VOV4.K’ho - Ồng Y Xuyên, kòn cau Mnông, là cau ling yau tàm tiah pôs đồng kăc màng Nâm Nung, kơnhoàl Krông Nô, càr Dăk Nông. Nam do neh mờr 80 sơnam, mơya ồng sùm gàr nùs nhơm niam “cau ling Wa Hồ dê”. Git nđờ jơ̆t nam do, ồng geh làng bol tàm ƀòn Jarah, xã Nâm Nung tơnpồ lơh kra ƀòn. Ồng kung là nghệ nhân ưu tú, jơh nùs mờ bơta chài rơgơi ờs mờng kòn cau dê, den tàng ồng sùm bơyai lơh bơto dròng cing mồng, tàñ sơ̆ cau kơnòm să in. Di tàm bồ nam pa, ồng Y Xuyên yal bè nùs nhơm bơh kòn cau Mnông dê bè “tơngai kis gar kòi” mờ dùl bơta git jơnau ngan.

Ơ ồng Y Xuyên, kòn cau Mnông kung bè làng bol kòn cau kis tàm Tây Nguyên do, lài do mờng tùc kòi tàm mìr. Bè hơ̆, broă lơh do geh sơn đờm bè lơi ơ ồng?

                                                                    Kra ƀòn Y Xuyên

Ồng Y Xuyên: “Sơnrờp ngan, kra ƀòn bal mờ cau tàm ƀòn lòt rơwah bă brê nàng mus mìr. Lài mờ tŭ lòt, pal sền “Ngai ngan, nhai niam”, pal rơwah gùng, hơ̆ sồng bơsiàng proh-tam pà bă mìr. Tơnơ̆ mờ tŭ bơsiàng gơs bă mìr den ai nha chi brê pùt gùt dar yoas, cèng rê tồt tềng kơlik hìu lài mờ tŭ trồ mang. Àng drim gờñ guh bic, tuh măt, sing ồs hờ bơdìh nàng ñjơr. Ală cau lòt bal bơsiang proh ngai òr tus tơrgùm bal. Kra ƀòn lùp mang ti bic cau lơi mpao, di lah mpao niam den yal ha là di lah mpao ờ niam kung kung yal, nàng sền tàm bă brê do yàng geh ai mus lah ờ? Di lah yàng ai den bơh ngai hìng pal lòt mus mơ mìr”.

Ơ ồng, bơh tŭ mus mìr tus tàm tŭ tùc kòi, roh nđờ tơngai?

Ồng Y Xuyên: “Mus mìr den pal tam luh bal. 5 hìu dùl mpồl tam luh bal hơ̆ sồng tàm pơdar bal mus. Tus tàm tŭ mus jơh chi che rŭ rơm ha là ñhơ̆t mờ yoas, hơ̆ sồng ai sùng kơl chi dờng lời ro, tus nhai 4 den hơ̆ sồng chu. Tơnơ̆ mờ hơ̆ den lơh yàng duh khoai, dùl drăp tơrnờm, 1 nơm iar dam nàng duh khoai yàng. Lơh yàng duh khoai gơs den ală cau tàm ƀòn lòt tam tơngời, tam blơn, tam mrĕ tam rơpoal tàm mìr mờ jăt gah croh dà”.

Ơ ồng, nđan lah kung gam ờ hềt tùc kòi sơl?

Ồng Y Xuyên: “Ơi, tài tơnơ̆ mờ tŭ chu mìr, sơn đờm tơrdao kloh chi che. Cau tờm mìr mìng tơrdao tềng bă tiah geh ù mƀùr niam ngan nàng tồt gơnơng “Lơh yàng kòi” ơm. Tơnơ̆ mờ hơ̆, hơ̆ sồng tùc kòi. Hìu nhă bơyai lơh ñô sa sur nàng duh khoai yàng, jà ală cau tàm ƀòn ñô sa hờm. Tềng gah drăp tơrnờm, ală cau dròng cing, đơs jơnau pơn đik, tamya jơh ală cau tàm ƀòn chờ hờp ngan. Ñô sa bơñul ờ geh tam lah, ờ geh jơnau moăt, tamya dròng cing gùt mang”.

Ơi, bè hơ̆ jăt nùs nhơm bơh làng bol dê là pal lơh anh ơm “Yàng kòi” in hơ̆ sồng tùc kòi. Bè hơ̆, lài do, làng bol sền gàr kòn bè lơi nàng geh cồng nha ơ ồng?

Ồng Y Xuyên:  “Tơnơ̆ mờ dùl tơngai kòi hòn gơs niam den bơyai lơh yàng Kep Jir (hơ̆ là lơh yàng duh khoai nàng ting bơtrơh tu, sềm, phan brê bañ sa aniai kòi). Phan pơdơng là dùl nơm iar, 1 drăp tơrnờm. Tơnơ̆ mờ tŭ lơh yàng Kep jir hơ̆ sồng jì ñhơ̆t kòi. Jơh jì ñhơ̆t kòi tàm 1 tơngai. Kòi lik. Kra ƀòn pơrjum ƀòn lơgar nàng bơyai lơh yàng (Jir ba) hơ̆ là lơh yàng chờ gờm kòi lik. Phan pơdơng lơh yàng kòi lik là dùl nơm sur, drăp tơrnờm. Hìu lơi kung bơyai lơh ñô sa lơm, dròng cing, đơs jơnau pơn đik, tamya chờ bal. Tus tàm tŭ kòi dum, kung bơyai lơh duh khoai yàng kòi mờ dùl nơm iar mờ dùl drăp tơrnờm sơl ha là jăt mờ tơl hìu, di lah hìu geh den sa sur. Tơnơ̆ mờ hơ̆, cau tờm hìu sơn đờm kăc kòi”.

Tơnơ̆ mờ tơngai jơ̆ jòng gùt nam lơh mìr, jì ñhơ̆t, kơ̆t pơngàr, tŭ geh kòi pa, di gơlan là làng bol chờ hờp ngan ồng yơ?

Ồng Y Xuyên: “Lồi nam tơnơ̆ mờ tŭ jơh ală cau tàm ƀòn neh tơnhào jơh kòi, hơ̆ sồng bơyai lơh ñô sa chờ gờm kòi pa. Tus tàm mìr ai tờm gơnơng mờ rơhe cèng rê hơ̆ sồng kơ̆t tềng đam kòi. Hìu lơi kung bơyai lơh yàng hòi huềng soàn kòi rê. Tus àng drim hìng den dròng cing tam hơ bơh hìu do tus hìu ndai. Mpồl dròng cing geh cau tờm hìu jà sa mbar mờ pròc sur, ñô tơrnờm; jà jơh ală cau tàm ƀòn ñô sa bal nàng chờ dròng cing. Cau git đơs pơn đik den đơs, cau gt tamya den tamya, chờ hờp ờ tam lah, ờ tàm srăt. Bơh tŭ hơ̆ sơn đờm jơh 1 nam lơh broă sa”.

Bè hơ̆, kòn cau Mông sùm đơs “Kòi geh huềng soàn”. Bŭ lah “rài kis” bơh tờm kòi mìng tàm 1 nam, mơya kung geh bơyai uă broă lơh yàng bè kòn bơnus sơl. Mơya tŭ do, ờ gam mus brê lơh mìr tai, mờ lơh kơphe, den rài kis bè lơi ơ ồng?

Ồng Y Xuyên: “Nam do den kơphe kung geh priă. Añ tam kơphe mờ cao su, priă geh 100 tơlăk đong añ kung chờ, nam do geh priă mờ geh tơnhào, hìu nhă añ chờ hờp ngan. Jơh ală làng bol, bol añ kung chờ tàm nam do, ƀòn bol añ cau lơi ờ geh priă uă ngan kung bơh 50 tus 60 tơlăk đong. Lài do den oh kòn ờ hềt git tam cao su, kơphe, gam ală nam pa do, jơh ală cau kung geh cao su, kơhe lơm”.

Ơ ồng, rài kis pa, broă lơh sa, tam phan kung pa, bè hơ̆ geh gơrềng tus mờ bơta chài rơgơi ờs mờng kòn cau Mnông dê lah ờ?

Ồng Y Xuyên: “Bơhiàn ờs mờng kòn cau Mnông bơh lài do tus tŭ do sùm tam klăc bal. Añ sùm kơ̆p kờñ bơhiàn ờs mờng kòn cau Mnông geh prăp gàr bơta niam. Den tàng prăp gàr, di lah ờ den ờ gam geh bơhiàn chài rơgơi ờs mờng kòn cau Mnông tai; roh jơh bơta kwơ chài rơgơi ờs mờng. Añ kơ̆p kờñ geh bơto wơl mpồl cau kơnòm să tŭ do nàng prăp gàr bơhiàn ờs mờng kòn cau Mnông dê. Tơl jơi bơtiàn kòn cau pal geh prăp gàr, sền gàr bơta niam chà rơgơi, nàng tơnơ̆ do bơto tai ală cau kơnòm să ndai tai in. Bol añ kơ̆p kờñ Đảng mờ Dà lơgar bơcri priă lơh wơl ală broă lơh yàng, ală bơhiàn niam chài. Bơta kwơ ờs mờng kòn cau Mnông dê pal geh prăp gàr bè ờs”.

Ơi, dan ưn gài ồng! Kơ̆p kờñ ồng nam pa pràn kơl dang!

Cau mblàng Ndong Brawl