VOV4.K’ho- Dilah bè ngai ờs, làng bol ală jơi bơtiàn kòn cau Tây Nguyên sùm sàu piang mờ ală bơta biap brê mùl geh bè biap nse, gòl, ƀang gle, ƀang đơr... den tàm ală ngai sa tềp, tàm ală dơ̆ lơh chờ ờs mờng khi dê ờ gơtùi ờ geh ală bơta poac buh, biap tàm suơn, tàm mìr, biap brê cèng bơta bơkah is bơh ù tiah brê bơnơm dê. Tài sa tềp là tŭ nàng bơ tòm mat bal, den tàng bơdìh mờ ală phan sa bơkah bơh tơl nă tiah, lài mờ tŭ sa tềp hìu bơnhă gam ƀĕ tơrnờm nàng tus sa tềp geh phan ñô bơ tòm mat hìu bơnhă, chờ hờp sơnam pa, wă rò sa tềp.

Ală ngai sa tềp là tŭ nàng tơl nă cau bơ tòm mat bal. Tơl hìu bơnhă ndrờm rơcang ală phan sa tềp. Gơ wèt mờ cau Rơđê, ờ gơtùi ờ geh poac sur buh, iar buh mờ piang kòi pa. Bal mờ hơ̆ là ală bơta biap tàm suơn, biap pic bơh tàm mìr bè nha bùñ bơtăng brê, biap rơ tồñ, cồng rơpual, cồng tờm nhồng... Tam pà bè biap sa geh dùl êt hòi, dùl êt bơtăng bơkah ngan bơh biap nha bùñ bơtăng brê dê tàm sơlàu piang ngai sa tềp, bi H’Thi Niê, mat mờng hòi là mè Chíp, ơm tàm ƀòn Alê B, sơnah ƀòn Ea Tam, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk pà git: “Biap nha bùñ bơtăng brê geh uă ngan broă gơm, pơn yơu bè jat broă gơm bơh oh mi sa lẩu dê den trăm sa mờ lẩu kơnrồ. Ai cau Rơđê den sùm wơr mờ ka hấp, kơnuh tòih brê, mrĕ, boh, ƀòk ngòk. Ơn tơngi mờ kơnuh tòih brê, ka, ală bơta phan tĕ nàng wơr, ơn tai dùl êt dà, tŭ dà rơ gŏ den ơn nha bùñ bơtăng brê sa mơ”.

Phan sa tàm ngai sa tềp, gơ wèt mờ cau Rơđê kung ờ gơtùi ờ geh tơrnờm nàng ñô tàm hìu bơnhă mờ wă nac rềp ngài. Tơrnờm cèng tus bơta chờ hờp, lơh tơrmồ bơh ală ùr ơruh dê dum phồng, lơh ală klau pơnu sơlơ pràn kơldăng rlau. Bi H’Nhung Adrơ̆ng, ơm tàm ƀòn Ju, xã Ea Tu, ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, càr Dăk Lăk pà git, kờñ geh tơrnờm bơkah pal rơcang lài bơh git nđờ nhai: “Tơrnờm là phan hùc ờ gơtùi ờ geh tàm ală ngai sa tềp. Tơrnờm geh ƀĕ jŏ den bơkah ngan. Ñô tơrnờm kờñ pal ai tơnggŏ bơta tam klac bal mờ gơp mờ niam chài tàm broă ñô tơrnờm, ờ geh tam pà bơngàn tơrnờm cau do ai cau ndai in... Tơl nă cau bal mờ gơp nggui jồp ding bồp, cau kra, cau kơnòm să, cau ùr, cau klau tiam ñô tơrnờm nàng lơh bơta chờ hờp gơ in jŏ jòng sùm.”

Gơ wèt mờ cau Sơdàng, sa tềp gam là tŭ nàng tơl nă cau tàm jà gơp sa ală phan sa ờs mờng bơh mò pàng dê. Tài rài kis ngai sơlơ pas sơm den tàng bal mờ poac iar, poac ơda, giò, chả... bè ală jơi bơtiàn kòn cau oh mi ndai, làng bol kòn cau Sơdàng tàm dơ̆ sa tềp gam rơcang uă phan sa, dà hùc cèng bơta bơkah is bơh ù tiah brê bơnơm dê. Bi A Sâm, ƀòn Đăk Y Pai, xã Măng Bút, kơnhoàl Kon Plông pà git: “Nam do đơs bal tàm xã Măng Bút geh bơta tam gơl uă là kơnờm git lơh sa, tam bùm blàng, ròng kơnrồ, rài kis ờ huan bòl glar bè lài do. Wă rò sa tềp nam do geh chờ hờp rlau mờ nđờ nam lài. Jat ờs mờng, sa tềp nam do, làng bol tàm ƀòn, tàm xã rơcang poac đe ro mờ ală phan bơkah ndai nàng sa chờ hờp tàm ală ngai sa tềp, hơ̆ sồng lòt còp, nting bơr hìu bơnhă, oh mi, jơi nòi di bồ nam pa”.

Bi Đinh Tơi, cau Bahnar ơm tàm ƀòn Chiêng, kơnhoàl Kbang, càr Gia Lai pà git, pah tŭ sa tềp tus, ală cau klau tàm ƀòn bal mờ gơp mut tàm brê nàng jòi gòl, biap brê, kup koat lŭ nàng lơh phan sa ai ngai sa tềp in. Bơdìh hơ̆ tai, sur neh geh làng bol ròng tàm 1 nam lài geh lơh poac nàng ñô mờ tơrnờm, tơl nă cau bơ tòm mat mờ gơp ală ngai sa tềp tus. Bi Đinh Tơi pà git tai: “Bơh lài tus tŭ do, tàm ngai sa tềp den ală cau klau tàm ƀòn mut tàm brê lài mờ sa tềp 4 halà 5 ngai nàng jòi đo ju, gòl, pic biap brê mờ sơn dă đe, ai cau ùr den kup tàm, kup ka mờ pic biap rơ tồñ, tus ngai 29 sa tềp den cèng rê tàm hìu, hơ̆ là ală phan sa bơh tàm brê tàm dơ̆ sa tềp. Bơdìh mờ ală biap brê hơ̆, sa tềp den làng bol kung rơcang wil tơl phan sa, dà hùc gơ jat bè bơta geh ngan bơh hìu bơnhă dê. Geh hìu bơnhă den rơcang iar, geh hìu den rơcang sur, be, ală hìu bơnhă geh priă jền den lơh poac kơnrồ nàng jà kòn sau, jơi nòi, ƀòn lơgar tus sa chờ hờp bal kềng drăp tơrnờm, bal mờ gơp kah wơl ală jơnau neh lòt gan mờ tàm nting tơngkah gơp lơh sa tàm nam pa”.

Sa tềp là tŭ bơ tòm mat, bè hơ̆ tàng nam do, hìu bơnhă bi A Phú ơm tàm ƀòn Long Lái, xã Măng Ri, kơnhoàl Tu Mrông, càr Kon Tum rơcang wil tơl ngan ai broă sa rò sa tềp in, chờ hờp sơnam pa bơh hìu bơnhă dê. Geh priă jền lơh geh uă bơh broă tam tờm chi lơh sơnơm, lài mờ sa tềp, bi A Phú mù tus ƀòn dờng Kon Tum rơ wah phan sa bơkah. Bal mờ hơ̆, bi kung dăn blơi mờ uă cau tàm ƀòn 2, 3 bơta phan bơkah ƀòn lơgar dê, tàm hơ̆ geh poac đe pas sơm mờng sa kơnuh sơnơm Ngọc Linh ngan là ờ gơtùi ờ geh. Mìng is nđờ drăp tơrnờm ñô tàm ală ngai sa tềp, bi rơ wah is lơm bo, bùm blàng nàng ƀĕ lài mờ ngai sa tềp 2, 3 nhai tơn. Bơdìh hơ̆ tai, bi gam blơi dà lơh kloh khuẩn, rơcang lài chèu glòm muh mat nàng rơcang sơndră kòp Kovid-19. Bi đơs, sa tềp là chờ hờp, he pal rơcang wil tơl nàng hìu bơnhă he in chờ hờp mờ jà tơl nă cau tus bal dờp phan ƀàn bồ nam: “Nam pa tus, Đảng, dà lơgar neh bơyai lơh ai làng bol in geh wă rò sa tềp chờ hờp, ală hìu bơnhă bal mờ gơp bơyai lơh chờ hờp sơnam pa. Làng bol bol hi sùm lơh jat gùng dà, broă lơh bơh Đảng, bơta dong kờl, adat boh lam bơh dà lơgar dê, ală ngai chờ hờp sa tềp làng bol ờ lòt tiah lơi ngài nàng rơcang sơndră kòp bơtờp, nàng tơnơ̆ ală ngai ơm rlô sa tềp, làng bol geh tơl pràn kơldăng să jan nàng lik lơh broă bồ nam, bè tam tờm ƀời lời, kơphe, plai màk, kơnuh sơnơm Ngọc Linh nàng bơtàu tơnguh lơh sa tàm nam pa niam rlau”.

Cau mblàng K’Duẩn