VOV4.K’ho - Kon Tum là tiah tòm bơh uă bơta phan lơh sơnơm kuơ màng, bè kơnuh sơnơm Ngọc Linh, đảng sâm, ngũ vị tử, sa nhân… nàng tơnguh geh bơta pràn bè tòm sơnơm dê, càr Kon Tum neh geh broă ai lài, dong kờl làng bol kòn cau tam geh tòm lơh sơnơm nàng geh priă, tơn jơh jơgloh tơmù rơ[ah mờ rơhời lơh pas.

Tus tu\ do, càr Kon Tum neh tam geh rơlao 1 rơbô 500 lồ phan lơh sơnơm mờ khà geh di pơgăp 4 rơbô 600 tấn.

Tơnơ\ 2 nam lơh jăt, xã Măng Cành, kơnhoàl Kon Plông tam geh mờr 30 lồ phan lơh sơnơm mờ mìng là sâm dây (đảng sâm) mờ tòm đương quy. Kờ` 77 hìu làng bol rơ[ah, ndrờm mờ rơ[ah tàm 9 [òn tàm kung tam geh phan lơh sơnơm. Phòng Nông nghiệp tàm kơnhoàl do dong kờl sơntìl, broă lơh mờ tu\ lơi kung rơcang “at tê bơto broă”.

Cồng nha ală hìu làng bol do neh tam geh rơlao 4 lồ sâm dây mờ đương quy. Tơnơ\ mờ bơta ờ g^t lài ngan, uă hìu làng bol kis tàm xã Măng Cành tu\ do neh bơcri priă, tam gơl ờ uă bă ù tam phan ờ geh cồng nha nàng tam phan lơh sơnơm.

Lo\ Y Yên, kis tàm [òn Kon Năng, bu\ lah trồ mìu kung gam l^k lơh broă nàng sền gàr 1 lồ tòm đương quy chờ hờp pà g^t:

-Tu\ mờ xã ai ờ uă hìu in sơn tìl kơnuh đương quy, go\ hìu tam geh den a` kung blơi nàng cèng tam. Kơnuh geh tơnhào hơ\ sồng geh cau blơi den he kung tăc. Bơh broă tam kơnuh đương quy, a` go\ geh uă priă den tàng hìu nhă kung geh uă priă sơl.

Bu\ lah kung mìng rơ\p là sơn đờm tam, mơya cồng nha broă lơh sa mờ tòm sơnơm do geh cèng wơl ai cau tam in uă ngan, tàm hơ\ uă ngan là làng bol kòn cau kis tàm kơnhoàl Kon Plông là neh loh làng ngan.

Mùl màl bè tòm sâm dây, mờ cồng nha geh di pơgăp 3 rơbô 900 k^ tàm 1 lồ tăc geh di pơgăp 600 tơlăk đong; tòm đương quy mờ cồng nha geh di pơgăp 14 tấn tàm 1 lồ tăc geh 350 tơlăk đong…

Chờ ngan rơlao tai là broă pơgồp bal tàm broă tăc, lơh phan lơh sơnơm bơh làng bol mờ mpồl lơh sa kă bro tàm kơnhoàl dê lơh lài ngan geh cồng nha, pơrgon geh bơta ring niam jo\ jòng. Ồng Bùi Quang Đạo, kuang atbồ Hợp tác xã Nông nghiệp Tuyết Sơn Kon Plông pà g^t:

-Gùng dà broă pơgồp bal mờ làng bol, tàm hơ\ uă ngan là làng bol kòn cau nàng tơnguh bơtàu tiah tam phan, lơh gơs mpồl den geh tơngo\ wơl niam ngan, pràn ngan bơh làng bol.

Hợp tác xã kung tam pà bal bơta kuơ nàng lơh bè lơi hơ\ làng bol lơh broă sa niam ngan, tơnguh uă priă ai làng bol kòn cau in, tàm hơ\ uă ngan là ală hìu rơ[ah, ndrờm mờ rơ[ah.

Tus tu\ do, kơnhoàl Kon Plông, càr Kon Tum neh tam geh rơlao 150 lồ tòm sơnơm mờ mìng là sâm dây, đương quy, sa nhân. Tàm hơ\, bă ù geh gơnoar atbồ dong kờl ai làng bol in tam là 96 lồ mờ mờr 60 lồ là ală mpồl lơh broă, cau dùl nă să tam is.

Ồng Lê Đức Tín, Phó Chủ tịch UBND kơnhoàl Kon Plông pà g^t, tơngu me bơh kơnhoàl dê là bơ\t bơtàu geh tiah tam phan lơh sơnơm ring niam pơgồp bal mờ broă lơh gơs nàng ai geh broă lơh, tơnguh uă rài kis làng bol in. Kờ` lơh geh bơta do, gơnoar atbồ kơnhoàl neh ai tơl bơta niam uă ngan nàng làng bol mờ mpồl lơh sa kă bro in:

-Kơnhoàl yal mpồl lơh sa kă bro in geh lơh gơs phan lơh sơnơm tàm bă ù tam nàng mpồl lơh sa kă bro in bơcri priă tơn mờ pơgồp bal mờ làng bol nàng blơi phan lơh sơnơm. Kơnhoàl hòi jà ală mpồl lơh sa kă bro bơcri priă lơh geh hìu măi tàm kơnhoàl tơn.

Tàm broă lơh tàm do, kơnhoàl đơng lam geh lơh jăt di pal mờ ală khà broă, bơta niam phan geh lơh nàng wèt tus bơ\t bơtàu khà măt kă bro ală bơta phan sơnơm Măng Đen.

Bi Hồ Thị Kim Oanh, Kuang ătbồ Công ty Cổ phần Kă bro Lơh gơlik phan mờ Drơng broă ala Lâm Thịnh tàm kơnhoàl Đăk Tô, càr Kon Tum, là cau neh lơh geh cồng nha gơ wèt mờ cê kơnuh sơnơm jriang Ngọc Linh pơgồp bơnah tơnguh uă priă jền ai dùl bơta chi lơh sơnơm tàm tiah do in mơkung lòt bal dong kờl cau tam kơnuh sơnơm jriang tàm xã Mường Hoong mờ Ngọc Linh, kơnhoàl Đăk Glei geh drà tăc phan kơ\ kơl jăp sùm, tơnguh uă priă lơh geh.

Ơ bi, dan bi pà gi\t geh bơh bơta kơlôi sơnơng lơi mờ lơh bi in crơng gơs dùl mpồl lơh sa kă bro mờ rwah broă do nàng lơh sa kă bro taih?

Bi Hồ Thị Kim Oanh: A` deh mờ dờng tàm do, bơh dềt tơn neh gi\t mờ tờm chi lơh sơnơm mờ uă ngan là kơnuh sơnơm jriang. Kơnuh sơnơm jriang tàm do uă ngan mờ làng bol tàm do là cau Sơdàng tàm tiah bơnơm Ngọc Linh tam mờ ngui bơh jo\ ngan. Lài do, khi ngui phan lơh bơchềt bơchòt lơm hơ\ là kơnuh sơnơm ờ hềt lơh gơs phan bơna niam. Mìng ngui nàng tru\ dà, tram ơlak halà ngui tàm ală dơ\ lơh chờ lơm gời. Kơnuh sơnơm jriang gơ là uă ngan mơya mờ ngui gơ ờ hềt geh lơh phan bơna niam den là pơhì pơhà ngan, pơlai ngan. Geh bơh bơta kờ` ngan, jơh nùs ngan kờ` dong làng bol lơh gơlik dùl drà tăc phan kơ\ kơl jăp, ngui jơh kơnuh sơnơm jriang, bơtàu tơnguh gơ gơ gơs là phan bơna pơnrơ is bơh tiah do dê, dong kờl den oh hơ\ sồng lùp jòi mờ lơh gơlik phan bơna bơh sơnrờp là cê kơldung tram.

Nàng lơh gơlik geh phan bơna bơh he dê, den bi ngui bơta jak chài măy mok bè lơi hah bi?

Bi Hồ Thị Kim Oanh: Bơh sơnrờp là oh mờ bơyô oh dê pal lòt tus Lâm Đồng nàng bơsram. Lâm Đồng là tiah bơh sơnrờp lơh gơlik cê. He kờ` lơh gơlik dùl bơta cê bơkah ngan mờ gàr geh phan mùl geh bơh kơnuh sơnơm dê den he pal lòt lùp bơsram. Oh geh tìp mờ dùl nă cau jơh nùs jơh tồr ngan. Bi hơ\ geh hìu măy lơh gơlik cê tàm Lâm Đồng mờ mờng chài kung neh geh 10 nam lơh gơlik cê. Mờ bơta cê kơldung tram den bi hơ\ neh bơto ai bol oh in uă ngan broă bè broă lơh cê, broă pơr cê, mờ gàr geh phan niam bơh kơnuh sơnơm dê mờ ală bơta chi lơh sơnơm ndai. Bơh hơ\, bol oh geh gi\t geh bơh sơnrờp là bè măy mok lơh cê mộc lơgar Nhờk dê mờ lơh nền là lơh jăt măy mok bơh lơgar Nhờk dê là mìng lơh mộc lơm, lơh is jơh lơm.

Tu\ do, den phan bơna bơh Công ty dê neh geh tăc tàm drà lơi mờ cau ngui sa đơs bè lơi bè phan bơna bơh bi dê taih?

Bi Hồ Thị Kim Oanh: Phan bơna bơh Công ty dê neh geh tăc tàm 13 càr tiah ring dà dờng Cửu Long mờ tiah đah jum dà lơgar. Drà tăc tờm là [òn dờng Hồ Chí Minh, Hà Nội mờ Đà Nẵng. Jăt jơnau đơs bơh cau ngui sa dê den phan bơna niam. Ngui tơnơ\ pơgăp 2 poh den là geh gơdờp niam ngan bi\c lơhă bơkah ngan. Jơh ală năc blơi phan oh dê ndrờm geh đơs là hùc niam ngan, gơcèng wơl bơta kuơ bè bơta pràn kơldang să jan hơ\ là lơh khi in bic bơkah, gơlơh rài ngan bồ tơngoh. Tu\ do, công ty gam lơh gơlik tai dùl phan bơna là cao kơnuh sơnơm jriang Ngọc Linh. Cao kơnuh sơnơm jriang den kung geh đơs wơl là niam, bơkah, [ươn sa mờ geh kuơ ngan bè bơta pràn kơldang să jan là niam ngan.

Nàng geh kơnuh sơnơm jriang drơng lơh gơlik phan den bi neh geh broă lơh bal mờ cau lơh broă sa bè lơi hah bi?

Bi Hồ Thị Kim Oanh: Nàng geh dùl phan bơna niam cê kơldung tram den he pal gàr geh bơta [ơ gơ dê mờ phan duwojc uă nàng cau ngui in geh bơta kuơ cèng wơl bơta pràn kơldang să jan jo\ jòng. Bol oh neh rwah tiah tam hơ\ là kơnuh sơnơm jriang geh tam tàm Mường Hoong, Ngọc Linh, kơnhoàl Đăk Glei dê. A` rwah tiah tam tàm tiah bơnơm Ngọc Linh den bơta sơnơm uă, kơnuh lơh geh kung uă sơl di tơl nàng kă bro tàm drà kơnuh sơnơm jriang mờ gơ gơs là dùl bơta phan pơnrơ is bơh tiah do dê.

Bi đơs bè lơi bè ală tu\ tam kơnuh sơnơm jriang bơh ală cau lơh broă sa mờ bi lơh bal halà ờ?

Bi Hồ Thị Kim Oanh: Tu\ do, tiah tam phan bơh oh dê ờ hềt ngui ală broă lơh pa rài do dê. Khi mìng là tam jăt bè ờs bơh yau lơm, ngui kơnuh sơnơm jriang bơh yau tam tàm pơdar, hơ\ là 2 nam den khi geh tam gơl ù dùl dơ\. Ờ ngui ală hoá chất, phơng hoá học, mìng tam lời is lơm mờ brê bơnơm. Tam tàm kàl mìu mờ lồi kàl mìu geh tơnhàu. Tu\ do, công ty blơi jăt kàl, blơi jơh ală phan lơh geh tàm dùl kàl ai cau lơh broă sa in. Cau lơh broă sa tu\ do kung gi\t sơl là he pal tơnguh uă bơta niam bơh kơnuh sơnơm jriang he tam, hơ\ là ờ go\ ngui sơnơm sền gàr phan tam. Ờ ngui phơng hoá học, Chờ hờp ngan nàng công ty gơtùi tam pà bal nùs nhơm bè phan bơna sàng goh mờ cau lơh broă sa. Tăc kơnuh sơnơm ai công ty in den công ty geh ai măy mok tam sàng goh ai làng bol in mờ a` blơi kơnuh sơnơm hơ\ là niam ờdo ờdă ngan.

Càr Kon Tum gam geh dùl bơta lơh ngan jơh nùs tàm broă bơtàu tơnguh mờ lơh gơlik sơnơm bơh tờm chi lơh sơnơm. Nàng lơh geh bơta do, den să tờm cau lơh broă sa khi pal tam gơl bè lơi tàm bồ tơngoh kơlôi sơnơng lơh broă lơh sa bơh he dê?

Bi Hồ Thị Kim Oanh: Nàng tơnguh uă bơta gi\t wa\ bơh cau lơh broă sa dê den bol he pal geh ală broă dong kờl mờ pơlam làng bol in ală bơta mờng chài tam hữu cơ nàng làng bol in lơh jăt. Jun ală măy mok pa, ngan là măy mok phan kis dềt ai làng bol lơh broă sa in mờ tơnguh uă bơta gi\t wa\ ai khi in là pal lơh gơlik dùl bơta kơnuh sơnơm jriang sàng goh, niam ờdo ờdă den hơ\ sồng geh cau ngui sa pin dờn mờ sơlơ bơtàu tơnguh rlau tai.

Dan ưn ngài ngan bi bè dơ\ boh bơr do

Cau cih Khoa Điềm- Cau mblàng Ndong Brawl mờ Lơ Mu K’Yến