VOV4.K’ho- 15 jiơ 20 phuk, mho ngai 09/03/2022, cau lơh ƀăo ồng Kpă Si Mon, lài do là Kwang ătbồ Anih lơh broă sùm Anih Jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên neh nisơna sang rài.

15 jiơ 20 phuk mho ngai 09/03/2022, cau lơh ƀăo ồng Kpă Si Mon, lài do là Kwang ătbồ Anih lơh broă sùm Anih Jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên neh nisơna sang rài. Bi deh ngai 03/08/1959. Nđờ jơ̆t nam là cau lơh broă bal, là cau jăt jơng, là klau oh bơh bi dê; ờ gŏ kah ngan ñô tơrnờm bal mờ gơ̆p gĭt nđờ li, chu bal gĭt nđờ ding jràu, gĭt nđờ mang bĭc tàm ƀòn lơgar iăt yal yau jòng, bĭc tàm brê sing ồs buh puăc...Nùs nhơm cau lơh ƀăo VOV Tây Nguyên bol añ dê ƀalhiă ngan gơ lòt mŭt tàm rài kis bè hơ̆!

Añ geh jơnau “ngan ngồn” nàng kah loh ngai añ tìp bi Kpă Si Mon. Hơ̆ là ƀùi mho ngai 01/07/1994. Ngai hơ̆, añ lòt dờp sră pơrgon lơh ƀăo tàm anih lơh broă sùm Anih Jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên. Bi pa bơh kơnhoàl Ea Kar rê lơh broă tàm anih jơnau đơs Việt Nam. Tàm còp să tàm lùp gơ̆p bàr pe jơnau, bi bơsèl añ dà đơs cau Quảng Trị dê: “Mê là cau Quảng Trị hah, den neh geh sơl anih ơm halà ờ hềt? Dờng ngan rlau jơh anih lơh broă he dê tŭ do là cau dùl ƀòn bal mờ mê den tài”.

Añ sùm là dùl nă cau ờ gŏ chài rơndăp tăp sèng mơya ờ gŏ gĭt bè lơi mờ bi ai anih ơm anih sa bal. Thị xã Buôn Ma Thuột ngai hơ̆ geh pơneh là ƀòn 3Ƀ- Muăt jrùm, thul kơmbuh ù, ƀơ̆ ƀơl. Bi sàng goh ngan, apah dùl nơm cơldŭ ơnàng 16 thơk vuông, bơnàng sàng goh ngan dă sơmang jù bơñà ngan, mờ geh bal chi puh kƀàng, tŭ geh đèng mrềt niam ngan tàm să jañ..Priă nhai pah nhai bơh bi dê tŭ hơ̆, den nggùl ngui nàng apah cơldŭ ơm, blơi bơkàu ris.

Cau lơh ƀăo ồng Kpă Si Mon, lài do là Kwang ătbồ Anih lơh broă sùm Anih Jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên

Tŭ ntrờn bơh Cơldŭ lơh broă Niam chài Yal tơngĭt jơnau kơnhoàl Ea Kar, càr Dăk Lăk rê lơh cau mblàng jơnau đơs dà kòn cau Jrai bơh Anih Jơnau đơs Việt Nam dê, bi neh tòm 18 sơnam sa phe dà lơgar bơh broă bơto sră, bơyai lơh đơs crih tam ya bơh Sở Văn hoá, Thông tin dê, mờ geh tŭ là bơto tam ya...Rài kis di gĭt nđờ dơ̆ gơtìp kal ke. Kơnờm ală nam hơ̆ mờ bơta gĭt wă bè bơta niam chài ală jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau Tây Nguyên bơh bi dê jrô tai, uă tai. Bi gĭt Tây Nguyên bè tàm mpàng tê tơn.

Kòn bơnus mờ nùs nhơm sơrmah sơrmài bè tờm chi kơnia, bè sềm kơtia do, ờ huan cau lơi kơlôi là geh lơh broă jŏ jòng mờ dùl anih lơh broă lơi hơ̆. Bè hơ̆ mờ broă lơh ƀăo pờ tơlik jơnau đơs neh kơ̆t kơl jăp jơng bi.

Bi să jan jơnhoa, dờng rlau mờ cau Tây. Geh dơ̆ bi jà añ lòt blơi zĕp, lòt jòi sùm, tus dùl hìu ràng tăc zĕp ne tàm gùng Nguyễn Tất Thành den hơ̆ sồng gŏ dùl yô zĕp di jơng. Bi tăc phan pờ măt sền tơnơ̆ hơ̆ pà tơn yô zĕp ai bi in tài bơh 2 nam rao ờ gŏ cau lơi cù di yô zĕp do.

Ală cau sền swì jơnau, cau lơh ƀăo bơh Anih lơh broă sùm Anih Jơnau đơs Việt Nam tàm Tây Nguyên uă cau kơn jơ̆ ngan bơta nđàc mờ bi. Lik bơh ƀòn lơgar, lik bơh klờng đại họk, ờ kwèng mờ broă lơh, bi bơto pơlam jơh nùs jơh tồr ngan. Bơh broă kŭp tê, tơm bơh bơr, mờ geh bal broă yờ li tàm tŭp li tus dì broă tam bau. Geh tŭ sơnđan mat, lơh sră cih mat yal ngai deh kòn in, uă cau kung jà bi lơh ƀà sơl. Jơh ală broă ndrờm kơno tus tồr, jơh ală broă ndrờm tus tê bi. Jơh ală broă ndrờm geh bi lơh, bi bơsong niam jơh lơm.

Bi quèng gĭt uă cau, mờ sơrmah sơrmài tai den tàng năc tus hờ hìu sùm. Geh cau ơm tơn tus jơ̆t ngai, nggùl nhai; cau lơi kung geh yờ biăp piang ñô sa chờ hờp, tŭ rê den geh bi pà tai dùl êt priă nàng lòt rơndeh. Năc bi dê bơh kwang bàng, cau lơh broă cíñ trị, cau lơh ƀăo, cau đơs crih tam ya tus dì cau măy rơndeh pe kong, mờ geh tŭ là geh bal bol ờ geh broă lơh broă sa...Uă dơ̆ añ đơs mờ bi bè broă pà ală bol ờ gĭt jơnau in ơm tàm hìu, ñô sa, bi đơs: “Añ gĭt gơ bờh, mơya khai neh rlau lơh tìs, he dong kờl khai bàr pe dơ̆ sa, ñcau mờ gĭt tàm rài kis gơmù ƀà dùl jơnau ờ niam”. Bi rê rlô lơh broă, kwang bàng, mpồl lơh sa kă bro ờ huan lòt còp tai, cơldŭ ơm gơlơh bè dờng rơđàih rlau. Mơya uă cau ờ gĭt jơnau lài do tàm măt añ dê, gơlơh sùm wơl pơndiang pơ ùr, oh kòn, cèng plai chi, iar ada lòt còp bi.

Ồng Kpă Si Mon mờ cau iăt rơdio tàm Tây Nguyên

Pah dơ̆, bi tus dùl ƀòn lơi hơ̆ ndrờm gơlơh bè rê hờ ƀòn he dê. Bàr pe drăp tơrnờm, bàr pe nơm iar, halà dùl nơm sur. Jơh ală ndrờm bơh priă jền bi dê. Săp ntas dròng cing, cau tus uă tai, hơ̆ sồng ală dar tam ya xoang. Gùt mang àng tơn, jơh gùt ngai tơn bal mờ ală jơnau đơs pơnđik, jơnau yal yau.

Bi sùm ơm rềp kềng să he dùl pang sră cih mờ dùl nơm gai cih. Nđờ jơ̆t nam do bi kung bè hơ̆ sơl. Sền sră ƀăo, kun bồ cih; iăt rơdio, sền ti vi cih; geh tŭ sền swì jơnau yal tơngĭt jơnau đơs, bi kung ià gai cih, pờ sră cih bàr pe akhar pa, jơnau kal ke nàng pờ sền. Tàm gùl nau tê me mờ nau tê nggùl bơh bi dê geh bàr nơm as bè bàr nơm kơmhò khoah phòng rơmĭt rơđồ tài bơh ià gai cih mờ gơ kuar ñhŭ jràu. Digơlan bi kung ờ gơtùi gĭt geh he neh ngui jơh dà mờk gĭt nđờ rbô nơm gai cih sơl? Ală pang sră cih ne dăp jơnhoa sùm jăt nam nhai. Bơh mat bơh dùl nă kwang ătbồ lơgar, dùl mpồl lơi hơ̆ tàm dunia, halà măt dùl ƀòn tàm Tây Nguyên. Tơryăng ngan cih mờ dà yoan tơnơ̆ hơ̆ mờ dà Jrai. Creh jùt, hơ̆ sồng cih tai...

Lòt, iăt, sền mờ cih rlau 20 nam jŏ jòng nàng hơ̆ sồng lơh tàm broă lơh mờ ờ huan cau lơi kơlôi tus. Hơ̆ là cih pang sră mblàng dà đơs ai gah pờ tơlik jơnau đơs in. Pang sră mblàng dà đơs Jrai- Yoan- Tây, halà Yoan- Jrai lài do mìng mờr 11 rbô akhar lơm. Pang sră mblàng dà đơs bơh bi dê lơh gơguh tus 20 rbô akhar tơn.

Bi neh lơh bơta lơi den jơh să he mờ gơ in. Kah dùl dơ̆ añ pơlam lơh dùl jơnau lơh lèu. Ngai hơ̆ bi lơh pơgăp cau tàm jơnau lơh lèu hơ̆. Jơnau lơh lèu gam lơh niam ngan den đèng pơrhê tàm cơldŭ nisơna chơ̆t. Bi lơh pơgăp iang ir: Tàp kƀàng, hơ̆ sồng ntàu mờ sơñio tê, lah! Bi drơng măy nrơ̆t să, tồn lah he gơtìp đơs lah den tàng sơrbac mhar hoài phồm kƀàng tus hơđơm.

Ală dơ̆ añ lòt tus ală ƀòn tàm tiah sar lơgar ngài, tŭ tìp ală cau dờng sơnam, halà ală cau gĭt wă jrô bơta niam chài bơh cau Jrai dê, añ sùm cih wơl bàr pe jơnau đơs pơnđik, halà dùl jơnau yal yau cèng rê lơh phan pà bi in. Dùl dơ̆ sĕ còp tàm Ayun Pa, càr Gia Lai añ pờ măy, kŭp săp đơs yal yau jòng di pơgăp 30 phuk. Jơh broă, añ lùp cau yal yau, ồng mò halà mè bèp neh yal ai bi in jơnau yau do hah? Wời, añ iăt Si Mon yal tàm rơdio gơ dê. Niam ir den tàng kah mờ yal wơl hơ̆ gơ dê.

Bi neh dờp uă ngan sră jờng rơ, digơlan tus bàr pe jơ̆t tơn. Dùl dơ̆ añ lòt tus ƀòn cau Jrai dê tàm Ia Pa, càr Gia Lai, gĭt añ là cau lơh broă bal tàm anih jơnau đơs Việt Nam mờ Kpă Si Mon, làng bol tàm do lùp: Si Mon kòp jê hah, mờ ñchi gơlơh dùl poh do ờ gŏ kơno khai đơs tàm rơdio tai ih? Ngan ngồn, digơlan do là sră jờng rơ dờng màng ngan rlau jơh bulah ờ geh kĭ măt mờ tŏp ƀang kị pơrhê.

Nam 2001, bol Fulro kis gơlềng gơlàng tàm lơgar ndai bơh Ksor Kơh lam bồ neh pơn jồ hoài jà uă cau jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau lòt lik dră sồr crơng gơs bơta sơnđan là dà lơgar Đê-ga ătbồ is. Bàr pe ƀòn lơgar tàm Tây Nguyên gơ gơs là anih duh hồl kal ke ngan bè lơngăp lơngai cíñ trị. Uă cau kơlôi rơcăng, rơngòt ngan. Bi Kpă Si Mon neh kơlôi tus dùl broă mblàng yal niam ngan. Hơ̆ là tus hờ hìu mè Ksor Kơk dê (Kwang ătbồ Đê-ga đơs tơn pồ is) tàm ƀòn Broái, xã Ia Broái, kơnhoàl Ia Pa, càr Gia Lai nàng lùp nền cê broă, nàng geh gùng đơs ai làng bol iăt rơdio in gĭt geh gùng dà bơh Đảng, kơrnoăt boh lam bơh Dà lơgar dê.

Ồng Kpă Si Mon dờp sră cơng tàng kơlôi sơnơng jơnau kâp Anih jơnau đơs Việt Nam

Bi neh geh dơ̆ tơm bơh bơr rềp mềl ngan, bềng nùs nhơm kờñ gơboh kòn bơnus mờ dipal mờ cau mè nđàc sơngĭt ngan do mờ dà Jrai. Bol añ kŭp săp wơl ală jơnau đơs bơh mò dê rê pờ tàm anih pờ tơlik jơnau đơs. Mò sồr làng bol tàm ală ƀòn lơgar bañ iăt jăt kòn klau ờ gĭt jơnau, pơrlơ̆ dră mờ dà lơgar bơh he dê. Añ kah sùm rùp să cau mè kra ngan, să kun ngkời tơngăc bi mù tàm kai ntùng hìu rơng lơh mờ mpàn neh ồm sèt jơh. Mò gơ hòr dà măt ñìm tŭ bi lơh ngan tơmŭt tàm nok àu mò dê bàr pe jơ̆t rbô đong.

Kpă Si Mon là bè hơ̆, sơrmah sơrmài ngan mờ rài kis, mơya tơryăng tơryồng mờ jơh nùs ngan mờ broă lơh. Gơwèt mờ ală jơnau đơs pờ tơlik mờ dà đơs ală jơi bơtiàn kòn cau Tây Nguyên bi nền nòn ngan jơh ală broă. Sền swì di ngan tơl akhar, tơl jơnau, iăt nền tơl jơnau đơs neh pờ tơlik nàng bàn mờ sang rơhời ală jơnau ờ hềt lơh niam. Bi sùm lòt tus cơldŭ kŭp săp đơs nàng bơto pơlam broă ơ̆t nhơm, tă nhơm, đơs jơnau ai ală cau đơs jơnau pờ tơlik tàm rơdio in. “Jơnau tơngĭt tàm lơgar pal sền krơi mờ jơnau tơngĭt dunia; sền jơnau tơngĭt rềs àr krơi mờ sền jơnau tơngĭt tơnhàu geh uă phan tam. Sền jơnau lơh lèo, sền jơnau yal yau den sơlơ pal krơi rlau tai”.

Kah tŭ bàr nă ùr bơklau añ tơnơ̆ tŭ rê hờ ƀòn tờm nàng bơyai lơh ñô bau, mŭt tàm Buôn Ma Thuột trŭ gơm biăp piang yờ sa tơlik măt bàr anih lơh broă. Bi đơs: “Mê bañ jà mờ bơr bè den. Pal blơi sră jà nàng gơ in dờng màng. Ờ mê lời tĕ añ in lơh mơ, cih mat năc mê kờñ jà añ in. Jơh ală broă lời añ rơcăng lơh mơ”. Hơ̆ sồng bi blơi sră jà, cih mờ pơyua. Mờr 27 nam rao, bàr pe sră jà ñô bau nam lơi añ ờ gŏ pơyua jơh, kung gam gàr wơl. Akhar cih bơh bi dê kră kơldang ngan. Akhar o cih wil ngan mơya ờ ndơ̆p bơr. Rơndeh ngềt ngơ̆t lik lòt bơh Buôn Ma Thuột mang do jun bi rê wơl mờ anih bi ñìm tŭ pa deh tềng jơng bơnơm Chứ Mố, Bến Mộng bơh Dà dờng Ba dê.

            Cau cih Lê Xuân Lãm- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến