VOV4.K’ho- Vi chất dinh dưỡng là ală phan mờ să jan kờñ geh dùl khà ờ uă ngan, mơya geh gơnoar kuơ màng ngan, di lah ờ tơl vi chất dinh dưỡng geh lơh ờ niam tus mờ bơta pràn kơl dang să jan, tus mờ broă gơguh dờng mờ tơnguh bơtàu kòn dềt dê. Do là jơnau geh kuơ nàng tơl hìu nhă sền gàr, ròng siam kòn dềt in niam rơlao.

Vi chất dinh dưỡng geh 2 mpồl, mpồl ală nguyên tố khoáng (kẽm, sắt, đồng, canxi, i-ốt,...) mờ mpồl vitamin (A, B, C, D...) geh gơnoar kuơ màng gơwèt mờ broă tơnguh bơtàu bơta ngăc ngar, tơnguh uă bơta pràn kơl dang să jan, sơndră mờ kòp tê jê să ai kòn dềt in. Ờ tơl vi chất dinh dưỡng tàm kơnòm dềt geh sơnđan bè “di gơlan gơtìp jơgloh” tài ờ geh tơngŏ loh làng mơya hoàc huơr uă ngan, lơh bơta pràn sơndră mờ kòp tàm kơnòm dềt gơmù, kơnòm dềt ƀuơn gơtìp ală bơta kòp mhar mờ jŏ tơngai.

Jăt cồng nha lùp sền Dinh dưỡng nam 2019-2020 bơh Viện Dinh dưỡng Dà lơgar tàm kơnòm dềt bơh 6 tus 59 nhai tiah Tây Nguyên, khà ờ tơl kẽm là 66,6% tàm hơ̆ (gùt lơgar là 58%), khà ờ tơl vitamin A lài mờ tŭ gơtìp là 11%, tàm hơ̆ (gùt lơgar là 9,5%), khà ờ tơl mhàm là 26,3%, tàm hơ̆ (gùt lơgar là 19,6%); tàm cau ùr geh bun tiah Tây Nguyên, khà ờ tơl kẽm là 63,9%, tàm hơ̆ (gùt lơgar là 63,5%). Bơh tŭ hơ̆, jăt jơnau đơs bơh Mpồl lơh sơnơm dunia (WHO), broă ờ tơl vi chất dinh dưỡng neh geh gơmù loh làng, khà cau ờ tơl vitamin A lài mờ tŭ gơtìp mờ ờ tơl mhàm neh geh tàm khà di mơ bè bơta kuơ bơh bơta pràn kơl dang să jan mpồl bơtiàn dê, mơya ờ tơl kẽm gam uă, tàm hơ̆ uă ngan là tàm cau mè mờ kơnòm dềt.

Bác sĩ Vi Thị Huệ, drơng broă Khoa Dinh dưỡng, Anih tờm sền gròi kòp tê jê să càr Dak Lak pà gĭt ờ uă bơta tờm lơh gơtìp ờ tơl vi chất dinh dưỡng tàm kơnòm dềt. “Geh uă ngan bơta lơh kòn dềt ờ tơl vi chất dinh dưỡng, bè ală kòn dềt gơtìp ală kòp bè gùng tơrdih phan sa tàm broă tơrdih vi chất dinh dưỡng gơtìp aniai, ală kòn dềt geh bơta pràn sơndră mờ kòp ờ pràn, kơnòm dềt ờ pràn sa lơh gơtìp ờ tơl chất, ală kơnòm dềt gơtìp ký sinh trùng bè jrơs, jràs... kơnòm dềt geh phan sa ờ hềt geh uă bơta, ờ di pal mờ khà vi chất dinh dưỡng mờ să jan kờñ”.

Broă bơtơl ờ di, ờ tơl uă vi chất ai kòn dềt in di gơlan lơh gơtìp ală bơta bè pràn kơl dang să jan, bè kòn dềt ờ tơl mhàm tài ờ tơl sắt mờng ờ ngăc ngar, bơsram sră ờ jăk, ờ tơrgùm bồ tơngoh mờ mờng gơdan bĭc, bơta do di lah gơtìp jŏ den lơh kòn dềt gơtìp as sồt gùng tă nhơm mờ gơtìp ală bơta kòp gơtờp mhar. Cau ùr geh bun ờ tơl mhàm geh lơh gơguh bơta deh kòn ờ tơl nhai, gơguh gơlĭk uă mhàm tŭ deh. Kòn dềt ờ tơl vitamin A lơh kòn dềt rơgai, ờ mhar dờng, ƀuơn gơtìp kòp gơtờp bè jê ndul gơjroh, as sồt gùng tă nhơm, ờ tơl vitamin A uă lơh kơnrañ, sồt klồng măt, jơngo măt. Kòn dềt ờ tơl canxi lơh gơtìp ờ pràn ntìng, tŭ să jan ờ ai tơl canxi ha là ngui canxi tàm pròc gơmù, să jan pal ai canxi bơh tàm ntìng mŭt tàm mhàm lơh gơtìp ờ niam tàm bơta kră kơl dang ntìng. Kơnòm dềt ờ tơl kẽm lơh ờ bài sào sa, ờ mhar dờng, ƀuơn gơtìp ală kòp gơtờp tàm gùng tă nhơm, kòp jê ndul gơjroh, rơgai ờ pràn mờ ờ mhar tơnguh bơtàu bơta ñhoa. Cau ùr geh bun ờ tơl i-ốt di gơlan lơh gơtìp gơ-iò bun, chơ̆t bun, deh kòn ờ tơl nhai, kòn se tŭ pa deh di gơlan gơtìp ờ niam tơngoh sùm, gơtìp ală bơta ờ niam bơh dềt bè lơng tê, jơng, đơs ờ loh, tĭ tồr, kloăt, măt sền ờ song...

Bác sĩ Vi Thị Huệ pà gĭt tai: “Tŭ kòn dềt ờ tơl vi chất dinh dưỡng, geh lơh gơtìp uă hoàc huơr ngan, bè: kòn dềt ờ tơl vitamin A bơta di mơ, kòn dềt gơtìp ờ loh măt, ờ tơl vitamin A uă, kòn dềt gơtìp kơnrañ măt, sồt klồng măt lơh gơtìp jơngo măt mờ gơtìp ală kòp gơtờp ndai. Tàm kòn dềt ờ tơl sắt, tài sắt là dùl tàm ală bơta phan kuơ màng tus bal tàm broă lơh geh mhàm mờ là bơta kuơ màng bơh broă lơh geh tơngoh niam, den tàng tŭ kòn dềt ờ tơl sắt, lơh gơtìp ờ tơl mhàm tài bơh ờ tơl mhàm, lơh gơmù broă tơnguh bơtàu bè bơta dờng pràn să jan, bơta ngăc ngar mờ lơh gơmù bơta pràn sơndră mờ kòp tàm kòn dềt dê. Tàm kòn dềt ờ tơl kẽm, kẽm là phan dong kờl lơh gơguh broă ngui mờ tơrgùm đạm lơh geh bơta bơkah bơr ai kòn dềt in, tŭ kòn dềt ờ tơl kẽm den lơh kòn dềt ờ bài sào sa, ờ mhar dờng mờ gơmù bơta pràn sơndră mờ kòp. Tàm kòn dềt ờ tơl i-ốt, geh lơh ờ pràn tơnguh bơtàu bơta ngăc ngar ha là gơtìp ờ niam ală tơngoh ndai, kòn dềt tàm tơngai lòt bơsram di lah ờ tơl i-ốt den khà ngăc ngar gơmù rơlao pơn drờm mờ kòn dềt geh tơl i-ốt”.

Viện dinh dưỡng Dà lơgar bơto sồr, di gơlan gơtùi bơtơl ală vi chất bơh ală phan sa neh geh lơh lài. Phan sa geh uă sắt bè: poăc kơnrồ, kơnồng tăp iar, plai nùs, klờm, ka, khoah, biăp tơlir, bơsềt... pal sa biăp, plai chi geh uă vitamin C nàng tơnguh broă ngui sắt; phan sa geh uă canxi bè: kati, ka, dà toh, phô mai...; phan sa geh uă iốt bè: ka dà lềng, bùi dà lềng, biăp cải xoong, tảo...; phan sa geh uă kẽm bè: kơnồng tăp iar, kràng, koăt, ndung, kơnuh cải, khoah tương...; phan sa geh uă vitamin A bè: poăc, klờm, tăp iar, dà toh, ndung... biăp tơlir, gấc, kơrốt, rơpoal, bơlhong... vitamin D geh uă tàm klờm, tăp iar.

Tàm gùt lơgar đơs bal mờ càr Dak Lak đơs is neh lơh jăt uă ngan broă sơndră mờ ờ tơl vi chất dinh dưỡng mờ neh lơh geh cồng nha niam bè: broă rơcang sơndră mờ ờ tơl vitamin A, mờ ală broă bơtơl vitamin A liều cao ai kòn dềt bơh 6 tus 36 nhai in, 1 nam hùc 2 dơ̆ (tàm nhai 6 mờ nhai 12). Ai cau mè tơnơ̆ mờ tŭ deh hùc 1 liều vitamin A liều cao, bơtơl vitamin A ai ală kòn dềt gơtìp rơgai jòr uă, ală kòn dềt gơtìp kòp jê ndul gơjroh jŏ, kòp as sồt gùng tă nhơm jŏ. Broă sơndră mờ ờ niam tài ờ tơl i-ốt mờ broă lam sồr ală hìu nhă ngui boh i-ốt mờ phan sa geh bơtơl i-ốt tàm broă ngui mờ trŭ phan sa. Broă sơndră mờ ờ tơl mhàm ai cau ùr geh bun in pal hùc bơtơl pơnai sắt-acid folic, mờ khà 1 nai tàm 1 ngai bơh tŭ sơn đờm geh bun tus mờ tơnơ̆ mờ tŭ deh 1 nhai.

Bè pa yal, Vi chất dinh dưỡng kờñ ngan ai bơta dờng pràn bơh kơnòm dềt dê in. Bè hơ̆ lơh bè lơi nàng gơtùi git kơnòm dềt ờ tơl vi chất dinh dưỡng. Jơnau gơ lời wơl bơh ờ tơl vi chất dinh dưỡng dê bè lơi? Mờ pal lơh ñchi nàng bơtơl wil tơl vi chất dinh dưỡng kơnòm dềt in? Do là ală jơnau lùp geh bác sĩ Vi Thị Huệ, drơng broă Khoa Dinh dưỡng, Tiah tờm sền gròi kòp tê jê să càr Dak Lak hơ bơh dơ̆ lùp tơnơ̆ do.

Ơ Bác sĩ! Nàng dong làng bol git loh rlau tai bè vi chất dinh dưỡng, bác sĩ yal tĕ dùl bă lơyah ngan rlau jơh bè vi chất dinh dưỡng?

Bác sĩ Vi Thị Huệ: Vi chất dinh dưỡng là ală bơta mờ să jan bol he mìng kờñ dùl khà dùl êt ngan, mơya geh bơta kuơ dờng màng ngan, tŭ ờ tơl vi chất dinh dưỡng den geh lơh gơ rềng tus bơta dờng pràn bơh să jan dê, kuơmàng là gơ wèt mờ kơnòm dềt. Tŭ đơs tus vi chất dinh dưỡng, là geh ală mpồl vitamin, tàm hơ̆ geh vitamin mpồl vitamin gơ lề tàm tơngi là A,D,E,K mpồl vitamin gơ lề tàm dà geh vitamin B, C geh ală bơta khoáng bè canxi, phốt pho, magie mờ kẽm...

Bác sĩ pà git tĕ 2, 3 tềl tơnggŏ mùl màl bơh kơnòm dềt ờ tơl vi chất dinh dưỡng dê?

Bác sĩ Vi Thị Huệ: Ală tềl tơnggŏ mùl màl bơh kơnòm dềt dê tŭ ờ tơl vi chất dinh dưỡng, bè: kơnòm dềt lơyài gơguh kĭ, lơyài gơguh khà jơnhua, kơnòm dềt sùm gơtìp kòp bè as sồt rơnồng dờ jŏ jòng, jê ndul gơ jroh... kơnòm dềt mờng ñìm tàm trồ mang, mờng gơlik dà kơl hề mrềt, sền kơnòm dềt gơ loh pàl, nđias tê, nđias jơng ƀuơn pă... Tàm ală kơnòm dờng rlau, geh ală tềl tơnggŏ bè jê reh jê ram kồ ntìng, sền dàng tơh ờ bè ờs... do là tàm ală oh gơtìp ờ tơl vi chất dinh dưỡng kơn jơ̆.

Tŭ geh bơ tơl wil tơl vi chất dinh dưỡng den kơnòm dềt dờp geh bơta kuơ lơi mờ sơ lơŭ wơl, dilah ờ tơl vi chất dinh dưỡng den jơnau gơ lời wơl bè lơi, ờ bác sĩ?

Bác sĩ Vi Thị Huệ: Broă bơ tơl vi chất dinh dưỡng geh bơta kuơ dờng màng ngan tàm bơta dờng pràn să jan, dờng pràn bồ tơnguh, gàr sùm mờ tơnguh bơta pràn sơndră kòp ai kơnòm dềt in nàng rơcang sơndră kòp jê kuơmàng là tàm kơnòm dềt, dilah kơnòm dềt ờ tơl vi chất dinh dưỡng, bơta pràn sơndră kòp gơmù, lơh kơnòm dềt ƀuơn gơtìp ală kòp gơlik geh nisơna mờ kòp jŏ nam, kơnòm dềt lơyài dờng. Tŭ kơnòm dềt ờ tơl vi chất dinh dưỡng den lơh gơbàn uă jơnau gơ lời wơl kơn jơ̆ ngan. Pơn yơu: kơnòm dềt ờ tơl vitamin A khà nggờc den kơnòm dềt sền ờ loh, ờ tơl vitamin A kơn jơ̆ den kơnòm dềt gơtìp rañ mat, sồt kòn mat lơh gơbàn jơngo mat mờ gơbàn ală kòp sồt mồr ndai. Tàm kơnòm dềt ờ tơl sắt, tài sắt là dùl tàm ală bơta kuơmàng tus bal tàm broă lơh gơlik mhàm mờ là dùl bơnah bơh rơndap tap sèng tơngoh dê, den tàng tŭ kơnòm dềt ờ tơl sắt lơh gơbàn ờ tơl mhàm tài ờ tơl sắt, lơh gơmù bơta dờng pràn bè să jan, bồ tơngoh mờ lơh gơmù bơta pràn sơndră kòp bơh kơnòm dềt dê. Tàm kơnòm dềt ờ tơl kẽm, kẽm là bơta dong tơnguh bơta pràn gơ dờp phan sa mờ tơrgùm đạm lơh gơlik bơta sa bơkah kơnòm dềt in, tŭ kơnòm dềt ờ tơl kẽm den lơh kơnòm dềt ờ gơ dan sa, lơyài dờng mờ gơmù bơta pràn sơndră kòp. Tàm kơnòm dềt ờ tơl Iot, ờ niam tus bơta dờng pràn bồ tơngoh halà gơtìp ờ niam ală che tơngoh ndai, kơnòm dềt tàm sơnam lòt bơsram ờ tơl Iot den khà ngac ngar gơmù rlau pơndrờm mờ kơnòm dềt ờ gơtìp bơta ờ tơl Iot.

Bác sĩ yal tĕ ală jơnau pơlam ală cau mè in, pal lơh bè lơi nàng bơ tơl wil tơl vi chất dinh dưỡng kơnòm dềt in?

Bác sĩ Vi Thị Huệ: Jơnau pơlam bơh Viện dinh dưỡng dà lơgar dê ai ală cau mè in bè broă bơ tơl vi chất dinh dưỡng kơnòm dềt in. Lài ngan: ngui li la mờ bơrlŭ uă bơta phan sa tàm ală dơ̆ sàu sa pah ngai bơh kơnòm dềt dê, rơ wah tĕ uă phan sa tơnguh vi chất dinh dưỡng; dơ̆ 2: ai kơnòm dềt pô toh mè gờñ, ròng kòn mờ toh mè tàm 6 nhai sơn rờp, pơn jat tai ai kòn pô tus 24 nhai halà jŏ rlau; dơ̆ 3: ngui phan sa geh uă vi chất dinh dưỡng ai dơ̆ sàu sa bơ tơl kơnòm dềt dê, bơ tơl tơngi tàm phan sa nàng dong tơnguh bơta gơ dờp ală vitamin gơ lề tàm tơngi; dơ̆ 4: ai kơnòm dềt bơh 6 tus 60 nhai hùc vitamin A liều jơnhua 2 dơ̆ dùl nam. Ală cau mè tơnơ̆ tŭ deh pơgap 1 nhai hùc 1 liều vitamin A, kơnòm dềt bơh 24 tus 60 nhai geh ai hùc sơnơm jrơs, ală cau ùr tàm sơnam deh dùh geh sồr hùc sắt, axit folic, pơnai uă vi chất jat jơnau pơlam bơh bác sĩ dê.

Dan ưn ngài bác sĩ uă ngan?

Cau mblàng Ndong Brawl- K' Duẩn