VOV4.K’ho- Tàm bơhiàn gùng tam bau bơh cau Sơdàng dê, dùl bơhiàn kuơmàng ngan ờ gơtùi ờ geh hơ̆ là dơ̆ lùp lăp. Dơ̆ lùp lăp geh bơyai lơh bơh đah hìu klau dê lơh, hìu klau cèng ală phan kơt bau tus hìu ùr tàm hơ̆ geh: ồi kòn cau, căp lòng, drăp tơrnờm mờ ală phan ngui ờs mờng tàm hìu bơnhă bè: đồng, sơ̆, nir, glah... Ală phan kơt bau do bulah dềt rơhền mơya ai tơnggŏ bơta sền gròi tus rài kis gơboh gơbài hìu bơnhă dê.

Jat bơhiàn bơh cau Sơdàng dê, oh kòn tus sơnam kup bau pal lòt gan tŭ tơngai lơh quèng, jòi git. Tơnơ̆ tŭ geh 2 đah hìu bơnhă ring bal den đah hìu klau sồr dùl nă cau geh bơngă pin dờn tàm jơi nòi tus hìu ùr nàng lăp bau. Lài mờ dơ̆ lăp bau, đah hìu klau sùm rơcang lài 2, 3 bơta phan kơt bau bè ồi kòn cau, sơ̆, đồng nir, drăp tơrnờm, glah... Ai đah hìu ùr kung rơcang lài tơrnờm, sur, iar, ơda nàng iờ nac. Mờr tus ngai lăp bau, hìu ùr lòt tàm mìr, mut tàm brê bic biap, plai chi, rơcang ală phan sa ờs mờng kòn cau dê.

Ồng A Hĕo, 82 sơnam ơm tàm ƀòn H’Ring, xã Ea H’Đing, kơnhoàl Cư Mgar, càr Dăk Lăk là cau neh geh tŭ lơh cau tờm dơ̆ tam bau ai 20 nă ùr klau in pà git: Tàm dơ̆ lăp bau, cau Sơdàng geh bơhiàn kuơmàng ngan hơ̆ là jàu kòng dò tê. Bơhiàn do kờñ đơs nền bơta tàm tơrbŏ bal đah 2 nă. Kòng dò tê là dùl bơta pơn yơu bơh nùs nhơm kờñ gơboh dê, bơta tàm tơrbŏ bal đah 2 nă sùm sùm tàm kờñ gơboh bal mờ gơp: “Jat bơhiàn bơh cau Sơdàng dê bơh yô yau den hìu klau tus hìu ùr nàng lăp bau, hìu klau jà jơi nòi tus hìu ùr; đah hìu ùr kung jà jơi nòi tus tàm hìu nàng iat jơnau đơs bơh cau ala mat đah hìu klau dê. Tơnơ̆ hơ̆, 2 nă ùr klau geh lăp kung đơs ală bơta kơp kờñ, jơnau hơ pơrgon tơnơ̆ do bau gơs pơ ùr bơklau. Cau klau kup tê mờ đơs “Dilah oh kờñ bi jơh nùs mờ kờñ bau mờ bi den dờp tĕ kòng do bi dê, mờ cau ùr kung đơs bè do sơl mờ cau klau..”

Hìu klau jàu mờ tơn dò kòng hìu ùr in

Hìu klau tŭ tus hìu ùr, dilah sền gŏ chờ hờp, sơrmah sơrmài mờ dờp tơl phan kơt bau den dơ̆ lăp bau hơ̆ geh lơh niam, hơ̆ là neh gơtùi lùp lăp. 2 nă ùr klau hơ pơrgon ală jơnau tàm kờñ gơboh tềng đap mat cau lơh kòn gùng lăp bau, ồng mò, mè bèp, jơi nòi 2 đah. Tơnơ̆ jơnau hơ pơrgon, 2 đah hìu bơnhă ring bal lơh nền ngai rò kòn ƀan mờ bơyai lơh ñô bau 2 nă kòn in.

Tàm dơ̆ lăp bau, đah hìu ùr kung wă hìu klau mờ ală drăp tơrnờm bal mờ ală phan sa ờs mờng kòn cau dê. Kơp tus tŭ tơl nă cau tơrgùm wil tơl tàm cơldŭ nac, cau ala mat đah hìu klau đơs : Tus tŭ jơ do, 2 nă kòn neh ngan ngồn tàm hơ pơrgon jơnau kờñ gơboh, hìu bơnhă 2 đah neh klo mờ sền gŏ. 2 nă ùr klau là ală cau sơn rờp geh cèng ding bồp ñô tơrnờm nàng jà cau lơh kòn gùng lăp bau, jà mè bèp 2 đah, jà jơh hìu bơnhă, jơi nòi ñô sa chờ hờp. Dơ̆ lăp bau sùm tơn jơh tŭ tơl nă cau beh bơñul tàm bơta chờ hờp, tài jơh bal 2 đah hìu bơnhă mờr gơs prui.

Hơ wơl, hìu ùr jàu mờ tơn dò kòng tê ai hìu klau in

Tơnơ̆ dơ̆ lăp bau, kơp ngai bơyai lơh ñô bau, hìu klau mờ hìu ùr ndrờm jà tus hìu gơp dê nàng lơh quèng mờ tàm wă wờng rlau. Tàm tŭ lòt còp hìu gơp dê, khi sùm cèng phan kơt bau nàng pà. Hìu ùr sùm cèng pà hìu klau lài mờ tŭ bơyai lơh ñô bau là ală căp lòng pơrgon kup bau. Hơ̆ là ală căp lòng niam, geh rơ wah mờ tờm chi bời lời pơrhê, tơl nrăng lòng jòng mờr 1 thơk, geh cŏ ring, niam, kơt kơ̆ mờ che chi brê. Mò H’Thin, 52 sơnam ơm tàm ƀòn H’Ring, xã Ea H’Đing, kơnhoàl Cư Mgar, càr Dăk Lăk pà git, tơnơ̆ tŭ hìu ùr cèng pà ală căp lòng niam den hìu klau kung geh phan pà wơl sơl hơ̆ là bềl, ồi kòn cau, sơ̆, đồng nir...: “Đah hìu ùr pà hìu klau in êt ngan rlau jơh là bơh 10 tus 20 căp lòng. Bơhiàn do neh geh bơh rài mò pàng rài yau, hìu ùr pal jun lòng hìu klau in. Bơhiàn rài yau bè lơi den tŭ do kung pal sền gàr mờ lơh jat bè hơ̆”.

Jat bơhiàn bơh cau Sơdàng dê, tơnơ̆ tŭ oh kòn kup bau sùm ơm đah hìu ùr pơgap bơh 2 tus 3 nam. Dilah broă lơh sa đah hìu ùr ƀuơn ƀuài, ờ kòp jê den ală kòn gơtùi ơm tai 2, 3 nam, dilah ờ ƀuơn den geh ntrờn rê ơm hìu klau. Dilah oh kòn kờñ lik ơm is den pal geh bơta ring bal bơh mè bèp dê. Dilah hìu bơnhă geh priă jền, ù tiah den geh tam pà ai ală kòn in lơh hìu is. Ồng Hroh, 62 sơnam, ơm tàm ƀòn H’Ring, xã Ea H’Đing, kơnhoàl Cư Mgar pà git: “Broă oh kòn ơm đah hìu klau halà đah hìu ùr den geh mè bèp ai gơnoar, oh kòn kờñ ơm đah hìu klau halà hìu ùr den jat nùs bơh ală kòn dê. Dilah mè bèp 2 đah kờñ sồr kòn rê ơm mờ he kung gơtùi sơl. Tơnơ̆ do oh kòn kờñ lik ơm is den jat oh kòn lơm, mè bèp kung ờ rồn bơklơn bè bơta hơ̆”.

Ñô sa chờ hờp ai gùng tam bau bơh 2 hìu bơnhă dê

Tŭ do, tài tàm bơtờp bơta niam chài uă ù tiah krơi is dê, rài kis tơl hìu bơnhă geh bơta tam gơl, mơya bơhiàn bơh yau tàm gùng tam bau- hìu bơnhă bơh cau Sơdàng dê kung gam geh gàr niam. Ală bơhiàn tàm gùng tam bau bơh lùp lăp tus ñô bau, geh bal mờ ală phan kơt bau ai tơnggŏ bơta đềt mềr, jơh nùs mờ sền gròi tus rài kis hìu bơnhă gơboh gơbài jŏ jòng.

Cau mblàng K’Duẩn