ geh ală bơta bơto pơlam lơi?

Thạc sĩ Đào Thị Lan Hoa: Tàm tơngai do tàm sươn kung gam sơl ală tu kòp lơh aniai, mơya làng bol kung pal kah là, dilah geh tu kòp lơh aniai den bol he pal lòt sền mờ gi\t tu lơi là tu lơh aniai kơn jơ\ ngan mờ kờ` pal rcăng sơndră mờ tu\ rcăng sơndră den kung pal đòm jăt bơta pal jăt rcăng sơndră tơrgùm bal hơ\ là lơh lài ală broă lơh chài tam phan sơngka sền gàr nàng dong kơphê kis dờng pràn bơh broă lơh bol he dong kờl bè bơta chài bè bol a` pa đơs, bè klah ntê chi, ơn phơng, klah ntê chi lơh m[ur…Pơn jăt hơ\, bol he kung pal sền gròi tus bơta sền gàr ală phan geh kuơ tàm sươn, pơnyơu bè sền gàr ală jơi òng, bung ntrềng, ngò` mờ ală phan sa phan lơh aniai kơphê…

Dùl bơta mờ bol a` kung tơngkah làng bol là tu\ do tàm sươn kơphê bol he dê geh bơta tu lơh aniai bè `ui nđar tơlir halà `ui nsồp sa aniai plai, gơ wèt mờ ală tu aniai do den ờs mờng tu\ gơ sa aniai tờm chi tam den gơ geh tàm bàr pe tờm tơnơ\ hơ\ den hơ\ sồng sa gơ rề uă tus tiah ndai.

Dilah bol he ờ rcăng sơndră dipal den digơlan ală `ui nsồp, `ui nđar tơlir do geh tơlik dà lơngồt mờ lơh geh anih niam ai bơsềt jù in hòn dờng uă, tu\ sền go\ bơsềt jù hòn dờng uă den làng bol tồn lah jơnau aniai kơphê là tài bơh bơsềt mơya tàm bơta geh ngan là gơ là tài bơh `ui nsồp mờ bol he pal lòt sền, dilah bè gam sền go\ `ui nsồp tàm khà pal rcăng sơndră digơlan lơh aniai tus bơta kis dờng bơh tờm kơphê dê den bol he pal ngui lài ală bơta sơnơm sinh học nàng rcăng sơndră ală bơta `ui do, sơlơ\u wơl, dilah ală tu lơh aniai do ờ gam, mìng gam wơl nha gơtìp jù den làng bol ờ duh pal [ồm sơnơm tài bơh tu\ do jơh ală `ui nsồp ờ gam tai tàm sươn kơphê den tàng bol he ờ kơlôi.

Mờ bol a` kung tơngkah sơl là, tàm tơngai do broă rcăng sơndră mờ sơnơm hoá học là bol he ờ go\ bơto sồr, dilah bè tàm sươn chi lơi `ui uă ir den bol he ngui ală bơta ding dà gơ [ồm pràn nàng bol he ràu pơrdô jơh ală bơta `ui nsồp do nàng gàr bơta niam gar kơphê tơnơ\ tu\ pik tơnhàu ờ gam jơngkah sơnơm sền gàr phan tam gơ wèt mờ phan bơna gar kis bơh gar kơphê dê.

Dan ưn ngài thạc sĩ uă ngan!

Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl